Κλείσε τα μάτια για να δεις .Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα

Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα εμφανίστηκε στη δεκαετία του 1920 με πειραματικές προσπάθειες από  δημόσιους φορείς αλλά και από ιδιώτες. Όλα αυτά σε μία εποχή που η τιμή μιας ραδιοφωνικής συσκευής (εν έτη 1923) ανερχόταν στις 31.000 δραχμές, όταν ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο κόστιζε 18.000 δραχμές.

Επίσημα ο φορέας συστήθηκε το 1938 ως όργανο προπαγάνδας του μεταξικού καθεστώτος. Ανήμερα της εθνικής εορτής της 25ης Μαρτίου 1938, ακούστηκε από τον Ραδιοσταθμό Αθηνών το «Εδώ Αθήναι» και το ιστορικό ελληνικό σήμα του Τσοπανάκου με τη φλογέρα και τα κουδούνια. Ο σταθμός των Αθηνών εγκαινιάστηκε από το Βασιλιά Γεώργιο Β΄.

Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πόλεμου το ραδιόφωνο μετέδιδε πληροφορίες για τις συγκρούσεις και χρησιμοποιήθηκε για την κινητοποίηση της ελληνικής πλευράς. Λίγο πριν από την είσοδο των ναζιστικών στρατευμάτων στην Αθήνα, σε μια δραματική έκκληση ο εκφωνητής ανακοίνωσε: «Σε λίγο ο σταθμός αυτός δεν θα είναι ελληνικός, μην τον ακούτε! Έλληνες ψηλά το κεφάλι, ψηλά τις καρδιές».

Για την ιστορία η συγκεκριμένη ηχογράφηση έγινε το 1966, και αφορμή γι’ αυτό στάθηκε όταν ο Γιώργος Κάρτερ συγκέντρωνε υλικό για το ντοκυμαντέρ ”Ο Μεγάλος Πόλεμος” ο οποίος είχε κυκλοφορήσει σε δίσκο βινυλίου. Ανακάλυψε την έλλειψη του συγκεκριμένου ηχητικού ντοκουμέντου, η οποία φυσικά ήταν σημαντική.

Έτσι λοιπόν παρακάλεσε τον αρχιεκφωνητή Κώστα Σταυρόπουλο να ηχογραφήσουν τα δύο πρώτα πολεμικά ανακοινωθέντα, καθώς επίσης και την εκφώνηση της εισόδου των Γερμανών στην Αθήνα «με τα κατάκλειστα σπίτια».

Κατά την ηχογράφηση των ανακοινωθέντων είχε προσθέσει και θόρυβο από το κενό ενός παλιού δίσκου για να είναι πειστικότερη η ηχογράφηση (ότι είναι παλιά). Με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε και σώθηκε (έστω και με ριμέικ) αυτό το ραδιοφωνικό ντοκουμέντο.

Την  27η Απριλίου του 1941 οι Γερμανοί μπαίνοντας στην Ελληνική πρωτεύουσα πήραν τον έλεγχο του ραδιοφωνικού σταθμού, και δύο χρόνια αργότερα, το 1943, με διαταγή των γερμανικών αρχών Κατοχής σφραγίστηκαν περισσότερα από 40.000 ραδιόφωνα.

Τον Οκτώβρη του 1944, όταν οι Γερμανοί έφυγαν από την Αθήνα, προσπάθησαν να ανατινάξουν τους πομπούς του σταθμού στα Λιόσια, ωστόσο κατέστρεψαν μόνο έναν στους τρεις.

Το 1945, μέσα στο κατακαλόκαιρο, εγκαινιάστηκε επισήμως το Ε.Ι.Ρ. με καινούρια μικρόφωνα, κονσόλες, ενισχυτές και μαγνητόφωνα. Οι εκπομπές του παράγονταν στους ραδιοθαλάμους του Ζαππείου με βασικό διοργανωτή τον στρατηγό Χριστόδουλο Τσιγάντε και σημαντικούς διευθυντές τους κορυφαίους λογοτέχνες της χώρας μας Στρατή Μυριβήλη και Οδυσσέα Ελύτη.

Θ’ ακολουθήσει η ίδρυση του ψυχαγωγικού σταθμού Θεσαλλονίκης (1947), το ψυχαγωγικό Δεύτερο Πρόγραμμα (1952) και τέλος το Τρίτο Πρόγραμμα το οποίο εξαρχής μετέδιδε κλασική μουσική(1954). Τα χρόνια εκείνα οι ραδιοφωνικές συσκευές θύμιζαν καλοφτιαγμένα έπιπλα, κατάλληλα για κάθε χώρο. Με χειροποίητο ξύλο, με καλαίσθητα σκαλίσματα και καμπύλες.

Όλα αυτά τα χρόνια μαζί με το ραδιόφωνο εξελίσσεται και η ελληνική δισκογραφία την οποία αδρανοποίησαν η κατοχή και οι δύσκολες μέρες του πολέμου. Όλες οι προπολεμικές ηχογραφήσεις είχαν «χαθεί» καθώς οι μεταλλικές μήτρες των δίσκων έγιναν σφαίρες από τους κατακτητές. Μεταπολεμικά νέοι δημιουργοί, λάμπρυναν με την παρουσία και το έργο τους την ελληνική δισκογραφία και το ραδιόφωνο.

Το ραδιόφωνο γίνετε πλέον το καμάρι και το στολίδι σε κάθε νοικοκυριό. Βαλμένο πάντα πάνω σ΄ένα σερβάν ή σ΄ένα μπουφέ καθορίζει ακόμη και τα πάρτι εκείνων των χρόνων που οργανώνονταν ανάλογα με τα προγράμματα που μετέδιδαν τα καινούρια χορευτικά κομμάτια. Μάμπο, σάμπα, ροκ εν ρόλ, μπολερό, τσα-τσα και τσάρλεστον.

Οι ραδιοφωνικές εκπομπές ήταν κατά βάση ψυχαγωγικές ωστόσο υπήρχαν και ενημερωτικές και εκπαιδευτικές. Το μικρόφωνο έκρυβε τεράστια δύναμη. Έφτιαχνε και κατέστρεφε καριέρες. Ειδωλοποιούσε και απομυθοποιούσε καλλιτέχνες. Η ορχήστρα ελαφράς μουσικής του ραδιοφώνου περνά τη χρυσή περίοδο της ενώ παράλληλα αρχίζει και η άνοδος της ελληνικής δισκογραφίας. Σε πομπίνες, μεταλλικές μήτρες και δίσκους γραμμοφώνου γράφονται νέες ηχογραφήσεις (ιστορικές σήμερα).

Τη δεκαετία του ’50 ξεχωρίζει  με την εκπομπή του, «Τα Νέα Ταλέντα» ο Γιώργος Οικονομίδης. Από εδώ αναδείχθηκαν πολλοί καλλιτέχνες που ακολούθησαν λαμπρή καριέρα, όπως ο Χάρυ Κλυν, ο Γιάννης Βογιατζής, η Τζένη Βάνου, ο Πάνος  Τζανετής, η Νάνα Μούσχουρη και τόσοι άλλοι. Ήταν, ουσιαστικά, το πρώτο ελληνικό τάλεντ σόου! Ο Γιώργος Οικονομίδης πανέξυπνος, σπιρτόζος και με φοβερό χιούμορ μάγεψε και με άλλες εκπομπές όπως «Τα ανάλατα» και οι «Ιπτάμενοι δίσκοι».

Το μυθικό ραδιοφωνικό του προφίλ πέρασε και μέσα από τον ελληνικό κινηματογράφο, καθώς καταγράφηκε μοναδικά στις ταινίες: «Χαρούμενο ξεκίνημα»(1954) και «Έξω φτώχεια και καλή καρδιά»(1964).

Στη δεκαετία του ΄60 η ιστορία του ελληνικού ραδιοφώνου σημαδεύεται από τη  Χούντα των Συνταγματαρχών με τους Έλληνες να ακούνε την ελληνική εκπομπή του BBC και αυτήν της Deutsche Welle που αμφότερες είχαν έντονα αντιστασιακό χαρακτήρα. Παράλληλα κάνουν την εμφάνιση τους οι πρώτοι ραδιοπειρατές. Φαινόμενο που θα πάρει τεράστιες διαστάσεις κυρίως στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ΄80.

Στα χρόνια του ΄60 ηχογραφήθηκαν, με τη συμμετοχή μεγάλων ηθοποιών, σημαντικά θεατρικά έργα και προέκυψε και η μόδα των ραδιοφωνικών σίριαλ με κορυφαίο «Το σπίτι των ανέμων», μια αστυνομική σειρά, κοινωνική και ερωτική ταυτόχρονα. Επειδή η σειρά είχε μεγάλη επιτυχία, γυρίστηκαν και κάποιες ταινίες με την ίδια υπόθεση και χαρακτήρες, όπως «Ο Λαμπίρης εναντίον των Παρανόμων» (1967) και «Θύελλα στο Σπίτι των Ανέμων» (1968).

Και φυσικά ακολούθησαν και άλλες ανάλογες σειρές: «Πικρή μικρή μου αγάπη», «Μαρίνα, ένα κορίτσι αλλιώτικο από τα άλλα», «Λάουρα» και «Μιράντα». Ήταν απίστευτο τι ακροαματικότητα είχαν. Οι νοικοκυρές άκουγαν τις εκπομπές αυτές κι οι φωνές των ηθοποιών τις ταξίδευαν από τις γκρίζες γειτονιές της φτωχολογιάς στα τοπία μιας όμορφης, ελεύθερης και πλούσιας ζωής.

Βέβαια η ιστορία της ελληνικής ραδιοφωνίας περιλαμβάνει πολλές ακόμη εκπομπές όπως: «Η θεία Λένα», «Καλησπέρα κύριε Έντισον», «Εδώ Λιλιπούπολη», «Μοντέρνοι ρυθμοί» και άλλες. Εκπομπές, που σφράγισαν την σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας φέρνοντας σε επαφή τους απλούς ανθρώπους με τη λογοτεχνία, το θέατρο, τη μουσική κι αφήνοντας τη φαντασία του ακροατή να ντύνει τον ήχο με τις δικές του εικόνες. Γιατί, όπως έλεγε και ο Μάνος Χατζιδάκις: «…η τηλεόραση μας αιχμαλώτισε, ενώ το ραδιόφωνο μας μάγεψε».

Μια ιδιαίτερη προσπάθεια για ένα διαφορετικό μοντέλο ραδιοφώνου έγινε από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 από τον Μάνο Χατζιδάκι όταν του ανατέθηκε η διεύθυνση της ραδιοφωνίας και αργότερα του Τρίτου Προγράμματος. Ο σταθμός απέκτησε ευρύτερη πολιτιστική διάσταση παράγοντας ποιοτικό πρόγραμμα με απήχηση στο κοινό. Το 1982 όμως ο σπουδαίος μουσικοσυνθέτης έρχεται σε σύγκρουση με τη νέα διοίκηση από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ που εξελέγη το 1981 και παραιτείται.

Τη δεκαετία του ’80 όπως προαναφέραμε την σημάδεψε η πειρατική ραδιοφωνία, ενώ στο δεύτερο μισό της δεκαετίας  θεσμοθετείτε η μη κρατική ραδιοφωνία. Ο πρώτος νόμιμος ιδιωτικός ραδιοσταθμός ήταν ο Αθήνα 9.84 που εξέπεμψε στις 31 Μαΐου 1987…Εδώ τελειώνει η εποχή της αθωότητας για το ελληνικό ραδιόφωνο.

Το ραδιόφωνο από λαϊκό και ψυχαγωγικό μέσο έχασε την αίγλη του με αποτέλεσμα να μην θυμίζει ούτε στο ελάχιστο τις παλιές καλές εποχές του. Έχει μετατραπεί σε ένα μέσο προώθησης μουσικών προϊόντων. Ο επαγγελματισμός και το κέρδος σκότωσαν το ρομαντισμό που υπήρχε κάποτε και οι κονσόλες και τα μικρόφωνα βρίσκονται σε χέρια ανθρώπων μόνο για λόγους αναγνωρισιμότητας. Κάτι ανάλογο συνέβη και στη τηλεόραση.

 

 

 

 

 

---

 

ΟΙ ΠΑΞΙΜΑΔΟΚΛΕΦΤΡΕΣ

Πόθοι και πάθη στην Παλιά Αθήνα

Ακόμα και στην ακραία συντηρητική Αθήνα της περιόδου του Όθωνα και του ρομαντισμού, υπήρχαν κάποιες ελάχιστες «ιέρειες» της Πάνδημης Αφροδίτης, πρόθυμες να προσφέρουν τα κάλλη τους στους ανύπαντρους Αθηναίους και όχι μόνο.

Επειδή λόγω επαγγελματικών αναγκών πλενόντουσαν πιο συχνά από τον υπόλοιπο πληθυσμό – ο οποίος πλενόταν μια φορά κάθε δεκαπέντε μέρες- τις φώναζαν περιπαικτικά «οι παστρικές». Από την περίοδο της Belle Epoque και μετά, θα αποκαλούνται πιο συχνά οι «Παξιμάδες»!

Γιατί παξιμάδες; Οι εποχούμενες πόρνες που γύριζαν στους δρόμους συνήθιζαν, για να προκαλέσουν και να αστειευτούν με τον αντρικό πληθυσμό των καφενείων, να περνούν ανάμεσα στα τραπεζάκια και να κλέβουν τα παξιμαδάκια που συνόδευαν τον καφέ.

Οι Αθηναίοι, που διασκέδαζαν αφάνταστα με τα παρατσούκλια, δεν άργησαν να τις βαφτίσουν παξιμαδοκλέφτρες, το οποίο αργότερα έγινε «Παξιμάδες».
Είναι ευνόητο ότι ήταν αδύνατο μια «παστρικιά» να κατοικεί σε κεντρική συνοικία της Παλιάς Αθήνας. Ακόμη και να πέρναγε από κει, οι τίμιες γειτόνισσες σταυροκοπιόντουσαν για να φύγει μακριά ο διάβολος. Άλλες τις φτύνανε και οπωσδήποτε τις μουντζώνανε.

Οι πιο ευγενικές περιορίζονταν στο να κλείνουν πόρτες και παράθυρα μέχρι να φύγει το μίασμα και φυσικά να μην πάρουν χαμπάρι τα παιδιά και κυρίως η κόρη, που ήταν κλεισμένη σχεδόν μονίμως μέσα.
Αυτές λοιπόν οι λιγοστές πόρνες κατοικούσαν στα πιο απόκεντρα σημεία έξω από το αθηναϊκό κέντρο.

Τα σημεία αυτά ήταν κοντά στη πλατεία Βάθης, απ’ όπου περνούσε το λεγόμενο ρέμα του Κυκλοβόρου, που ερχόταν από τα Τουρκοβούνια και κατέληγε στο Κηφισό, και στα Παντρεμενάδικα (σημερινός λόφος Αρδήττου).
Πολύ αργότερα, μετά το 1885, άρχισαν να συχνάζουν στη Νεάπολη και κυρίως στο Γκαζοχώρι της Πειραιώς.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι κοντά στο Γκαζοχώρι στην Κολοκυνθού, ήταν εγκατεστημένο το πρώτο νοσοκομείο για τις αφροδίσιες αρρώστιες. Πολύ αργότερα μεταφέρθηκε «στου Συγγρού». Από ένα σημείο κι έπειτα, όταν η πόλη άρχισε να μεγαλώνει και να γίνεται όλο και πιο απρόσωπη, τα ‘κορίτσια» κατευθύνθηκαν από το Γκαζοχώρι προς την Ομόνοια και γύρω από τον Άγιο Κωνσταντίνο.

Ιδού και μερικές επώνυμες «παστρικές»: Μια από τις πιο χαρακτηριστικές παλιές «παστρικές» ήταν και η καλόβολη χήρα Θεώνη. Καθόταν σε μια αφιλόξενη κι ακατοίκητη περιοχή κοντά στη σημερινή Λεωφόρο Αλεξάνδρας, που λεγόταν και Πινακωτή. Το σπίτι της είχε γύρω μια ψηλή μάντρα και έτσι οι επισκέπτες της, γλίτωναν από κάθε αδιάκριτο μάτι που πάντα υπάρχει ακόμη και στην ερημιά.

Η Θεώνη δεν ήταν όμορφη, αλλά ήταν παχιά. Αυτό ανταποκρινόταν πλήρως στα γούστα και τις απαιτήσεις της εποχής. Έτσι μπορούσε να περηφανεύεται ότι «παρηγορούσε» τους πιο γνωστούς «λιμοκοντόρους» της Αθήνας.

Στον αντίποδα της λαϊκής Θεώνης, ο Αττικός αναφέρει τη μητρομανή κόρη ενός ξένου διπλωμάτη, που παρέδιδε συστηματικά ερωτικά μαθήματα ευρωπαϊκού επιπέδου σε όλους τους δανδήδες της Αθήνας. Δεχόταν τους φίλους της σε κρυφό διαμέρισμα στο κέντρο της Αθήνας!

Οι άντρες της τότε εποχής είχαν να το λένε για την σαν ηφαίστειο ιδιοσυγκρασία της και την άφταστη, πολύπλευρη εμπειρία της, που αναπτυσσόταν ελεύθερα σε ένα μεγάλο ντιβάνι σκεπασμένο με γούνα.

Μια που μιλάμε για τις «παστρικές», να σημειώσουμε ότι πολύ αργότερα με το Νόμο 3032 του 1922 «Περί ασέμνων γυναικών», τέθηκε τέρμα στο κρυφτούλι με τους οίκους ανοχής, οι οποίοι πλέον αναγνωρίστηκαν και επίσημα.

Οι «μαμάδες» τους χαρακτηρίστηκαν επαγγελματίες και η εφορία έσπευσε να τις κατατάξει ανάλογα με το μέγεθος της πελατείας τους σε φορολογικές κλάσεις. Παρόλες τις επίπονες έρευνες στα Αρχεία, δεν κατόρθωσα να βρω πως γινόταν αυτή η κατάταξη. Εικάζω ότι ειδικά εντεταλμένοι δημόσιοι υπάλληλοι στεκόντουσαν έξω από τους οίκους ανοχής και μετρούσαν τους επισκέπτες! Διακριτικά πάντα……

 

 

---

 

ΓΚΑΖΟΖΕΝ ή ΓΚΑΖΙΕΡΑ , ΤΟ ΚΑΥΣΙΜΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΚΑΤΟΧΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής και όσα ακολούθησαν μετά την απελευθέρωση η αυτοκίνηση αποτέλεσε πολυτέλεια όχι μόνον εξαιτίας της γενικότερης ένδειας αλλά και της έλλειψης υγρών καυσίμων, αναγκάζοντας όσους διέθεταν κάποιο τετράτροχο να καταφύγουν στη λύση του περίφημου γκαζοζέν.

Η αναζήτηση μιας φθηνής καύσιμης ύλης κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση, καθώς ακόμα και εκείνοι που διέθεταν κάποιο λειτουργικό τετράτροχο με κινητήρα εσωτερικής καύσης δεν είχαν τη δυνατότητα να προμηθευτούν καύσιμα ώστε να το θέσουν σε λειτουργία.

Μία από τις λύσεις που εφαρμόστηκαν ακόμα και μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από το ελληνικό έδαφος, ήταν το περίφημο γκαζοζέν. Ένα σύστημα πυρόλυσης το οποίο βρισκόταν τοποθετημένο στο πίσω τμήμα του οχήματος και φρόντιζε για την παραγωγή ενός αέριου καυσίμου καίγοντας επί της ουσίας ξύλο.

• 

Το γκαζοζέν αποτελούταν από ένα μεταλλικό καζάνι μέσα στο οποίο τοποθετούνταν τα ξύλα. Το καζάνι αυτό θερμαινόταν με την καύση άλλων ξύλων και από αυτή τη διαδικασία της πυρόλυσης, δηλαδή της χημικής διάσπασης του οργανικού υλικού απουσία οξυγόνου, παραγόταν το αέριο καύσιμο το οποίο συγκεντρωνόταν σε μια δεύτερη δεξαμενή πριν καταλήξει στον κινητήρα εσωτερικής καύσης.

Η απόδοση του τελευταίου περιοριζόταν και μάλιστα σημαντικά, ωστόσο, χωρίς σημαντικές μετατροπές τα οχήματα της εποχής είχα την ικανότητα να παραμείνουν σε κίνηση παρά τη δραματική έλλειψη των υγρών καυσίμων.

Πέρα από τη μειωμένη απόδοση, ανάμεσα στα μειονεκτήματα του γκαζοζέν ήταν ο χρόνος που απαιτούνταν ώστε η διαδικασία της πυρόλυσης να παράξει την απαραίτητη ποσότητα αέριου καυσίμου, η χαρακτηριστική οσμή, ο έντονος θόρυβος και φυσικά ο καπνός που συνόδευε τα οχήματα που διέθεταν το συγκεκριμένο συστήματος.

Το γκαζοζέν πρόσφερε λύσεις κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση, κατά τη διάρκεια των οποίων ο αριθμός των λειτουργικών οχημάτων ήταν ούτως ή άλλως εξαιρετικά μικρός.

 

 

 

 

---

 

Σχολικές αναμνήσεις από περασμένες δεκαετίες

Εσείς τα θυμόσαστε…;

Απαραίτητη για την ώρα της γυμναστικής ήταν και η μπλε φόρμα. Τόσο απαραίτητη που χωρίς αυτή δεν μπορούσαμε να κάνουμε μάθημα μια και οι καθηγητές μας έβαζαν … απουσία. Συγκεκριμένα και τα μαγαζιά όπου προμηθευόμασταν τα αθλητικά μας είδη όπως το  «Κατράνζος σπορ» αλλά και οι φόρμες μας που σίγουρα θα θυμάστε ότι ήταν  …«Πειραϊκής-Πατραϊκής», μια και αυτή ήταν η μεγαλύτερη κλωστοϋφαντουργική βιομηχανία, βάμβακος και ετοίμων ενδυμάτων της Ελλάδας για αρκετά χρόνια.  (ιδρύθηκε το 1919 και λειτούργησε ως το 1996.)  .

«ο ίππος» που ‘έσπαγαν’ τα μούτρα μας στην ώρα της γυμναστικής…

Η χακί στρατιωτική τσάντα… Η μόδα που είχε ξεκινήσει για αυτή την αγαπημένη σχολική τσάντα στη δεκαετία του ’80, ήταν τόσο μεγάλη που δεν υπήρχε μαθητής ή μαθήτρια που να μην την είχε κρεμάσει στον ώμο του… Μάλιστα όσο πιο ζωγραφισμένη και ‘βασανισμένη’ ήταν, τόσο περισσότερο «πολύτιμη»…!

Οι τάξεις τότε ήταν κάπως έτσι… Βέβαια τα θρανία ήταν πολύ περισσότερα μιας και ο αριθμός των μαθητών πλησίαζε τους 40 με 45 μαθητές τουλάχιστον… Και όμως γινόταν μάθημα κανονικά…

Αλφαβητάριο Α΄ Δημοτικού 1971 των Ι. Γιαννέλη, Γ. Σακκά. Το μακροβιότερο βιβλίο του Δημοτικού. Αγαπήθηκε ίσως όσο κανένα βιβλίο του σχολείου. Δύο δεκαετίες λαμπρύνονται από την παρουσία ενός όμορφου, απλού και αισθητικά άψογου βιβλίου.  Η ζωντανή γλώσσα που μιλάνε τα παιδιά στο σπίτι τους, στη γειτονιά τους, στα παιχνίδια τους είναι παρούσα, μπαίνει μέσα στο σχολείο.  Οι ήρωες του βιβλίου ήταν απλοί και φιλικοί…

Όσο υπήρχαν οι ποδιές στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς συνέρρεαν όλοι οι μαθητές αγόρια και κορίτσια συνοδεία γονέων ή κηδεμόνων σε βιοτεχνίες αλλά και μεγάλα καταστήματα, όπως ήταν το ΜΙΝΙΟΝ, ή Αφοι ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΙ προκειμένου να αγοράσουν σχολική ποδιά. Το 1975 οι ποδιές έφτασαν τις 3.500 και 4.000 δραχμές όταν ήταν ακριβής μάρκας… Φυσικά δεν μιλάμε καν για τις περίφημες σχολικές ποδιές «Tseklenis», που κόστιζαν τα διπλά χρήματα και έφταναν περίπου στο 1/3 ενός βασικού μισθού αν και ομολογουμένως ήταν άριστης ποιότητας κι αισθητικής…

Πάλι μαζί στο σχολείο γυρνάμε /η νιότη γελά τραγουδά η χαρά /πάλι μαζί συντροφιά θα φοράμε /την πιο ωραία γαλάζια ποδιά/ Λάουρα ποδιά για όλα τα παιδιά/ για όλα τα παιδιά /Λάουρα ποδιά!

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ

Βρίσκονται παντού γύρω μας, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας μας και μας παρέχουν όλα όσα χρειαζόμαστε συνήθως σε 24ωρη βάση.
Η ιστορία του περιπτέρου κουβαλά σπουδαίες αναμνήσεις. Ήταν το 1889 όταν ξεκίνησε η χορήγηση αδειών σε τραυματίες πολέμου και έτσι με τον καιρό ο αριθμός των περιπτέρων μεγάλωσε κατά πολύ.

Πιο συγκεκριμένα, τα πρώτα περίπτερα εμφανίστηκαν, μετά την ήττα της Ελλάδας στον πόλεμο του 1897 με την Τουρκία, σε αστικά κέντρα της περιφέρειας.

Στην Αθήνα το πρώτο περίπτερο έκανε την εμφάνισή του στην οδό Πανεπιστημίου το φθινόπωρο του 1911.Ένα μικρό πρόχειρα κατασκευασμένο ξύλινο κουβούκλιο με ελάχιστα προϊόντα, προσπαθούσε να καλύψει τις ελάχιστες οικονομικές ανάγκες της εποχής και να δώσει μια ανάσα σε ανθρώπους που είχαν δώσει σημαντικό κομμάτι της ζωής τους για την Ελλάδα.

Στις αρχές του 20ου αιώνα τα πρώτα περίπτερα έκαναν την εμφάνισή τους ως ελάχιστη μορφή οικονομικής βοήθειας προς τους τραυματίες και τους. ανάπηρους συνεχιζόμενων πολέμων στους οποίους συμμετείχε, η Ελλάδα.

Από το 1940 άρχισαν να πωλούν «ζαχαρώδη» και αναψυκτικά – πορτοκαλάδες και γκαζόζες ΗΒΗ, φυλλαράκια τσίχλας με γεύση δυόσμου και κανέλας και αργότερα οι σοκολάτες. Σιγά σιγά απέκτησαν αποκλειστικό δικαίωμα πώλησης καπνοβιομηχανικών προϊόντων, κάτι που λειτούργησε στην αρχή ως φοροεισπρακτικός μηχανισμός για να εξασφαλίζει το κράτος έσοδα από την πώληση του καπνού. Πριν από την εμφάνισή τους, χύμα τσιγάρα και καπνό πωλούσαν πλανόδιοι που δεν μπορούσαν να ελεγχθούν αποτελεσματικά.

Έτσι, με αυτό τον τρόπο δόθηκε η δυνατότητα στις εγχώριες εταιρίες παραγωγής αναψυκτικών (ΗΒΗ) να διαθέσουν στα περίπτερα της εποχής τα προϊόντα τους. Μάλιστα είναι σημαντικό να τονίσουμε πως τα πρώτα ψυγεία με πάγο χρησιμοποιήθηκαν και ως αποθηκευτικοί χώροι για τα τσιγάρα, λόγω κυρίως της υψηλής θερμοκρασίας τους.

Η λέξη «περίπτερο» προέρχεται από την αρχαία λέξη «περίπτερος», που προσδιορίζει έναν ναό περιστοιχισμένο από κίονες.

Οι παλιότεροι θα θυμούνται τις λεμονάδες και τις γκαζόζες της ΗΒΗ, που έδωσαν μια άλλη νότα δροσιάς και ξεκούρασης στους διψασμένους Αθηναίους.

Τα πρώτα ζαχαρώδη προϊόντα προέρχονταν κατά κύριο λόγο από την εταιρεία ΙΟΝ. Οι τσίχλες της εταιρείας δημιούργησαν μια νέα αγοραστική ομάδα για το σημείο του περιπτέρου και νέες καταναλωτικές συνήθειες για τα δεδομένα της εποχής.

Τα επόμενα χρόνια το περίπτερο άρχισε να αποκτά σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης  να διευρύνει την γκάμα των προϊόντων του, και τις διαστάσεις για τον χώρο που καταλαμβάνει με σημαντικές όμως αποκλίσεις από περιοχή σε περιοχή της χώρας.

1922 -Όλα τα περίπτερα της χώρας παραχωρούνται στην «Πανελλήνιον Ένωσιν Τραυματιών Πολέμου 1912-1921» από το υπουργείο Περιθάλψεως. Τα περίπτερα δεν μπορούν να πωληθούν, να μεταβιβαστούν, να υποθηκευτούν η να υπομισθωθούν.

1940 -Ξεκίνησε η πώληση «ζαχαρωδών» και αναψυκτικών.

1950 -Αυτήν τη δεκαετία εγκαθίστανται τηλέφωνα στα περίπτερα.  

1970 -Έως τη δεκαετία αυτή οι διαστάσεις είχαν μεγαλώσει (1,30×1,50 μ.), ενώ είχαν εγκατασταθεί ρολά και ψυγεία.

1980 -Αρχίζει να παραχωρείται κοινόχρηστος χώρος στα περίπτερα από την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

2012 -Το υπουργείο Άμυνας αποφάσισε την απελευθέρωση των αδειών, εκχωρώντας το 70% των περιπτέρων στους δήμους και το 30% σε άτομα με ειδικές ανάγκες και πολύτεκνους με βάση εισοδηματικά κριτήρια.

2014 -Καταργήθηκαν  πρακτικά οι περιορισμοί με βάση πληθυσμιακά κριτήρια.

Kiosky’s

Το δίκτυο των σύγχρονων περιπτέρων περιλαμβάνει 275 «κιόσκια» στην Αττική.

Ο τζίρος των περιπτέρων σε όλη την Ελλάδα υπολογίζεται σε 5 δισ. ευρώ. Το κέρδος που μένει στους ιδιοκτήτες είναι της τάξεως του 9-10%.

 

---

 

Ο ΚΟΥΤΑΛΙΑΝΟΣ

Σίδερα μασάει ο Κουταλιανός, τρένα σταματάει ο Κουταλιανός, πέτρες ροκανίζει ο Κουταλιανός και βουνά γκρεμίζει ο Κουταλιανός. Κι αν μασάει σίδερα και κάνει το λιοντάρι, στο τσαρδί του ο Κουταλιανός, τρέμει σαν το ψάρι στην κυρά του μπρος, αχ πώς τη φοβάται ο φτωχός Κουταλιανός, τρέμει σαν το ψάρι στην κυρά του μπρος, αλλά μην το πείτε κανενός.

Σίγουρα οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, θα έχετε ακούσει το γνωστό λαϊκό τραγούδι που πρωτοερμήνευσε ο Γιάννης Καλατζής σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου και μουσική του Μάνου Λοΐζου.

Και σίγουρα οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, θα θεωρείτε πως μιλάει για τον θρυλικό Κουταλιανό. Θα μπορούσε αλλά όχι. Το τραγούδι κυκλοφόρησε το 1972 και σύμφωνα με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο μιλάει για τον αρχιπραξικοπηματία Γεώργιο Παπαδόπουλος ο οποίος ήταν σκληρός με τους πολιτικούς του αντιπάλους τους οποίους έστελνε στα ξερονήσια και στα μπουντρούμια της ΕΣΑ αλλά μπροστά στην κυρά Δέσποινα ήταν… γατούλης!

Αλλά μιας και αναφερθήκαμε στον Κουταλιανό, να αναφερθούμε σε μια συνηθισμένη παρεξήγηση. Ο περισσότερος κόσμος μπερδεύεται και αναρωτιέται πως είναι δυνατόν ένας άνθρωπος, όσο δυνατός και να είναι, να έζησε πάνω από 150 χρόνια! Ο Κουταλιανός δεν είναι ένας άνθρωπος. Είναι… δυο!

Ο Παναγής Κουταλιανός

Ας ξεκαθαρίσουμε, λοιπόν, τα πράγματα. Το 1847, σε ένα μικρό νησάκι της Προποντίδας, την Κούταλη, γεννιέται ο Παναγής Αντωνίου. Ο πατέρας του ήταν κύπριος ναυτικός. Ο μικρός Παναγής λίγο πριν ενηλικιωθεί αποφασίζει να ακολουθήσει τα χνάρια του πατέρα του και να γίνει ναυτικός.

Ταυτόχρονα, όμως, λέγεται πως είχε τεράστια δύναμη στα χέρια και όλοι τον ήθελαν κοντά τους για να τους κάνει τις βαριές δουλειές στα χωράφια. Εκείνος, όμως, το είχε πάρει απόφαση. Θα έφευγε με το καράβι για ΗΠΑ. Στα 19 του χρόνια, σήκωσε την άγκυρα με τα χέρια του και σάλπαρε. Λάθος; Όχι. Κανένα λάθος. Ο θρύλος αυτό ακριβώς, λέει. Υποτίθεται πως η άγκυρα του πλοίου είχε ένα πρόβλημα και δεν σηκωνόταν και έτσι την τράβηξε με τα χέρια του ο Παναγής Κουταλιανός, ο Παναγής, δηλαδή, από την Κούταλη.

Η τρομακτική μυική δύναμη που είχε στα χέρια, δεν τον άφησε να μακροημερεύσει ως ναυτικό. Ο νεαρός μούτσος έμαθε την πάλη στα λιμάνια που σταματούσε με το εμπορικό του και τελικά γύρισε όλο τον κόσμο ως παλαιστής και αρσιβαρίστας αρχικά, πριν ξεκινήσει την περιπέτεια με τις απόκοσμες επιδείξεις του, με τα κανόνια να πυροδοτούνται στην αγκαλιά του και τα άγρια θηρία να τον τρέμουν! Ο θρύλος τον θέλει να μην έχει χάσει ποτέ αγώνα πάλης ή δύναμης.

Ο Κουταλιανός συνήθιζε να φορά το δέρμα μιας τίγρης, την οποία φέρεται να είχε στραγγαλίσει σε έναν από τους αγώνες του που έμοιαζαν με ρωμαϊκή αρένα. Σε εκείνον τον αγώνα, σύμφωνα με τον θρύλο, οι Μεξικανοί διοργανωτές ήθελαν να κάνουν ντόρο και αντί, όπως είχαν συμφωνήσει, να του βάλουν ως αντίπαλο έναν άλλο παλαιστή, «έριξαν» στο ρινγκ μια τίγρη! Ο Κουταλιανός, όμως, δεν… μασούσε. Η καημένη η τίγρης, πάλεψε και τραυμάτισε τον Κουταλιανό αλλά τελικά υπέκυψε τελικά στις μέγγενες που είχε για χέρια ο μασίστας.

Και επειδή, ούτως ή άλλως, κινούμαστε στα όρια του παραμυθιού και του θρύλου, ας αναφέρουμε και την έτερη εκδοχή που υπάρχει για τη συγκεκριμένη ιστορία. Λέγεται, λοιπόν, πως ο αγώνας αυτός δεν έγινε στο Μεξικό αλλά στην Κωνσταντινούπολη! Εκεί ο Κουταλιανός νίκησε τον καλύτερο παλαιστή της Υψηλής Πύλης, γι’ αυτό και του ρίξανε λέει την τίγρη, για να τον κατασπαράξει για την ντροπή που προκάλεσε στον σουλτάνο. Ο Παναγής όμως την έσκισε στα δυο και πέρασε στη σφαίρα του θρύλου.

Μεγαλώνοντας, παράτησε τα ρινγκ και τους αγώνες και πέρασε πια στις επιδείξεις δύναμης. Έσπαγε αλυσίδες, πέτρες, βράχους, βέργες. Έκανε άρση βαρών με τα δόντια. Λύγιζε κέρματα με τα δάχτυλα. Ξερίζωνε δέντρα και πολλά άλλα που αλήθεια ή υπερβολές έχουν όλα τη δική τους αξία.

Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, φαίνεται πως ο Παναγής κουράστηκε, εγκατέλειψε τις επιδείξεις και τα ίχνη του χάθηκαν. Κατά μια εκδοχή, πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1916, από γάγγραινα. Λέγεται ότι αφαίρεσε μόνος του έναν κάλο που είχε και το σημείο μολύνθηκε προκαλώντας τελικά γάγγραινα. Καθόλου ηρωικός θάνατος. Σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες ο Παναγής Κουταλιανός πνίγηκε ψαρεύοντας ή δηλητηριάστηκε από τους Τούρκους! Περισσότερο ταιριαστό αυτό.

Ο Δημήτρης Κουταλιανός

Ο Μικρασιάτης λογοτέχνης και ζωγράφος Φώτης Κόντογλου έγραφε το 1951, στην εφημερίδα Ελευθερία, όπου διατηρούσε μόνιμη εβδομαδιαία στήλη με τίτλο «Κυριακάτικα θέματα»: «Μου φαίνεται πως κανένα όνομα δεν έδεσε τους Έλληνες μεταξύ τους ύστερα από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, όσο ο Κουταλιανός.

Γιατί είχε μεγάλη σημασία, για μια φυλή ρημαγμένη, φτωχιά, σκόρπια σε κάθε μέρος του κόσμου, βασανισμένη και πολλές φορές στερημένη και πεινασμένη να βγάλει τον πιο χειροδύναμο άνθρωπο της οικουμένης, που έβαζε κάτω όλους τους παλληκαράδες που βγήκανε από έθνη πλούσια, δυνατά και καλοπερασμένα».

Και επειδή το επίθετο δεν έπρεπε να «χαθεί» ο συνεχιστής είχε βρεθεί στο πρόσωπο του Δημήτρη Κουταλιανού ο οποίος ήταν (κατά την πιθανότερη εκδοχή) εγγονός του Παναγή.

Ο Δημήτρης Μακρής γεννήθηκε το 1915 (και αυτός) στην Κούταλη και από την ηλικία των 20 ξεκίνησε να κάνει επιδείξεις δύναμης με το ψευδώνυμο Κουταλιανός. Ο Δημήτρης σαν εγγονός του Παναγή θέλησε να συνεχίσει τον μύθο του πατέρα του και από πολύ μικρός είχε δείξει τη δύναμη του.

Λέγεται ότι στην Κάσο έσυρε μόνος του ένα καΐκι στη θάλασσα. Το γεγονός μαθεύτηκε και τότε όλοι θυμήθηκαν τον Παναγή, ο θρύλος ξαναζωντάνεψε και όλα στη συνέχεια πήραν τον δρόμο τους. Σε νεαρή ηλικία λέγεται ότι ένας γάιδαρος είχε δαγκώσει τον Δημήτρη και ο μικρός νευρίασε τόσο πολύ που του έριξε μία μπουνιά και τον έριξε αναίσθητο.

Τότε ο δάσκαλος του τον παρότρυνε να ασχοληθεί με τις επιδείξεις, και έτσι κι έκανε. Όσο μεγάλωνε τόσο πιο μεγάλα ρίσκα έπαιρνε. Αν και κάθε άλλο παρά με γίγαντα έμοιαζε, ο σύγχρονος Κουταλιανός σταματούσε αυτοκίνητα με τα χέρια του, τραβούσε νταλίκες με ιμάντα.

Όπως και ο πρόγονός του έτσι και αυτός ξεσήκωνε τα πλήθη με φοβερές επιδείξεις οι οποίες, ουσιαστικά, ήταν νεότερες εκδοχές αυτών που έκανε ο Παναγής. Μια από αυτές ήταν το κανόνι: Σε αυτό το αγώνισμα ο Κουταλιανός κρατώντας στα χέρια του ένα κανόνι μεγάλου βάρους το πυροδοτούσε και κατάφερνε να μείνει ατράνταχτος στη θέση του.

Μια άλλη ήταν τα αυτοκίνητα: Κρατώντας στο κάθε χέρι έναν ιμάντα κατόρθωνε να συγκρατεί αυτοκίνητα (Πολλές φορές πάνω από ένα στο κάθε χέρι) ανεξαρτήτως κυβισμού τα οποία πάσχιζαν να ξεφύγουν. Λέγεται πως πρόσφερε μεγάλη αμοιβή σε όποιον κατάφερνε να ξεφύγει με το αυτοκίνητό του από τα χέρια του κάτι που όμως δεν κατάφερε ποτέ κανείς. Τέλος, ήταν και η λάμα: Με τη μυική του δύναμη λύγιζε μία παχιά μεταλλική λάμα σε σχήμα σπιράλ.

Ο άνθρωπος που ανησυχούσε πιο πολύ από όλους για τον Κουταλιανό και βρισκόταν πάντα στις επιδείξεις του ήταν η γιαγιά του. Καθόταν με το σκαμνάκι της κοντά στο σημείο των επιδείξεων και έκλαιγε από τον φόβο της, μέχρι να τελειώσουν τα επικίνδυνα νούμερα και να βεβαιωθεί ότι ο εγγονός της είναι σώος και αβλαβής.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ζούσε με την οικογένειά του στην Αθήνα, συνήθιζε όμως να ταξιδεύει συχνά. Σε ένα από αυτά τα ταξίδια του στη Ρόδο, την 3 Σεπτεμβρίου 1999, έφυγε από τη ζωή και μαζί του έσβησε και ο τελευταίος μασίστας. Οι καιροί, πλέον, έχουν αλλάξει και χώρος για μύθους δεν υπάρχει.

---

 

Γιάννης Μαρής – Ο πατριάρχης του αστυνομικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα

Ο καταξιωμένος δημοσιογράφος και συγγραφέας, Γιάννης Μαρής, καθιέρωσε πρώτος στην Ελλάδα το αστυνομικό μυθιστόρημα δημιουργώντας την περίφημη και διαχρονικά αγαπητή φιγούρα του Αστυνόμου Μπέκα.

_____________________________________

Ο Γιάννης Τσιριμώκος, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα γεννήθηκε στο νησί της Σκοπέλου στις 28 Ιανουαρίου του 1916. Η επιφανής οικογένειά του είχε καταγωγή από τη Φθιώτιδα και ο πατέρας του, Δημοσθένης Τσιριμώκος, εξασκούσε το επάγγελμα του δικαστικού.

Ως παιδί έζησε αρκετά τόσο στη Χίο όσο και τη Λάρισα και μεγαλώνοντας βρέθηκε να σπουδάζει στη Νομική Σχολή της Θεσσαλονίκης.

Ο ερευνητικός χαρακτήρας του τον ώθησε να ασχοληθεί ενεργά με πολιτικά ζητήματα και δεν άργησε να ενταχθεί στον σοσιαλιστικό χώρο συμμετέχοντας στην ίδρυση του κόμματος της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας με πρόεδρο τον Αλέξανδρο Σβώλο.

Αργότερα οργανώθηκε και με το ΕΑΜ, ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής δημοσιογραφούσε στην εφημερίδα του κόμματος με τίτλο “Μάχη”. Ένα αποκαλυπτικό ρεπορτάζ της εφημερίδας σχετικά με τη Μακρόνησο γίνεται αφορμή να διωχθεί πολιτικά.

Τον Νοέμβριο του 1949 και μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου ο Γιάννης Μαρής και άλλα δύο στελέχη του κόμματός του οδηγήθηκαν σε δίκη στο Έκτακτο Στρατοδικείο για να λογοδοτήσουν για το επίμαχο ρεπορτάζ σχετικά με το Αναμορφωτήριο της Μακρονήσου. Ο Μαρής έμεινε προφυλακισμένος για περίπου δύο μήνες στη Δραπετσώνα, ώσπου απελευθερώθηκε και αναδείχθηκε αθώος στην επόμενη δίκη του τον Μάιο του 1950.

Οι ιδέες του περί κομμουνιστικού σοσιαλισμού κλονίστηκαν όταν πραγματοποιήθηκαν οι Δίκες της Μόσχας, που καταδίκασαν πολλούς γνωστούς Μπολσεβίκους για την δράση τους. Τα γεγονότα επίσης του Εμφυλίου, καθώς και οι διαφωνίες του με την πορεία της Αριστεράς τον οδήγησαν στην απόφαση να απομακρυνθεί πλέον από τη ενεργό πολιτική. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η συμμετοχή του αργότερα στις έρευνες για τη δολοφονία Λαμπράκη.

Η επαγγελματική του ενασχόληση με τον χώρο της δημοσιογραφίας ξεκίνησε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εργάστηκε πλέον με τις εφημερίδες “Προοδευτικός Φιλελεύθερος”, “Νέα Γραμμή”, “Ελεύθερος Λόγος” και “Αθηναϊκή”. Από το 1953 άρχισε η συνεργασία του με το συγκρότημα Μπότση (εφημερίδες “Ακρόπολη”, “Απογευματινή”, περιοδικό “Πρώτο”).

Το 1953 είναι η χρονιά που φέρνει τον Γιάννη Μαρή στο επαγγελματικό συγγραφικό του αποκορύφωμα, όταν πλέον εισάγει πρώτος  στην Ελλάδα το αστυνομικό μυθιστόρημα με το έργο του “Έγκλημα στο Κολωνάκι”. Η δημοφιλής αστυνομική ιστορία με πρωταγωνιστή ήρωα τον Αστυνόμο Μπέκα δημοσιεύεται σε συνέχειες στο περιοδικό “Οικογένεια” και γνωρίζει μεγάλη και τελικά διαχρονική επιτυχία.

Ο Γιάννης Μαρής χτίζει πλέον μια πετυχημένη καριέρα στον χώρο της αστυνομικής λογοτεχνίας και δικαίως θεωρείται ο “πατέρας” του είδους στην Ελλάδα. Γνωστότερα από τα μυθιστορήματά του είναι: “Το μυστικό του άσπρου βράχου”, “Έγκλημα στα παρασκήνια”, “Χωρίς ταυτότητα”, “Ο άνθρωπος δίχως πρόσωπο”, Έγκλημα στη Μύκονο”, “Περιπέτεια στο Άγιο Όρος” κ.α.

Υπολογίζεται ότι επί περίπου 25 χρόνια δημοσίευσε συνολικά σε εφημερίδες και περιοδικά περισσότερα από 120 μυθιστορήματα -αστυνομικά, ιστορικά και αισθηματικά-, πολλά από τα οποία κυκλοφόρησαν και σε βιβλία. Από το 1958 κάποια από τα έργα του μεταφέρθηκαν και στον κινηματογράφο και την τηλεόραση.

Η αρχή έγινε με την ταινία “Ο άνθρωπος του τρένου” του Ντίνου Δημόπουλο, που ήταν βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Γιάννη Μαρή. Αυτή θεωρείται και η πρώτη αστυνομική ταινία του ελληνικού κινηματογράφου, το γνωστό ως φιλμ νουάρ.

Στη συνέχεια ακολούθησε και η συγγραφή περίπου 20 σεναρίων βασισμένα στα έργα του, όπως το “Έγκλημα στο Κολωνάκι” σε σκηνοθεσία Τζανή Αλιφέρη, το “Έγκλημα στο Παρασκήνιο” σε σκηνοθεσία Ντίνου Κατσουρίδη, το “Χωρίς ταυτότητα” σε σκηνοθεσία Γιάννη Δαλιανίδη, το “Αμφιβολίες” σε σκηνοθεσία Γρηγόρη Γρηγορίου κ.α.

Το 1969 ίδρυσε και διηύθυνε τις εκδόσεις “Περγαμηνή”, που φιλοξενούσε τίτλους από την κλασική και αστυνομική λογοτεχνία.

Το ψευδώνυμό του, Γιάννης Μαρής, προέκυψε ουσιαστικά τυχαία στα πλαίσια της συγγραφικής του δράσης, ενώ ως Ιωάννης Τσιριμώκος υπήρξε επίσης μέλος της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, της Εταιρίας Θεατρικών Συγγραφέων, καθώς και της Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου.

Καταξιωμένος χωρίς αμφιβολία στον επαγγελματικό του χώρο, είχε την ευκαιρία να συμμετάσχει σε δημοσιογραφικές αποστολές σε Κίνα, Αμερική, Ρωσία, Ισπανία, Πορτογαλία και κάποιες ανατολικές χώρες.

Ο Γιάννης Μαρής ήταν λοιπόν ένας πολυμαθής άνθρωπος και φίλος της έρευνας, στοιχείο που έπαιξε κεντρικό ρόλο τόσο στην δημοσιογραφική όσο και την συγγραφική του καριέρα. Αναφέρεται ότι διέθετε το “χάρισμα του προφορικού λόγου” και αυτή η μεστή αμεσότητα στην έκφρασή του δεν θα μπορούσε να μην αποτελέσει στοιχείο επιτυχίας στα έργα του.

Τα μυθιστορήματά του γνώρισαν ευρεία επιτυχία και ξεχώρισαν για την πλοκή και τις ιδιαιτερότητές τους. Μέσα από αυτά αντικατοπτρίζεται γλαφυρά η μεταπολεμική κοσμική Αθήνα του ’50 και ’60 μέσα από τους τυχοδιώκτες, τους εφοπλιστές, τις μοιραίες γυναίκες, τους δοσίλογους της Κατοχής, αλλά και καλλιτέχνες πρωταγωνιστές του.

Χρησιμοποιεί απλή, δημοτική γλώσσα με ακρίβεια και ευχάριστη περιγραφικότητα, ενώ φαίνεται να γνωρίζει πολύ καλά πως να κρατά ζωντανό το ενδιαφέρον και την ένταση του αναγνώστη, ώσπου μαζί του καταλήξει στη λύση της κάθε υπόθεσης.

Σίγουρα, και με τη βοήθεια και της δημοσιογραφικής του ιδιότητας, δείχνει ότι γνωρίζει πολύ καλά την εποχή του και ως εκ τούτου τα έργα του έχουν καθαρά νεορεαλιστικά στοιχεία. Αναπόφευκτα περιλαμβάνουν και μια κοινωνική κριτική με ηθικολογική, παρά ταξική όμως διάθεση. Μπορεί να θεωρηθεί εξίσου σημαντικός χρονογράφος της Αθήνας της εποχής του.

_____________________________

Μια πλευρά της αριστοκρατικής κοινής γνώμης θεωρούσε το είδος της αστυνομικής λογοτεχνίας μια παραλογοτεχνία με υποτιμητική χροιά και χαρακτήριζε και τον Γιάννη Μάρη απλά έναν εμπορικό συγγραφέα. Ο ίδιος βέβαια δεν ενοχλούταν από αυτό, αφού η δουλειά του είχε ιδιαίτερη απήχηση στο κοινό και τον είχε κάνει δημοφιλή, παρόλο που δεν αναγνωρίστηκε ποτέ ως ένας κλασσικός μεγάλος συγγραφέας.

“Για μένα ή αστυνομική πλοκή είναι το πρόσχημα για να κερδίσω το ενδιαφέρον του αναγνώστη και από εκεί και πέρα αυτό που με ενδιαφέρει είναι η ατμόσφαιρα, το περιβάλλον και οι ανθρώπινες σχέσεις.”

Το έργο του άρχισε να επανεκτιμάται από τους κριτικούς στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όμως και πάλι εξακολούθησε να τοποθετείται έξω από τον “γενικό κανόνα” της μεταπολεμικής λογοτεχνίας, που για λόγους στερεοτυπικής σοβαροφάνειας δεν αναγνώρισε στο είδος του την αξία που ενίοτε του άρμοζε.

Ο Γιάννης Μάρης δεν σταμάτησε ποτέ να ασχολείται ούτε με τη δημοσιογραφία, ούτε τη συγγραφή μυθιστορημάτων. Ήταν συνήθειά του να γράφει πάντα χειρόγραφα χρησιμοποιώντας σπάνια γραφομηχανή, ενώ δεν κρατούσε ποτέ και σημειώσεις. Μεταξύ άλλων ήταν γνώστης της γαλλικής γλώσσας, ενώ υπήρξε και ένθερμος οπαδός της ΑΕΚ.

_______________________________

Ο Γιάννης Μαρής έφυγε από τη ζωή στις 13 Νοεμβρίου του 1979 και σε ηλικία 63 ετών μετά από μια μάχη αρκετών μηνών με τον καρκίνο. Έφυγε αφήνοντας την φήμη ενός ανθρώπου ευχάριστου, καλοπροαίρετου και αγαπητού στους ανθρώπους του και συνεργάτες του, καθώς και ενός αξιομνημόνευτου δημιουργού συγγραφέα.

---

 

Αλλατίνη: Η ιστορία μιας από τις παλαιότερες αλευροβιομηχανίες στην Ευρώπη και η εκβιομηχάνιση της χώρας

ΕΡΝΕΣΤΟΣ ΤΣΙΛΛΕΡ . Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΟΜΟΡΦΥΝΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Έφερε πρώτος στην Ελλάδα τον τεχνητό εξαερισμό και την κεντρική θέρμανση. Μεταμόρφωσε την Αθήνα του 19ου αιώνα από χωριό σε ευρωπαϊκή πόλη, προσδίδοντάς της την αρχιτεκτονική ταυτότητα και αισθητική που η πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους χρειαζόταν και συνδέοντάς την με το αρχαίο παρελθόν της. Αντικατέστησε τα παντζούρια με ρολά στα μαγαζιά της Αθήνας και κόσμησε τα κτίρια του με χυτοσιδηρά κιγκλιδώματα με σχέδια εμπνευσμένα από τη μυθολογία. Ο Ερνέστος Τσίλλερ είναι ο πρώτος αρχιτέκτονας που χρησιμοποίησε σιδηρά υποστυλώματα στην οικοδομή.

Γνωρίζατε ότι ήρθε στην Ελλάδα σε ηλικία 24 ετών ώστε να επιβλέψει την ανέγερση της Ακαδημίας (σε σχέδια του Δανού εργοδότη του Θεόφιλου Χάνσεν); Μάλιστα, πολύ γρήγορα κατάφερε να μπει στα αθηναϊκά σαλόνια και να γίνει ο αγαπημένος αρχιτέκτονας της αστικής τάξης. Με την υποστήριξή της, κατόρθωσε να δημιουργήσει έργα ανάλογης ποιότητας με εκείνα που χτίζονταν στην Βιέννη και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η εύνοια του βασιλιά και η ανάθεση σε αυτόν της μελέτης των θερινών ανακτόρων στο Τατόι, στους Πεταλιούς και αργότερα του ανακτόρου του Διαδόχου προσελκύει όπως είναι φυσικό πλήθος μεγαλοαστών που του αναθέτουν τα μέγαρά τους ή τις εξοχικές τους επαύλεις.

Το 1872 διορίστηκε καθηγητής του Πολυτεχνείου, απ’ όπου όμως απολύθηκε, το 1883, λόγω της άρνησής του να συγκαλύψει τις οικονομικές καταχρήσεις που καθυστερούσαν την ανέγερσή του Ζαππείου.[14] Το 1884 διορίστηκε διευθυντής Δημοσίων Έργων.

Λίγο γνωστό είναι ότι ο διαπρεπής Γερμανός ασχολήθηκε εντατικά με την αρχαιολογία. Ανακάλυψε πρώτος την ακριβή θέση του Παναθηναϊκού Σταδίου, ενώ την περίοδο 1864 – 1869 πραγματοποίησε ανασκαφές στο στάδιο, την έκταση του οποίου είχε αγοράσει (!) για τον συγκεκριμένο σκοπό. Πραγματοποίησε επίσης αρχαιολογικές έρευνες για την ανεύρεση της Τροίας καθώς και αρκετές μελέτες για τα υδατοφράγματα Αττικής, το Θέατρο του Διονύσου, την αρχιτεκτονική δομή του Παρθενώνα κ.α. Σχεδίασε τα λείψανα των αετωμάτων και είναι από τους πρώτους που κατέγραψαν την πολυχρωμία στα αγάλματα και στα αρχιτεκτονικά μέλη του Θησείου, του Ερεχθείου, του Ναού της Αφαίας, στην Αίγινα και αλλού.

Ποιος ήταν και πώς ξεκίνησε;

Ο δαιμόνιος αρχιτέκτονας γεννιέται στις 22 Ιουνίου 1837 στο Oberloessnitz της Σαξωνίας. Ο πατέρας του ήταν εργολάβος και είχε άλλα εννέα αδέρφια. Τρεις αδελφοί ακόμα ακολούθησαν το επάγγελμα του αρχιτέκτονα. Το 1855 γίνεται δεκτός στην Βασιλική Σχολή της Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου της Δρέσδης και αποφοιτά από εκεί το 1858. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του εργάζεται για ένα διάστημα στη Βιέννη στο γραφείο του Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν. Η γνωριμία μαζί του θα καθορίσει την καριέρα του. Το 1861 ξεκίνησε τετραετές ταξίδι στις ιταλικές πόλεις Βερόνα, Ρώμη, Βενετία, Πομπηία, η αισθητική των οποίων, φυσικά, τον καθόρισε. Το 1864 εγκαταστάθηκε πάλι στη Βιέννη, όπου και εργάστηκε για μια τετραετία στο γραφείο του Χάνσεν.

Από το 1861, ο Τσίλλερ είχε φθάσει στην Αθήνα ως εκπρόσωπος του Χάνσεν, για να αναλάβει την επίβλεψη της κατασκευής της Ακαδημίας Αθηνών.
Παντρεύεται την Ελληνίδα πιανίστα Σοφία Δούδου με την οποία κάνει πέντε παιδιά. Παραμένει στη χώρα μέχρι τον θάνατό του, το Νοέμβριο του 1923. (Το μνήμα του βρίσκεται στο πρώτο νεκροταφείο Αθηνών.)

Στα πρώτα χρόνια της παραμονής του στη χώρα, ο νεαρός αρχιτέκτονας περιοδεύει την Ελλάδα για να γνωρίσει τους αρχαιολογικούς της θησαυρούς. Μετά την έξωση του Όθωνα, τα έργα στην Ακαδημία διακόπτονται και ο Τσίλερ θα επιστρέψει για ένα μικρό διάστημα στη Βιέννη.
Το 1868 επανέρχεται στην Ελλάδα και το 1872 διορίζεται καθηγητής στο Σχολείο των Τεχνών, τον πρόδρομο του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Οι παραγγελίες από μεγαλοαστούς για κύριες ή εξοχικές κατοικίες διαδέχονται η μια την άλλη. Ο Τσίλερ έχει πια καθιερωθεί! Παράλληλα, σχεδιάζει σειρά δημοσίων και δημοτικών κτιρίων και ναών.
Ίσως δε γνωρίζετε το Εθνικό (Βασιλικό) Θέατρο της Αθήνας, το Μουσείο της Ολυμπίας, το Χημείο, η Αγορά του Πύργου, το ναό του Αγίου Λουκά Πατησίων, το Ναό της Φανερωμένης στο Αίγιο… Μάθετε ότι ήταν ο Τσίλερ που τα σχεδίασε. Μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει ακόμα δυνατή η πλήρης καταλογογράφηση του συνόλου του έργου του, τόσο μεγάλο είναι αυτό.

Η οικία του σπουδαίου αρχιτέκτονα διατηρείται ακόμα και σήμερα στην οδό Μαυρομιχάλη (μεταξύ Ακαδημίας και Σόλωνος), ενώ διατηρούσε και εξοχική κατοικία στην οδό Πεσμαζόγλου 12 στην Κηφισιά. Στην Εθνική Πινακοθήκη φυλάσσεται το αρχείο Τσίλερ, το οποίο αγοράστηκε το 1961 από τον Μαρίνο Καλλιγά και διαθέτει γύρω 400 σχέδια καθώς διάφορα άλλα τεκμήρια από τη ζωή του.

Η συμβολή του στη νεοελληνική αρχιτεκτονική

Ανεξάρτητα όμως από το πλήθος των κτιρίων που μελέτησε, τα οποία πρέπει να ξεπερνούν τα 600, ο Τσίλλερ αποτελεί για τη νεοελληνική αρχιτεκτονική ένα ιδιαίτερα σημαντικό κεφάλαιο. Το αρχιτεκτονικό του έργο, που εκτείνεται χρονικά στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, χαρακτηρίζεται από δημιουργική πνοή και από αίσθηση καλλιτεχνικής ελευθερίας. Αυτή η κλασικιστική στην αρχή αίσθηση θα σφραγίσει τη φάση του ώριμου αθηναϊκού νεοκλασικισμού για να προχωρήσει προς τον εκλεκτισμό και το ρομαντισμό κυρίως στις ιδιωτικές κατοικίες. Στην αρχιτεκτονική όμως των δημόσιων κτιρίων θα διατηρήσει το ελληνικό πνεύμα του κλασικισμού, ενώ αντίστοιχα στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική θα προσπαθήσει να διαφυλάξει τη βυζαντινή παράδοση.
Ο Τσίλλερ ,ουσιαστικά, επισημοποίησε τη σύνδεση της Αναγέννησης με την Αρχαιότητα, με διακριτές εκλεκτικιστικές τάσεις όπως την εφάρμοσε πρώτος ο δάσκαλός του Theophil Hansen. Η προσωπική συμβολή του έγκειται στον συνδυασμό ελληνικών δομικών και διακοσμητικών στοιχείων με την αναγεννησιακή αρχιτεκτονική ώστε να εξυπηρετηθούν οι ιδεολογικές ανάγκες της τότε ελληνικής κοινωνίας. Είναι σημαντικό ότι κατόρθωσε να δημιουργήσει έργα ανάλογης ποιότητας με εκείνα που χτίζονταν στην Βιέννη και στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Όμως, σε αντίθεση με τον δάσκαλό του, ο Τσίλερ δημιούργησε το έργο του στην ηλιόλουστη Αττική και όχι στον ομιχλώδη βορρά. Το μέγεθος της Αθήνας επέβαλλε διαφορετικές κλίμακες και αναλογίες από αυτές των πρωτευουσών του βορρά, ώστε να είναι σύμφωνες με τα αισθητικά, φυσικά και ιστορικά δεδομένα του τόπου. Προσαρμόστηκε, αφουγκράστηκε και, τελικά, έδωσε έναν ευρωπαϊκό χαρακτήρα που δεν ξένιζε καθόλου. Έτσι, ο ίδιος θεωρείται ένας σημαντικός διαμορφωτής του ελληνικού κλασικισμού.

Ο Τσίλλερ ήταν  τέκτων 33ου βαθµού από 1896, Μέγας Αρχιτέκτων (υπήρχε η θέση αυτή) της Μεγάλης Ανατολής το 1893 και Μέγας Ένδοξος και Κραταιός Θησαυροφύλαξ το 1896.

Τα πιο γνωστά του έργα:

Το Προεδρικό μέγαρο (Ανάκτορα)

Το μεγαλοπρεπές κτήριο έχει, πια, συμπληρώσει έναν αιώνα ζωής και αυτό από μόνο του κάτι λέει. Η ανάθεση της ανεγέρσεως των Ανακτόρων είχε ως όρο το σχεδιασμό ενός κτιρίου, το οποίο δεν θα ήταν μεγαλοπρεπές, ούτε κατά τα πρότυπα των ευρωπαϊκών ανακτόρων.
Τα ανάκτορα έπρεπε να συγγενεύουν μορφολογικά με τις μεγαλοαστικές κατοικίες της εποχής και να εκπροσωπούν την άρχουσα κοινωνική τάξη της χώρας.
Το Προεδρικό Μέγαρο είναι ένα τριώροφο νεοκλασικό κτίριο, με λιτή και αυστηρή πρόσοψη που ακολουθεί τους νόμους της συμμετρίας. Το κύριο σώμα πλαισιώνεται από δύο πτέρυγες που προεξέχουν ελαφρά. Στο δεύτερο όροφο μία σειρά από διπλά παράθυρα αφήνουν ενδιάμεσα κενά όπου διακρίνονται ανάγλυφα εραλδικά σύμβολα, παραστάσεις των τεσσάρων εποχών, τα μονογράμματα Κ και Σ (Κωνσταντίνος και Σοφία), καθώς και πρόσωπα της ελληνικής μυθολογίας.

Στη στέψη του κτιρίου, ο Τσίλλερ έχει τοποθετήσει αγάλματα. Αν και όλες οι όψεις του κτιρίου είναι απλές, προεξέχει το ιωνικό πρόπυλο της κυρίας εισόδου προς την οδό Ηρώδου του Αττικού. Τόσο στην πρόσοψη όσο και στην κάτοψη το ανάκτορο του Διαδόχου παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με τα σχέδια του Θ. Χάνσεν για τα Ανάκτορα του Πειραιά που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ.

Η Aκαδημία Aθηνών

Tο μέγαρο της Aκαδημίας Aθηνών αποτελεί το ένα από τα μέρη της “αρχιτεκτονικής τριλογίας”, Mουσείο (Eθνική Bιβλιοθήκη) – Πανεπιστήμιο – Aκαδημία, που σχεδίασε το 1859 ο Χάνσεν. Kατά τη διετία 1859-1861, η οικοδόμηση του κτιρίου της Aκαδημίας προχώρησε με ταχείς ρυθμούς.

Στο μεταξύ, στις αρχές του 1861, η εκτέλεση των αρχιτεκτονικών σχεδίων του Hansen είχε ανατεθεί στον μαθητή του, τον Τσίλερ. Στις 20 Mαρτίου του 1887 ο Ernst Ziller, ως πληρεξούσιος των κληρονόμων του Σίμωνος Σίνα, παρέδωσε στον τότε Πρωθυπουργό Xαρίλαο Tρικούπη το μέγαρο της αποκαλουμένης τότε “Σιναίας Aκαδημίας”.

Το Μέγαρο Σλήμαν

Στον αριθμό 10 της οδού Πανεπιστημίου, βρίσκεται το Ιλίου Μέλαθρον (Μέγαρο Σλήμαν) όπου σήμερα στεγάζεται το Νομισματικό Μουσείο. Ήταν η κύρια κατοικία του Ερρίκου Σλήμαν και της οικογένειας του και κτίστηκε το διάστημα 1878-1879. Ο Τσίλερ υπήρξε στενός του φίλος. Το όνομα του σημαίνει «μέγαρο της Tροίας» και σχετίζεται με την αποκάλυψη της αρχαίας πόλης από τον Σλήμαν. Αποτέλεσε μία από τις πιο εντυπωσιακές ιδιωτικές κατοικίες της τότε Αθήνας, σε αναγεννησιακό ρυθμό προσαρμοσμένο στις διατάξεις του ώριμου κλασικισμού.

Το Μέγαρο του Ανδρέα Συγγρού (σημερινό κεντρικό κτήριο Υπ. Εξωτερικών)

Η κατοικία κτίσθηκε κατά παραγγελία του τραπεζίτη Ανδρέα Συγγρού, τα έτη 1872-1873 και βασίστηκε στην μελέτη του Τσίλερ.
Η έπαυλη της οποίας τα σχέδια τροποποιήθηκαν κατά την κατασκευή από τον ίδιο τον ιδιοκτήτη, κτίσθηκε στο μικρό για την εποχή διάστημα των δύο ετών. Την κατασκευή επέβλεψε ο μηχανικός του Στρατού, ο Νικόλαος Σούτζος.
Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον κράμα του αθηναϊκού κλασικισμού και του ευρωπαϊκού ρομαντισμού.

Το Δημαρχείο της Ερμούπολης Σύρου

Η περίμετρός του είναι ορθογωνική, διαστάσεων 40 Χ 70μ. περίπου. Η κάτοψη είναι συμμετρική ως προς τον κεντρικό άξονα και περιέχει δύο αίθρια. Το ισόγειο είναι διαμορφωμένο σε καταστήματα. Μνημειώδης σκάλα οδηγεί από την πλατεία στον πρώτο όροφο. Ιδιαίτερα αξιόλογη είναι η πλούσια ζωγραφική διακόσμηση του εσωτερικού.
Το κτήριο κατασκευάσθηκε κατά την περίοδο 1876-1891, μετά από μελέτη του Τσίλερ. Πρόκειται για μια δύσκολη κατασκευή, κατά τη διάρκεια της οποίας άλλαξαν πολλά. Ο Τσίλερ, για ακόμη μία φορά, εργάσθηκε σκληρά.

Το Δημοτικό Θέατρο Πατρών

Το κτίριο του Δημοτικού Θεάτρου “Απόλλων” ανηγέρθη το 1872 βάσει σχεδίων του Τσίλερ. Είναι κτίριο με χαρακτηριστικά δείγματα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Κατασκευάστηκε ως θέατρο και είναι, μέχρι σήμερα, στην κεντρική πλατεία της Πάτρας.

Άλλα σημαντικά έργα του στην Αθήνα

Ο αριθμός των έργων του ξεπερνά τα 500, όμως, όπως προείπαμε, ακριβής αριθμός έργων δεν υπάρχει έως σήμερα. Κτίρια που σχεδίασε ο Έρνεστ Τσίλερ είναι μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:

· Ιλίου Μέλαθρον, κατοικία του Ερρίκου Σλήμαν (1878-1881) (σήμερα στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών)

· Βασιλικό Θέατρο (σήμερα Εθνικό Θέατρο) (1895-1901)

· Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Οικοδομήθηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Λούντβιχ Λάνγκε.

· Μέγαρο Σταθάτου (1895)

· Μέγαρο (έπαυλη) του Ανδρέα Συγγρού (1872-1873) στο κτήμα Αναβρύτων, μεταξύ Αμαρουσίου και Κηφισιάς

· Έπαυλη του Νικολάου Θων (Thon), η οποία δεν υπάρχει πια αλλά διασώζεται στο εσωτερικό του περιβόλου της έπαυλης ο ναός του Αγίου Νικολάου, ένα περίκεντρο νεοκλασικό εκκλησάκι με ημισφαιρικό θόλο, που οικοδομήθηκε περί το 1900, το οποίο όμως δεν σχεδιάστηκε από τον Τσίλερ, αλλά από τον Αναστάσιο Μεταξά.

· Η πρώτη βασιλική έπαυλη στο Τατόι (1872-1874) (καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1916)

· Μέγαρο Μελά (1874) στην οδό Αιόλου, το μεγαλύτερο Αθηναϊκό ιδιωτικό κτίριο της εποχής, του οποίου η ανέγερση κόστισε 1.000.000 δραχμές.

· Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, στην Πλατεία Κοτζιά, που γκρεμίστηκε το 1940.

· Nαός του Αγίου Λουκά Πατησίων (1865-1870). H πρώτη εκκλησία – έργο του Τσίλερ κτίστηκε σε νεορωμανικό ρυθμό, εμφανή κυρίως στον τρούλο.

· Ναός Αγίου Γεωργίου Ορφανοτροφείου Χατζηκώνστα (Μεταξουργείου), 1899-1901. Εκκλησία νεο-ρωμανικού ρυθμού, με τους χαρακτηριστικούς πυργίσκους στις εξωτερικές ακμές.

· Διοικητήριο της Σχολής Ευελπίδων, που σήμερα είναι Σχολή Εθνικής Άμυνας. (1889)

· Παλαιό Χημείο (1887). Σχεδιάστηκε και κτίστηκε σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα του Βερολίνειου Χημείου Zarstrau και την έγκριση του διάσημου χημικού Hofmann.

· Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1887-1897), τετραώροφο νεοκλασικό μέγαρο στη γωνία των οδών Χαριλάου Τρικούπη και Φειδίου.

· Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1905), τριώροφο νεοκλασικό μέγαρο στη λεωφόρο Αλεξάνδρας.

· Μέγαρο Δεληγεώργη (1890), τριώροφο μέγαρο μεταξύ των οδών Πινδάρου, Ακαδημίας και Κανάρη, εκλεκτικιστικού ρυθμού.[22]

· Petit Palais (Ιταλική Πρεσβεία), 1885. Μέγαρο στη γωνία της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας με την οδό Σέκερη.

· Αιγυπτιακή Πρεσβεία (1885). Nεοκλασικό μέγαρο στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, αρχικά γνωστό ως Μέγαρο Ψύχα

· Ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος» (1889), στη δυτική γωνία της διασταύρωσης της οδού Αθηνάς με την πλατεία Ομονοίας. Αρχικά ήταν τριώροφο, με αγάλματα στη στέψη, τα οποία αφαιρέθηκαν όταν προστέθηκε ο τέταρτος όροφος (μετά το 1920).

· Πολυκατοικία Πεσμαζόγλου (1900). Επιβλητικό τετραώροφο μέγαρο εκλεκτικιστικού ρυθμού στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, με όψη και προς την οδό Ηρώδου Αττικού. Η προς την οδό Ηρώδου Αττικού δυτική πτέρυγα του μεγάρου κατεδαφίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960.

· Κινηματοθέατρο «Αττικόν» (1899-1901). Η αρχική εκλεκτικιστική φάση του κτιρίου οικοδομήθηκε σε σχέδια του Τσίλερ. Δέχθηκε σημαντική επέμβαση (1914 – 1920) σε ρυθμό νεομπαρόκ όταν οικοδομήθηκε, σε τμήμα του, το κινηματοθέατρο «Αττικόν».

· Ξενοδοχείο «Μπάγκειον» (1890-1894). Τετραώροφο (αρχικά τριώροφο) κτίριο στην ανατολική γωνία της διασταύρωσης της οδού Αθηνάς με την πλατεία Ομονοίας

Σήμερα, ο Τσίλλερ έχει δώσει… ακουσίως το όνομά του σε ένα από τα πιο σύγχρονα ξενοδοχεία της Αθήνας, το οποίο στεγάζεται σε κτήριο του 1895, με τις σύγχρονες παρεμβάσεις του Κώστα Βλαχογιάννη. (Ziller’s, Μητροπόλεως 54)

ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΕ ΤΟΝ ΕΝΤΥΠΟ ΛΟΓΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Υπάρχει ένα περιοδικό που άλλαξε την πορεία των λαϊκών εντύπων στην Ελλάδα. Άντεξε για δεκαετίες, με πολλές μεταμορφώσεις και οι κάπως μεγαλύτεροι σίγουρα το θυμούνται. Είναι ο «Θησαυρός» που συστήθηκε στο αναγνωστικό κοινό στις 10 Ιουνίου 1938.

 

Για να πετύχει ένα έντυπο πρέπει να φέρει κάτι καινούργιο. Να καλύψει ένα χώρο που έχει κοινό να το περιμένει. Μέχρι τότε, τα λαϊκά περιοδικά, αυτά που απευθύνονταν στις μεγάλες μάζες και δημοσίευσαν αισθηματικά ή αστυνομικά μυθιστορήματα σε συνέχειες, αυτοτελείς νουβέλες και άλλα σχετικά… ντρέπονταν να το πουν. Η διάταξη της ύλης τους είχε τη μορφή σοβαρού περιοδικού. Ελάχιστα τα… παιχνίδια στη σελιδοποίηση.

 

Ο «Θησαυρός» με ουσιαστικό διευθυντή τον Απόστολο Μαγγανάρη (έφερε τον τίτλο του Διευθυντού Σύνταξης) δεν έκρυψε την ταυτότητά του. «Έπαιξε» με τη σελιδοποίηση προσφέροντας στους αναγνώστες ένα ανάλαφρο περιοδικό που διαβαζόταν εύκολα όλη την εβδομάδα.

 

Ο ανταγωνισμός ήταν δύσκολος. Και δεν ερχόταν μόνο από τα ομοειδή έντυπα, αλλά και από τις εφημερίδες. Μιλάμε για το 1938. Η δικτατορία του Μεταξά είχε εδραιωθεί, οι εφημερίδες περνούσαν από λογοκρισία και οι εκδότες για να έχουν το… κεφάλι τους ήσυχο προσέφεραν ένα πλήθος αναγνωσμάτων στο κοινό τους. Ο Μαγγανάρης πόνταρε στην εμφάνιση και στο χρώμα, έστω και περιορισμένο που ήταν… απαγορευμένο, τεχνικά, για τον ημερήσιο Τύπο.

Παράλληλα πήρε με τον καιρό τους καλύτερους «γραφιάδες» της εποχής. Στα πρώτα τεύχη ο Κώστας Αθάνατος έγραφε τους «κλασσικούς θρύλους» από την ελληνική μυθολογία και ιστορία. Ο Παναγιώτης Παπαδούκας και ο Ασημάκης Γιαλαμάς χιουμοριστικά κείμενα, ο Χρήστος Χαιρόπουλος «στιγμιότυπα» από τη ζωή. Ήταν το πρώτο περιοδικό που προσπάθησε να δώσει κάτι διαφορετικό. Ο Δημήτρης Γαλερίδης έβαζε δύο κόντρα μεταξύ τους τύπους, τον Κλέονα Δυσαρεστημένο και τον Χάρη Ευχαριστημένο να σχολιάζουν το ίδιο θέμα, έμμετρα, από τη δική του σκοπιά. Δημιούργησε δεκάδες τύπων που… περιφερόντουσαν στις σελίδες του και σχολίαζαν την επικαιρότητα με ποιήματα είτε με πεζά.

Λίγα τεύχη αργότερα ξεκίνησε τη συνεργασία του και ο Δημήτρης Ψαθάς. Ο πρώτος του ήρωας, ο Αριστείδης ο ατυχής δεν είχε μεγάλη επιτυχία. Το 1939 όμως ξεκίνησε να γράφει τον «Βίο και την πολιτεία της κας Σουσούς». Ήταν η Μαντάμ Σουσού, η μεγαλύτερη ίσως επιτυχία του που δημοσιευόταν για χρόνια και τον υτοχρέωσε να την επαναλάβει και στο περιοδικό «Ρομάντσο» χρόνια αργότερα. Έγινε βιβλίο, κινηματογραφική ταινια, θεατρική παράσαση και δύο φορές σήριαλ στην τηλεόραση!

Από το τεύχος 212 ο Παύλος Παλαιολόγος είχε την στήλη του χρονογραφήματος στην 3η θεσλίδα με τίτλο «το κοζερί της εβδομάδος».

Η Ιωάννα Μπουκουβάλα, από εκεί ξεκίνησε, ουσιαστικά, τη μεγάλη καριέρα με μυθιστορήματα συνεχείας και τεράστια παραγωγή.

Το 1949 άρχισε να δημοσιεύει ιστορίες από τα χρόνια της κατοχής με την αντιστασιακή δράση διαφόρων οργανώσεων, κυρίως στην Αθήνα με τίτλο «Έλληνες κατάσκοποι στην Ελλάδα». Η σειρά συνεχίστηκε για χρόνια μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’70 στο «Ρομάντσο». Ο συγγραφέας τους ο Γιάννης Β. Ιωαννίδης, είχε πάρει μέρος στην Αντίσταση, στην οργάνωση «Βύρωνες» και μπορούσε να έχει ιστορίες από… πρώτο χέρι.

Το «βαρύ πυροβολικό» δεν ήταν μια σειρά, ούτε ένα μυθιστόρημα, αλλά μια γελοιογραφία. «Η χοντρή», δημιούργημα του Μιχάλη Γάλλια ενός έξοχου ζωγράφου που έπιασε το πνεύμα της εποχής. Η τεραστίων διαστάσεων ηρωΐδα του είχε για σύζυγο τον μικροσκοπικό Ζαχαρία που δεχόταν κάθε εβδομάδα μπούλινγκ κανονικό.

Στη δεκαετία του ’50, το περιοδικό, απέκτησε δικές του εγκαταστάσεις. Ο Γιάννης Παπαγεωργίου, ο ιδιοκτήτης και πρώτος διευθυντής έγινε και εκδότης εφημερίδας. Η «Αθηναϊκή» για χρόνια είχε την πρώτη κυκλοφορία.

Μόνο που ο μεγάλος ανταγωνσιτής, το «Ρομάντσο» τον Σεπτέμβριο του 1956 έκανε τη μεγάλη κίνηση. Μείωσε την τιμή του κι απογείωσε την κυκλοφορία του . Σταδιακά ο ανταγωνιστής έγινε οδηγός στην κούρσα των κυκλοφοριών. Ο Παπαγεωργίου είχε ρίξει το βάρος του στην «Αθηναϊκή» που είχε κάθε τόσο… καυγάδες με τα «Νέα» αφού κινούνταν στον ίδιο ιδεολογικό χώρο.

Το 1967 με την δικτατορία ο εκδότης έκλεισε και την «Αθηναϊκή» και τον «Θησαυρό». Πολλά από τα στελέχη του κυκλοφόρησαν τον δικό τους «Θησαυρό» βάζοντας μπροστά τον τίτλο «Οικογενειακός». Συνέχισε να κυκλοφορεί μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90.

 

 

 

 

 

 

 

---

 

ΟΙ ΝΤΑΗΔΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

Ο καθηγητής της ιατροδικαστικής Γρηγόριος Κάτσας ήτανε μανιώδης συλλέκτης και ερευνητής. Είχε δημιουργήσει μάλιστα μια δική του ιδιαίτερη συλλογή με τα μαχαίρια των νταήδων της Αθήνας και του Πειραιά. Το 1963 περιγράφει στην εφημερίδα «Εμπρός» τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τη φιλοσοφία του νταή:

Ο νταής είχε μια ιδιόρρυθμη περιβολή: σακκάκι μαύρο, χρωματιστό ριγέ παντελόνι τζογέ, πολύ εφαρμοστό και στενό στο κάτω μέρος. Από τη μέση μέχρι ψηλά στο στήθος είχαν τυλιγμένο ένα ζωνάρι της φωτιάς ή γκρενά και μέσα στις πτυχές του (πτυχώσεις του),αναπαυόταν η αμφίστομη μάχαιρα και τα πιστόλια τους μαζί με το ταμπάκο, το τσακμάκι, τα φύλλα του τσιγαρόχαρτου που ήταν πάντα λαθραία και το μαντήλι τους. Οι πιο ασήκιδες έβαζαν το μαντήλι στο μανίκι του αριστερού χεριού και άφηναν τις δυο άκρες του να κρέμονται απ’ έξω.

Τα παπούτσια τους ήταν στιβάλια με ψηλό τακούνι, στενά και μυτερά πολύ με τη μύτη λίγο ανασηκωμένη. Τα παπούτσια του νταή που είχαν στα πλάγια ένα λάστιχο για να μπαινοβγαίνουνε εύκολα, έπρεπε απαραιτήτως να τρίζουνε. Όσο περισσότερο τρίζανε τόσο πιο λεβέντικο φαινότανε το βάδισμα το νταή. Έτσι ήταν ντυμένοι οι φημισμένοι νταήδες όπως ο Ντουρντής, ο Νικητάς, ο Μπατάγιας, ο Σκριβάνος, ο Κουσέτης, ο Νώντας, ο Παρίσης, ο Κεραμάς, ο Κωστάκος και οι εκατοντάδες των «Μεγάλων Μαχαιριών». Όταν ο κάθε νταής καθόταν στο καφενείο, έβγαζε το ένα παπούτσι του και τοποθετούσε το γυμνό πόδι του, ορθογώνια πάνω στο γόνατο ή στο μηρό του συνομιλητή του…

Το σακάκι το φορούσαν μόνο με το αριστερό μανίκι κι άφηναν το άλλο ριχτό στον ώμο για να είναι πάντα έτοιμοι να τραβήξουν την κάμα και να υπερασπιστούν την υπόληψη τους.

Στο βάδισμά τους ήταν ιδιόρρυθμοι: βάδιζαν πάντοτε μονόπαντα. Έφτυναν σφυριχτά εκσφενδονίζοντας το σάλιο τους ανάμεσα από τους κοπτήρες. Ήταν ζόρικοι και καταστόλιστοι και έτρεφαν μια ιδιαίτερη αγάπη για τα μαχαίρια τους. Ειδικοί τεχνίτες χάραζαν πάνω στις λάμες τους διάφορα τετράστιχα ή παραστάσεις όπως ένα περιστέρι με κλαδί ελιάς στο ράμφος του, καρδιές λαβωμένες, τα ονόματα αυτών που είχαν σφάξει. «Τα στήθη μου κατάντησαν βασάνων κατοικία, που κατοικούν οι λέοντες και τ’ άγρια θηρία».

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μαχαίρια της εποχής, που αποτέλεσε αποδεικτικό στοιχείο και φυλασσόταν στο εγκληματολογικό μουσείο, είχε χαραγμένα πάνω στη λάμα του τα εξής λόγια:

«Προς τους πάντας. Μη δυνάμενος να εύρω ο ίδιος δίκαιον παρά της ελληνικής δικαιοσύνης ηναγκάσθην να τονίσω το δίκαιον της Παρδάλως ή μαχαίρας.

 Όθεν η ύψιστος αυτή λειτουργός της ανάρθρου δικαιοσύνης ονόματι Παρδάλα έχει από σήμερον τον λόγον προς πάντας τους απειθούντας και απίστους.

Η λειτουργία αυτής έσεται πάντοτε ειλικρινής και ουδέποτε θέλει λησμονήση τα ιερά καθήκοντα προς απονομήν του δικαίου».

 

 

 

 

 

 

---

 

 

ΟΙ ΣΠΗΛΙΕΣ ΣΤΑ ΜΑΤΑΛΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, τα Μάταλα, ένας φτωχός ψαράδικος οικισμός στη νότια Κρήτη, άρχισε να δέχεται τους πρώτους επισκέπτες του από τον έξω κόσμο.

Νεαρά αγόρια και κορίτσια από την Ευρώπη και την Αμερική, εκπροσώπους των νεανικών κινημάτων της εποχής που μαγεύτηκαν από την άγρια ομορφιά του τοπίου και τις σπηλιές στις οποίες κάποτε κατοικούσαν τρωγλοδύτες. Πρώτα ήταν οι μπίτνικς και ακολούθησαν οι χίπις.

Το μυστικό της παραλίας με τις σπηλιές άρχισε να διαδίδεται από στόμα σε στόμα και γρήγορα τα Μάταλα απέκτησαν παγκόσμια φήμη με αναφορές στο διεθνή Τύπο και αναδείχτηκαν σε μήλο της Έριδας για την τοπική κοινωνία και την Ελλάδα, καθώς η ελευθεριότητα των επισκεπτών και η αγάπη για το γυμνισμό και τη μαριχουάνα προκάλεσαν τη μήνι της Εκκλησίας και την παρέμβαση του στρατιωτικού καθεστώτος.

Χίπις απ’ όλον τον κόσμο έμειναν στις περίφημες σπηλιές των Ματάλων, διαμορφώνοντας μία ιδιότυπη διεθνή κοινότητα, τα μέλη της οποίας προκαλούσαν με το χαλαρό και εναλλακτικό τρόπο ζωής τους.

Aνάμεσα σε αυτούς ήταν και η Joni Mitchell. H τραγουδοποιός επισκέφθηκε τα Μάταλα στα τέλη της δεκαετίας του ’60, ήδη διάσημη, και έμεινε για αρκετό καιρό. Το τραγούδι «Carey» από τον κλασικό δίσκο της «Blue» αναφέρεται στην περίοδο εκείνη και ειδικότερα στον έρωτα που γνώρισε η Mitchell μέσα στις σπηλιές.

Τα καλοκαίρια της αγάπης στα Μάταλα έλαβαν τέλος με την παρέμβαση της αστυνομίας και η διανυκτέρευση στις σπηλιές απαγορεύτηκε διά νόμου. Ο μύθος όμως είχε ήδη γραφτεί. Πολλοί από τους ελεύθερους και ωραίους επισκέπτες επέλεξαν να ζήσουν μόνιμα στην Κρήτη. Άλλοι έφυγαν, αλλά ο δρόμος τους τους ξαναέφερε στο νησί.

Το ντοκιμαντέρ του Γιώργου Βαρελά «Hippie Hippie, Matala, Matala» αφηγείται την ιστορία μέσα από ανμνήσεις ντόπιων και επισκεπτών. Δείτε το trailer.

Τώρα, αν και οι μέρες του κοινοβίου είναι παρελθόν, κάθε καλοκαίρι διοργανώνεται στα Μάταλα ένα μεγάλο μουσικό φεστιβάλ, που προσελκύει το δικό του κοινό συνεχίζοντας την ιστορία επάξια.

 

---

 

Εδώ ο παπάς εκεί ο παπάς

Λευκό, λευκό, παπάς μαύρος. Που πήγε τώρα; Αγοράζω, παίρνω». «Εδώ παπάς, εκεί παπάς, που’ ναι ο παπάς ;

Ο ταχυδακτυλουργός παπατζής ανακατεύει και απλώνει αριστοτεχνικά στο χαρτόκουτο, τα τρία κυρτωμένα φύλλα της τράπουλας.
Οι προσφορές αρχίζουν. «Όποιος το είδε, ποντάρει και τα παίρνει. Πολλά βάζετε, πολλά παίρνετε», λέει ο ντίλερ του πεζοδρομίου.

Ο «παπάς» είναι ίσως το πιο γνωστό τζογαδόρικο «παιχνίδι», που παίζεται στους ελληνικούς δρόμους, για πάρα πολλές δεκαετίες.
Η μέθοδος και το στήσιμο του «παπά», είναι πλέον κλασσικά και έχουν αποτυπωθεί με μεγάλη επιτυχία, στη μικρή και στη μεγάλη οθόνη, ειδικά στην ταινία «Η χαρτοπαίχτρα» με την Ρένα Βλαχοπούλου. Η σκηνή μέσα στο κρατητήριο με την καθωσπρέπει χαρτοπαίχτρα να πείθεται από τους μάγκες του υπόκοσμου να παίξει τον «παπά» είναι πλέον κλασική. Προπολεμικά ήταν λίγοι γραφικοί τύποι και μικροαπατεώνες, που καμιά φορά έφταναν στα άκρα. Μεταπολεμικά όμως πολλαπλασιάστηκαν και αποτέλεσαν τη «μικρή μαφία» των μεγάλων πόλεων.

Οι τσιλιαδόροι, οι κράχτες και οι αβανταδόροι

Το «επάγγελμα» του παπατζή είναι σχετικά εύκολο.
Απαιτούνται μόνο τρία τραπουλόχαρτα, καλοί συνεργάτες που ξέρουν το ρόλο τους, «μαγικά» χέρια από τον παίκτη, απλές τεχνικές παραπλάνησης και μια…κούτα.
Το υπαίθριο μαγαζάκι είναι πλέον έτοιμο.

«Παιδιά καθαρές δουλειές, εδώ δεν κλέβουμε, όριστε, να ο παπάς, τώρα εδώ, τώρα εκεί, τώρα που είναι; βάλτε να πάνε», λέει ο παπατζής, δανειζόμενος ατάκες από τα ζάρια ή οποιοδήποτε άλλο παράνομο τυχερό παιχνίδι.

Η διαδικασία του «παπά» είναι απλή.
Μόλις στηθεί η χαρτόκουτα που αναποδογυρισμένη χρησιμεύει για τραπέζι, οι κράχτες πιάνουν πόστα περιμετρικά της.
«Αδερφέ, εδώ δίπλα γίνεται παιχνίδι, ρίχνουν τον παπά», λένε σε περαστικούς προσπαθώντας να «ψαρέψουν» κορόιδα.
Παλιά το αγαπημένο τους είδος ήταν οι ανυποψίαστοι άνθρωποι που έφταναν στην Αθήνα από το χωριό.
Στις γωνίες αλλά και κοντά στον παπατζή είναι «στημένοι» οι τσιλιαδόροι.
Μόλις δουν αστυνομικούς, περιπολικά ή «μυριστούν» ασφαλίτες, τότε «πέφτει σύρμα».
Όταν τα υποψήφια θύματα πλησιάσουν την κούτα και αρχίζουν να παρατηρούν τα χέρια του παπατζή, τότε οι απατεώνες του «φυτεύουν» μέσα του την ελπίδα για εύκολο κέρδος.

Ο παπατζής ρίχνει και ξαναρίχνει τα τρία φύλλα, λέγοντας το γνωστό ποίημα.
Μέσα σε λίγα λεπτά που κοντοστέκεται το θύμα για να δει τι γίνεται και να εκτιμήσει την κατάσταση, κοιτάζει συνεχώς τα χέρια του παίκτη.
Είναι σχεδόν βέβαιος ότι γνωρίζει με ακρίβεια κάθε φορά, τη θέση που βρίσκεται ο παπάς, δηλαδή συνήθως ο Ρήγας της τράπουλας.
Για να τον «βοηθήσουν» οι παπατζήδες να ποντάρει, πιάνει δουλειά ο πρώτος αβανταδόρος.

«Στη μέση είναι, στη μέση. Ε, ρε να μην έχω ένα πενηντάρικο να του τα πάρω».
Ο παπατζής προσποιείται ότι τον πήραν χαμπάρι. «Σε παρακαλώ ρε φίλε, αν θες παίξε να διπλασιάσεις. Μην λες που είναι τα χαρτιά».
Στην επόμενη παρτίδα το θύμα παρακολουθεί και πάλι, σίγουρος πλέον ότι έχει καταλάβει που είναι ο παπάς. Ξαφνικά, ένας άλλος αβανταδόρος ποντάρει εκεί που το θύμα «βλέπει» τον Ρήγα και κερδίζει. Η συναλλαγή γίνεται άμεσα και χωρίς προβλήματα.
Η διαδικασία με τους αβανταδόρους επαναλαμβάνεται, μέχρι κάποιος να «τσιμπήσει». Το κορόιδο έχει πλέον ετοιμαστεί ψυχολογικά.
Ο παπατζής συχνά στην αρχή τον γλυκαίνει, αφήνοντάς τον να κερδίσει. Ξαφνικά όμως, αλλάζει παίξιμο.

«Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις τρόποι για τις τρεις θέσεις που μπορεί να ρίξει τον παπά και είναι πανομοιότυποι. Αν κατά τύχη το θύμα επιλέξει το σωστό χαρτί, ο παπατζής μπορεί με ταχυδακτυλουργικό τρόπο να αλλάξει τη θέση του Ρήγα, ακόμη και μετά από το ποντάρισμα», λένε όσοι γνωρίζουν πως παίζεται το παιχνίδι.

Το κόλπο με το τσάκισμα

Πριν το θύμα απογοητευτεί πλήρως και φύγει, οι παπατζήδες πρέπει να τον κρατήσουν για να το «μαδήσουν» κι άλλο.
Μετά από μια παρτίδα, κάποιος από τους θεατές, δηλαδή ένας αβανταδόρος, παίρνει τον παπά στα χέρια του και θεατρικά κάνει ότι δαγκώνει ή τσακίζει το φύλλο στην άκρη του.

«Τι κάνεις ρε φίλε, θα μας χαλάσεις την επιχείρηση», του λέει δήθεν αγανακτισμένος ο παπατζής.
Όσο γίνεται ο διάλογος, όλοι βλέπουν το σημαδεμένο Ρήγα πάνω στην κούτα. Είναι βέβαιοι ότι στην επόμενη «γύρα», θα τον βρουν με άνεση.
Ο παπατζής ξαναστρώνει τα χαρτιά, αλλά κάνοντας τα μαγικά του, έχει ξαναϊσιώσει το τραπουλόχαρτο.
Όταν πέσουν τα πονταρίσματα, όλοι χάνουν.

Το ταμείο 

Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, πίσω από τον παπατζή περνάει κάποιος, που παίρνει με τρόπο τα κέρδη.
Η «πάσα» των χρημάτων είναι επιβεβλημένη καθώς ανά πάσα στιγμή μπορεί να εμφανιστούν αστυνομικοί και να συλλάβουν τον παπατζή.
Καλό θα ήταν λοιπόν να μην έχει επάνω του, τους «κόπους» της ημέρας.
Στον παπά ωστόσο, είναι σχεδόν αδύνατο να κερδίσει κάποιος.
Όταν το θύμα ποντάρει σωστά, πάντα εμφανίζεται ένας αβανταδόρος που ποντάρει περισσότερα λεφτά σε άλλο φύλλο.
«Παιδιά, το μεγαλύτερο ποντάρισμα μετράει», λέει ο παπατζής και έτσι το θύμα δεν πληρώνεται.
Αν τυχόν κάποιος καταφέρει να πάρει λεφτά, κανείς δεν του εγγυάται ότι λίγο παρακάτω δεν θα πέσει «τυχαία» θύμα ληστείας και ξυλοδαρμού.

Τα στέκια των ‘70’ς και 80’ς

Το κυνήγι των παπατζήδων ανήκε για δεκαετίες, στην αρμοδιότητα του Τμήματος Ηθών και Λεσχών της Γενικής Ασφάλειας. Τις δεκαετίες του ’70 και του ’80, περισσότεροι από 1000 παπατζήδες, έστηναν τα μαγαζάκια τους, σε μερικά από τα πιο πολυσύχναστα σημεία της Αθήνας.
Ο λόγος ήταν απλός. Στατιστικά, από κει θα περνούσαν και περισσότερα κορόιδα.

Οι καλύτερες μέρες για δουλειά ήταν εκτός τις γιορτές, οι Παρασκευές που συνήθως πληρώνονταν πολλοί και η πρώτη του μηνός.
Τότε η Αθήνα γέμιζε με αρτίστες του είδους. Προνομιακό σημείο ήταν για χρόνια, η οδός Κωνσταντίνου, κοντά στην πλατεία Καραΐσκάκη.
Προσπαθούσαν να «ξαφρίσουν» ανύποπτους επαρχιώτες που έφταναν στο σταθμό Λαρίσης με το τρένο, έχοντας μαζί τους κομπόδεμα.

Γνωστά σημεία ήταν επίσης η πλατεία Κουμουνδούρου, η Αθηνάς, η πλατεία Κάνιγγος, η Ομόνοια, η Μενάνδρου, η Πειραιώς, η Κλεισθένους, η Ζήνωνος και η περιοχή του δημαρχείου με τα γύρω στενά της. Οι παπατζήδες είχαν χωρίσει μεταξύ τους τις περιοχές δράσης τους, ώστε να μην μπλέκεται ο ένας στις δουλειές του άλλου.

Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι χαρτοκλέφτες τραβούσαν ακόμη και μαχαίρια μεταξύ τους, για τη διεκδίκηση ενός καλού πόστου.
Το 1933, ο αρχηγός μιας συμμορίας του είδους, έπεφτε νεκρός από μαχαίρι που του έμπηξε στην καρδιά, αρχηγός αντίπαλης ομάδας απατεώνων. Το 1976 ο γνωστός ποινικός κακοποιός με το ψευδώνυμο «Σαλονικιός», μαχαίρωσε και σκότωσε στο κέντρο της πόλης άλλον παπατζή που του είχε πάρει τη θέση. Όταν ο κλοιός έσφιξε, ο Σαλονικιός παραδόθηκε μόνος του και ομολόγησε το έγκλημά του.

Τώρα πια οι καιροί άλλαξαν και δύσκολα «τσιμπάει» ο κόσμος. Έτσι οι παπατζήδες έχουν στραφεί σε τουριστικά σημεία της Αθήνας.
Οι ξένοι επισκέπτες βρίσκουν πολύ «χαριτωμένο» αυτό που συμβαίνει μπροστά στα μάτια τους. Τότε θεωρούν ότι είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να βγάλουν έξτρα χρήματα και να πάρουν τα χρήματα από τη τσέπη του παίκτη. Όταν όμως η μηχανή της απάτης πάρει μπρος, φεύγουν από τον παπατζή κυριολεκτικά άφραγκοι.

Δείτε το σχετικό βίντεο.

Ο Ωχρός Θάνατος των Σαρακηνών

Από τους σημαντικότερους αυτοκράτορες του Βυζαντίου, που ανήκε στη Μακεδονική Δυναστεία. Διακρίθηκε, κυρίως, για τις στρατιωτικές και λιγότερο για τις πολιτικές του ικανότητες. Έγινε ο φόβος και ο τρόμος των Αράβων και είναι απορίας άξιον γιατί δεν ονομάσθηκε Αραβοκτόνος, κατά το Βουλγαροκτόνος. Δολοφονήθηκε από τον ανιψιό του Ιωάννη Κουρκούα (γνωστότερο με το παρανόμι Τσιμισκής), που συνωμότησε με τη θεία και ερωμένη του Θεοφανώ.

Γεννήθηκε περί το 912 στην Καππαδοκία και ήταν γόνος της οικογένειας των Φωκάδων, πολλά μέλη της οποίας κατέλαβαν υψηλά αξιώματα στην αυτοκρατορία. Εντάχθηκε από νεαρή ηλικία στο στρατό και το 945 ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Z’ ο Πορφυρογέννητος του ανέθεσε τη διοίκηση του Ανατολικού Θέματος, που βρισκόταν υπό την απειλή των Αράβων. Αρχικά είχε αποτυχίες, αλλά στη συνέχεια τους κατατρόπωσε σε σειρά μαχών για να κερδίσει τον χαρακτηρισμό «Ο Ωχρός Θάνατος των Σαρακηνών». Η μεγαλύτερη στρατιωτική επιτυχία, που εκτόξευσε τη φήμη του και τον έκανε λαϊκό ήρωα, ήταν η ανακατάληψη της Κρήτης από τους Άραβες, έπειτα από εννιάμηνη σκληρή πολιορκία το 961.

Στις 15 Μαρτίου 963 πεθαίνει ξαφνικά ο αυτοκράτορας Ρωμανός Β’, σε ηλικία μόλις 26 ετών, μάλλον από τις πολλές καταχρήσεις. Ήταν σεξομανής και μέθυσος, σύμφωνα με κάποιες ιστορικές πηγές (κυκλοφορεί και η εκδοχή ότι τον δηλητηρίασε η γυναίκα του). Αφήνει μια σύζυγο, την πανέμορφη Θεοφανώ σε ηλικία 20 ετών και δύο νήπια, τον Βασίλειο τον μετέπειτα Βουλγαροκτόνο και τον Κωνσταντίνο τον 8ο. Δημιουργείται κενό εξουσίας. Ο αρχιευνούχος του παλατιού Ιωσήφ Βρίγγας προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την κατάσταση και να αναδείξει δικό του αυτοκράτορα, που θα είναι υποχείριό του. Αντιδρά ο στρατός και ο πατριάρχης Πολύευκτος, με τη σύμφωνη γνώμη της Θεοφανούς, ανακηρύσσει αυτοκράτορα τον δημοφιλή Νικηφόρο στις 2 Ιουλίου 963.

Λίγες μέρες αργότερα, ο Νικηφόρος δημοσιοποιεί την πρόθεσή του να παντρευτεί τη Θεοφανώ. Ο Πατριάρχης δεν συναινεί, επειδή είναι νονός του ενός από τους δύο παιδιά της. Ο Νικηφόρος τον πείθει ότι ανάδοχος ήταν ο πατέρας του Βάρδας Φωκάς και όχι αυτός. Ο Πολύευκτος πείθεται (μάλλον έναντι ανταλλαγμάτων) και ο Νικηφόρος με τη Θεοφανώ ενώνονται με τα δεσμά του γάμου για δεύτερη φορά και οι δυο τους (20 Σεπτεμβρίου). Εκείνος είναι 52 ετών, κοντός, μελαψός, άσχημος και τραχύς στους τρόπους. Εκείνη μόλις 20 ετών, λάμπει από νιάτα και ομορφιά. Ο Νικηφόρος είχε παντρευτεί σε νεαρή ηλικία τη Στεφανώ, η οποία του χάρισε ένα παιδί, τον Βάρδα Φωκά. Μητέρα και γιος πέθαναν, πριν από την ανάρρησή του στο θρόνο και ο Νικηφόρος ορκίστηκε να παραμείνει αγνός για το υπόλοιπο της ζωής του.

Μετά την ανάρρησή του στο θρόνο, ο Νικηφόρος επανέλαβε τις επιχειρήσεις του κατά των Αράβων, οι οποίοι του είχαν γίνει έμμονη ιδέα. Βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος πίστευε ότι είχε θεϊκή εντολή να εξαφανίσει από προσώπου γης τους απίστους. Γι’ αυτό πρότεινε στον Πατριάρχη να γίνονται αμέσως Άγιοι οι στρατιώτες που χάνονταν στις μάχες με τους Άραβες. Για να το θέσουμε με ισλαμικούς όρους, ο Νικηφόρος πίστευε σε μια χριστιανική τζιχάντ. Ο Πολύευκτος απέρριψε αυτή του την αξίωση και επέμεινε μέχρι τέλους. Στις επιτυχίες εκείνης της περιόδους περιλαμβάνονται οι καταλήψεις της Κιλικίας, της Συρίας, της Μεσοποταμίας και η ανακατάληψη της Κύπρου.

Στα βόρεια του Βυζαντίου συνήψε ειρήνη με τους Βουλγάρους και τον ηγεμόνα του Κιέβου, ενώ μεγάλα προβλήματα αντιμετώπισε στη Δύση. Ο στρατηγός του Νικηφόρος Χαλκούτσης απέτυχε να ανακαταλάβει τη Σικελία, ενώ ο γερμανός αυτοκράτορας Όθων Α’ ο Μέγας απειλούσε τα συμφέροντα των Βυζαντινών στην Ιταλία. Τεταμένη ήταν η σχέση του Νικηφόρου με τον Πάπα Ιωάννη 13ο, εξαιτίας της σκαιάς συμπεριφοράς του αυτοκράτορα προς τον απεσταλμένο του, επίσκοπο Κρεμώνας, Λιουτπράνδο.

Στο εσωτερικό μέτωπο, οι συνεχείς εκστρατείες του αποστράγγισαν τα δημόσια ταμεία. Ο Νικηφόρος αύξησε τους φόρους, υποτίμησε το νόμισμα και περιέκοψε τις χορηγίες στους συγκλητικούς, την εκκλησία και τις μονές. Πάντως, ενίσχυσε τον φίλο και πνευματικό του, μοναχό Αθανάσιο για να ιδρύσει τη Μονή Μεγίστης Λαύρας στο Άγιο Όρος. Γρήγορα έγινε αντιδημοφιλής σε όλες τις κοινωνικές τάξεις.

Η ασκητική ζωή του και οι συχνές απουσίες του από την Κωνσταντινούπολη οδήγησαν τη Θεοφανώ στην αγκαλιά του 44χρονου ανιψιού του Ιωάννη Τσιμισκή. Ήταν αρμενικής καταγωγής, ξανθομάλλης, όμορφος, δυνατός, φιλήδονος και φίλαρχος. Οι δυο τους συνωμότησαν για να σκοτώσουν τον Νικηφόρο και να επαναφέρουν την τάξη και την ηρεμία στην αυτοκρατορία.

Τις πρώτες πρωινές ώρες τις 11ης Δεκεμβρίου 969 έξι άνδρες ντυμένοι γυναίκες εισχώρησαν στο παλάτι και κατευθύνθηκαν στον αυτοκρατορικό κοιτώνα. Με έκπληξη αντίκρισαν το κρεββάτι άδειο και τον Νικηφόρο να κοιμάται στο πάτωμα πάνω σε μία προβιά, όπως το συνήθιζε. Ξύπνησε από τον θόρυβο, αλλά ακαριαία χτυπήθηκε στο πρόσωπο από το ξίφος ενός συνωμότη. Πλημμυρισμένος από τα αίματα προσπάθησε να ζητήσει εξηγήσεις από τον Τσιμισκή. Αυτός άρχισε να τον κατηγορεί και να του τραβάει με μένος τα γένια. Ένας άλλος από τους συνωμότες κατάφερε εναντίον του το ξίφος και του έκοψε το κεφάλι. Το σώμα του πετάχτηκε από το παράθυρο και το κεφάλι του κρατήθηκε ως τρόπαιο.

Την επομένη μέρα (12 Δεκεμβρίου) ο Νικηφόρος Φωκάς τάφηκε με τιμές Αγίου στην Εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, την ίδια ώρα που η Κωνσταντινούπολη πανηγύριζε για τον νέο της αυτοκράτορα Ιωάννη Α’ Τσιμισκή. Χαρακτηριστικό το επίγραμμα που χαράχθηκε στον τάφο του: «Κατέκτησες τα πάντα, εκτός από μία γυναίκα».

Το νεοελληνικό κράτος τίμησε και τιμά τον Νικηφόρο Φωκά. Πολλοί δρόμοι ανά την επικράτεια φέρουν το όνομά του, όπως και ένας Δήμος στο νομό Ρεθύμνης. Στις 19 Νοεμβρίου 2004, η φρεγάτα F-466 του Πολεμικού Ναυτικού ονομάσθηκε «Νικηφόρος Φωκάς».

O ΠΥΡΓΟΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑΣ . ΕΝΑ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΑΞΙΟΘΕΑΤΟ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Ο Πύργος της Βασιλίσσης είναι η βασιλική έπαυλη που κατασκευάστηκε στη θέση ενός παλιού πύργου. Το κτίσμα είναι γοτθικού ρυθμού κατ ‘απομίμηση του πύργου Ηochenschwangau στην Βαυαρία όπου γεννήθηκε ο Όθωνας. Τα δύο κτίρια παρά τη σημαντική τους διαφορά σε μέγεθος έχουν πολλά κοινά στοιχεία. Οι ομοιότητες των δύο κτιρίων ξεκινούν από τα εξωτερικά γνωρίσματα (πολυγωνικοί πύργοι, επάλξεις, τοξωτά παράθυρα), συνεχίζονται στον πυλώνα της εισόδου και επεκτείνονται στο εσωτερικό του, στους χώρους, στα έπιπλα και τα μικροαντικείμενα. Παραμένει άγνωστος ο αρχιτέκτονας του κτιρίου.

Πιθανολογείται πως είναι έργο του Φρανσουά Λουί Φλοριμόν Μπουλανζέ ή του Κ. Χάνσεν. Είναι ένα μοναδικό μνημείο της νεογοτθικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα. Το κτίριο στην Επτάλοφο εγκαινιάστηκε στις 13/25 Αυγούστου του 1854, ημέρα των γενεθλίων του Βασιλιά Λουδοβίκου, πατέρα του Όθωνα. Η Αμαλία θέλησε μ’αυτόν τον τρόπο να ευχαριστήσει και να τιμήσει τον πεθερό της, που αγαπούσε ιδιαίτερα και ο οποίος ήδη από το 1848 είχε αναγκαστεί λόγω του γνωστού σκανδάλου με την Λόλα Μοντέζ να παραιτηθεί από τον θρόνο.

Παρετέθη μία μεγαλοπρεπής δεξίωση στη βασιλική τραπεζαρία, όπου παρακάθισαν ανάμεσα σε άλλους ο Πρωθυπουργός Μαυροκορδάτος, ο Πρέσβης της Βαυαρίας και άλλοι επίσημοι. Η είσοδος στο κτήμα είναι μνημειακή καθώς ορθώνεται με την μορφή κάστρου με επάλξεις και μικρότερους πύργους σε βαθμιδωτή διάταξη. Εξέχουσα θέση για την φιλοξενία επισήμων γευμάτων είχε η κεντρική αίθουσα του Πύργου με την περίτεχνη διακόσμηση.

Η έντονα κυανή ατμόσφαιρα των τοίχων και της οροφής με τη χρυσή γεωμετρική διακόσμηση, το ξύλινο πάτωμα από διαφορετικά είδη ξύλου στα πρότυπα της σχολής του Μονάχου, ο χρυσοποίκιλτος και έντονα χρωματικός σε μπλε και κόκκινες ζώνες διάκοσμος, τα μικροέπιπλα και τα φωτιστικά σε καθαρά γοτθικό ρυθμό, αναδεικνύουν τη βούληση της Αμαλίας να προβάλει μια ρομαντική διακοσμητική τάση.

Η Επτάλοφος, το κτήμα που με τόση φροντίδα και αγάπη δημιούργησε η Αμαλία δεν φαίνεται να συγκινούσε ιδιαίτερα τον Όθωνα. Μετά την έξωση των βασιλέων, η κυβέρνηση κήρυξε το κτήμα δημόσια περιουσία. Η διαχείρισή του ανατέθηκε στο Υπουργείο Οικονομικών που το παρέδωσε στη συνέχεια στο νέο βασιλέα Γεώργιο. Το 1863 το κτήμα αποδόθηκε και πάλι δια πληρεξουσίου στον Όθωνα.

Μετά τον θάνατό του αγοράστηκε από τον βαρώνο Σίνα για να πουληθεί στην οικογένεια Γεωργίου Παχή. Κατόπιν πέρασε στην οικογένεια Σερπιέρη (η κόρη του Γ. Παχή, Λαυρία, παντρεύτηκε τον Φερνάνδο Σερπιέρη).

Με νόμο του μεσοπολέμου που απαγόρευε την μεγάλη ακίνητη περιουσία η Οικογένεια Σερπιέρη αναγκάστηκε να παραχωρήσει το μεγαλύτερο μέρος του Κτήματος στο Ελληνικό Δημόσιο και να κρατήσει μόνο 250 στρέμματα μέσα στα οποία βρίσκεται σήμερα και ο Πύργος Βασιλίσσης. Η τεράστια έκταση του Κτήματος αποτελεί σήμερα το Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνης Τρίτσης. O Πύργος Βασιλίσσης σήμερα ανήκει στην Γεωργοκτηνοτροφική Εμπορική Κτηματική Εταιρία Ιλίου Α.Ε.

Στόχος της Βασίλισσας Αμαλίας ήταν, όπως αναφέρει και η Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη στο λεύκωμά της «Ανάκτορα στην Ελλάδα» (εκδόσεις Μέλισσα), η δημιουργία ενός αγροκηπίου, μιας πρότυπης δηλαδή κτηνοτροφικής και αγροτικής μονάδας. Ήταν μια τάση την εποχή εκείνη η δημιουργία μεγάλων κτημάτων.

Οι Ευρωπαίοι ηγεμόνες που προέρχονταν άμεσα από την τάξη των φεουδαρχών είχαν πάντα πολύ καλή σχέση με τη γη. Το ισόγειο καταλαμβάνει μια μεγάλη αίθουσα υποδοχής και τα βασιλικά υπνοδωμάτια, ενώ στον όροφο υπάρχει ακόμα μία μεγάλη αίθουσα με τα εμβλήματα της Ελλάδας, της Βαυαρίας και του Ολτενμπουργκ πάνω σε έντονο γαλάζιο φόντο με χρυσές διακοσμήσεις. Θαυμαστές και οι οροφογραφίες, επίσης σε μπλε, κόκκινα και χρυσά σχέδια, ενώ η μαρκετερί (από διαφορετικά ξύλα) στο πάτωμα είναι στο ύφος που σχεδίασε ο Γκέρτνερ για τα ανάκτορα της Αθήνας και ο Κλέντζε για τα ανάκτορα του Μονάχου.

Ο άμεσος περιβάλλων χώρος, καταπράσινος, με τους φοίνικες να κυριαρχούν, στολίζεται από αγάλματα ρομαντικού ύφους, σαρκοφάγους κι ένα σιντριβάνι. Ακόμη μερικά εντυπωσιακά στοιχεία: ο πύργος δεν διέθετε ποτέ τουαλέτα ή μαγειρείο. Βρίσκονταν σε πλαϊνά κτήρια, τα οποία επίσης διασώζονται. Λέγεται πως η Αμαλία δεν κοιμήθηκε ποτέ σ’ αυτόν, προτιμώντας ένα μικρότερο οίκημα. Ο κυρίως πύργος λειτουργούσε μόνο ως χώρος υποδοχής. Ο Οθωνας δεν τον προτιμούσε και γι’ αυτό η τότε βασίλισσα τον επισκεπτόταν μόνη της.

Το κτήμα του Πύργου Βασιλίσσης

To κτήμα του Πύργου Βασιλίσσης γεννήθηκε από το όραμα της βασίλισσας Αμαλίας για την δημιουργία μιας πρότυπης αγροτικής εγκατάστασης, στην οποία θα δοκιμάζονται καινούριες παραγωγικές μέθοδοι για τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής γεωπονίας. Τα αμπέλια ήταν μια από τις πρώτες καλλιέργειες του κτήματος.

Για την διαμόρφωση του πρώτου αμπελώνα των 180 στρεμμάτων, προσελήφθησαν έμπειροι αμπελουργοί από τα Μέγαρα. Ο χαρακτήρας του πρότυπου κέντρου γεωργίας που είχε δώσει η εμπνευστής του κτήματος, εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι και σήμερα. Η καλλιέργεια του αμπελώνα των 40 στρεμμάτων είναι βιολογική, όπως και των υπόλοιπων καλλιεργειών του κτήματος (φιστικιές, ελιές).

Ο αμπελώνας βρίσκεται περίπου στο ίδιο σημείο στο οποίο βρισκόταν ο αμπελώνας την εποχή της Βασίλισσας Αμαλίας και γίνεται προσπάθειά επέκτασής του σε 20 ακόμα στρέμματα ενώ γίνεται προσπάθεια ολοκληρωμένης διαχείρισης των προϊόντων και υποπροϊόντων του κτήματος (κομποστοποίηση, επεξεργασία κοπριάς αλόγων, κ.α.). Οι ποικιλίες των σταφυλιών που φύονται είναι οινοποιήσιμες, ελληνικές και ξένες (ευρωπαϊκές), λευκές και ερυθρές.

Στις νέες φυτεύσεις φυτεύονται μόνο ελληνικές ποικιλίες, για περισσότερη διερεύνηση του δυναμικού του ελληνικού αμπελώνα. Στόχος είναι να παράγονται όσο το δυνατόν καλύτερης ποιότητας σταφύλια, από τα οποία μπορούν να παραχθούν εκλεκτής ποιότητας οίνοι, άλλοι αρωματικοί και νευρικοί, ιδανικοί για άμεση κατανάλωση και άλλοι στιβαροί, δυναμικοί και πολύπλοκοι οι οποίοι θέλουν παλαίωση για να αναδείξουν τον χαρακτήρα τους.

Πέρα από τις καλλιέργειες η Βασίλισσα Αμαλία είχε δημιουργήσει επίσης στο κτήμα ένα πρότυπο κέντρο κτηνοτροφίας με πολλά οικόσιτα ζώα. Πηγές αναφέρουν ότι στο κτήμα υπήρχαν αγελάδες, κότες, μελίσσια αλλά και πρόβατα της ράτσας «μερινό» καθώς και ένα ζευγάρι καμηλοπαρδάλεις. Για τις αγροτικές εργασίες και το όργωμα χρησιμοποιούνταν γέρικα άλογα της βασιλικής οικογένειας τα οποία με αυτό τον τρόπο προσέφεραν για μεγαλύτερο διάστημα τις υπηρεσίες τους όπως αναφέρει η Αμαλία σε επιστολή της προς τον πατέρας της. Σήμερα στο κτήμα συναντούμε άλογα, κότες και μελίσσια.

Η ενοικίαση των στάβλων δίνει τη δυνατότητα στα άλογα να φιλοξενούνται και να αθλούνται σε ένα ιδανικό περιβάλλον. Στο κτήμα του Πύργου πέρα από τις ελιές και τις φιστικιές συναντούμε αμυγδαλιές, μουριές, πεύκα και κυπαρίσσια ενώ καλλιεργούνται και αρωματικά φυτά τα οποία πωλούνται στο πωλητήριο του πύργου.

ΙΟΥΝΙΟΣ 1914.  H σφαγή της Φώκαιας, η απαρχή της γενοκτονίας των Μικρασιατών

Η άνοδος του εθνικισμού στην Οθωμανική αυτοκρατορία, ιδιαίτερα με την ένταση των παθών από την ταπεινωτική ήττα των Βαλκανικών πολέμων, η απώλεια του Αιγαίου και ο ερχομός μεγάλου κύματος μουσουλμάνων από την Κρήτη, άναψε ακόμα περισσότερο τα πάθη θέτοντας τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας στο στόχαστρο.

Εκμεταλλευόμενοι το κλίμα δυσαρέσκειας στον πληθυσμό για να προωθήσουν τα συμφέροντα τους, οι Νεότουρκοι, στρατηγικά τοποθετημένοι πλέον σε θέσεις ισχύος στον οθωμανικό μηχανισμό, εξαπέλυσαν μια σειρά δράσεων ευρείας τρομοκρατίας και εκκαθαρίσεων κατά των ελληνικών πληθυσμών της αυτοκρατορίας.

Ας θυμηθούμε πως βρισκόμαστε στον Ιούνιο του 1914: ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν έχει ακόμα ξεσπάσει, η Οθωμανική αυτοκρατορία δεν λαμβάνει μέρος σε κανέναν συνασπισμό, ούτε άλλωστε κι η Ελλάδα, ο πόλεμος μεταξύ τους έχει λήξει και οι συνθήκες ειρήνης έχουν υπογραφεί από έτους. Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία και κανένα ελαφρυντικό. Το μόνο που υπάρχει είναι το μίσος και το σχέδιο εξόντωσης ή εξαναγκασμού σε προσφυγοποίηση των υπηκόων τους που επιμένουν να λέγονται Έλληνες.

Από τις αρχές Ιουνίου, επιθέσεις εναντίον χωριών και κωμοπόλεων ξεκίνησαν στη Μαινεμένη προκαλώντας κύμα προσφύγων προς τη Φώκαια. Παρόμοιες επιθέσεις έγιναν στην Ανατολική Θράκη, το Αϊδίνιο και το εσωτερικό της Ανατολίας. Το δανικό προξενείο υπολόγισε πως την εποχή εκείνη, 8-10.000 άτακτοι οπλισμένοι βαζιβουζούκοι δρούσαν στην περιοχή των μικρασιατικών παραλίων με στόχο τις ελληνικές κοινότητες σε στενή δράση με τις κρατικές αρχές, οι οποίες τους εξόπλιζαν.

Στις 12 Ιουνίου, ήρθε η σειρά της Φώκαιας. Στη διάρκεια της νύχτα, ισχυρές ομάδες επιτέθηκαν από τρείς κατευθύνσεις στην πόλη, σπάζοντας πόρτες, πυροβολώντας και σφάζοντας τους κοιμώμενους κατοίκους. Η σφαγή και η λεηλασία συνεχίστηκε μέχρι τις 18 Ιουνίου με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων κατοίκων να εγκαταλείψει την πόλη και να καταφύγει στη Μυτιλήνη.

Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τη σφαγή, παρά το γεγονός πως το γεγονός αναφέρεται τόσο από τις αρχές του Οικουμενικού Πατριαρχείου, τις προξενικές αρχές της Γερμανίας και Ηνωμένων Πολιτειών αλλά και τους Τούρκους κατοίκους της πόλης. Γεγονός είναι πως ο πληθυσμός της περιοχής μειώθηκε από 23.000 πριν την επίθεση σε 4.000 μετά.

 

Αυτόπτης μάρτυρας της σφαγής υπήρξε ο Γάλλος αρχαιολόγος Félix Sartiaux, που παρείχε άσυλο στο σπίτι του σώζοντας 800 περίπου Έλληνες ενώ κατέγραψε λεπτομέρειες σε φωτογραφίες. Επιστρέφοντας εξέδωσε τις εμπειρίες του στο βιβλίο “Le sac de Phocée et l’expulsion des Grecs Ottomans d’Asie Mineure en Juin 1914”. Το αρχείο του εκδόθηκε το 2008-2012 από τον ερευνητή Χάρη Γιακουμή.

ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΠΑΣΙΓΝΩΣΤΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΟΛΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ

Ποιος Γιάννης πίνει και κερνάει; Τι δουλειά έχουν οι κουτσοί και οι στραβοί τον άγιο Παντελεήμονα; Τι μας νοιάζει αν η…αχλάδα έχει την ουρά μπροστά ή πίσω; Ποιος ήταν ο Κουτρούλης που έκανε τέτοιο πάταγο με το γάμο του ; Ποιοι είναι για τα πανηγύρια  και πολλές άλλες πασίγνωστες φράσεις , παρακάτω :

ΚΟΥΤΣΟΙ ΣΤΡΑΒΟΙ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑ

Στα 1830, σ’ ένα χωριουδάκι της Κυνουρίας, στο Άστρος, παρουσιάστηκε ένας περίεργος άνθρωπος, που άρχισε να διαδίδει επίμονα ότι ήταν ο… Άγιος Παντελεήμονας, που ήρθε να σώσει τον κόσμο από τις διάφορες αρρώστιες, που τον μάστιζαν.

Όπως ξέρουμε όλοι μας σχεδόν, ο πραγματικός Άγιος Παντελεήμονας είναι ο προστάτης των ανάπηρων και οι Χριστιανοί πιστεύουν ότι γιατρεύει, εκτός από τις άλλες παθήσεις και τις παραμορφώσεις του σώματος, καθώς και τους τυφλούς.

Ο άγνωστος, ωστόσο, του Άστρους δεν έκανε το παραμικρό θαύμα. Επειδή, όμως, δεν ενοχλούσε κανέναν με την παρουσία, τον άφηναν να λέει ό,τι θέλει. Παρ όλ’ αυτά, η φήμη πως στο όμορφο χωριό της Κυνουρίας παρουσιάστηκε ο Άγιος Παντελεήμονας, απλώθηκε γρήγορα σε όλη την τότε Ελλάδα.

Όπως ήταν επόμενο, όσοι έπασχαν από τα μάτια τους, τ’ αφτιά τους, τα πόδια τους και από ένα σωρό άλλες ασθένειες, παράτησαν τα σπίτια τους και τις δουλειές τους και ξεκίνησαν να πάνε στο Άστρος, με την ελπίδα ότι θα γίνουν καλά. Κι ήταν τόσοι πολλοί αυτοί οι ανάπηροι, ώστε από τα διάφορα χωριά που περνούσαν, έλεγαν οι άλλοι που τους έβλεπαν: «Κουτσοί, στραβοί, στον Άγιο Παντελεήμονα»

ΠΙΣΩ ΕΧΕΙ Η ΑΧΛΑΔΑ ΤΗΝ ΟΥΡΑ

Οι Ενετοί, που άλλοτε κυριαρχούσαν στις θάλασσες, εγκαινίασαν πρώτοι τα ιστιοφόρα μεταγωγικά, όταν ήθελαν να μεταφέρουν το στρατό τους. Τα καράβια αυτά ήταν ξύλινα και πελώρια και είχαν σχήμα αχλαδιού.

Έσερναν δε τις περισσότερες φορές πίσω τους ένα μικρό καραβάκι, που έβαζαν μέσα τον οπλισμό και τα πολεμοφόδια, όπως ακόμα τρόφιμα και διάφορα πολεμικά σύνεργα. Οι Έλληνες τα είχαν βαφτίσει αχλάδες από το σχήμα τους. Έτσι όταν καμιά φορά στο πέλαγος παρουσιαζόταν κανένα άγνωστο καράβι, οι νησιώτες ( βιγλάτορες) ανέβαιναν πάνω στους βράχους και απ’εκεί παρακολουθούσαν με αγωνία τις κινήσεις του.

Αν ήταν απλώς ιστιοφόρο, δεν ανησυχούσαν τόσο, γιατί υπήρχε πιθανότης να συνεχίσει αλλού τον δρόμο του. Αν όμως ήταν “Αχλάδα” τους έπιανε πανικός, γιατί καταλάβαιναν ότι σε λίγο θ’άρχιζαν μάχες, πολιορκίες, πείνες και θάνατοι. Έφευγαν τότε για να πάνε να ετοιμάσουν την άμυνα τους. Από στόμα σε στόμα κυκλοφορούσε η φήμη ότι η “Αχλάδα” έχει πίσω την ουρά.

Με την ουρά εννοούσαν το καραβάκι που έσερνε το μεταγωγικό. Άρα επίθεση. Και έλεγαν: “Πίσω έχει η Αχλάδα την ουρά”, τι θα γίνει;

ΠΛΗΡΩΣΕ ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΥ

Οι φόροι πριν από το 19ο αιώνα ήταν τόσοι πολλοί στην Ελλάδα, ώστε όσοι δεν είχαν να πληρώσουν, έβγαιναν στο βουνό. Για τη φοβερή αυτή φορολογία, ο ιστορικός Χριστόφορος Άγγελος, γράφει τα εξής χαρακτηριστικά: «Οι επιβληθέντες φόροι ήσαν αναρίθμητοι, αλλά καί άνισοι.

Εκτός της δέκατης, του εγγείου και της διακατοχής των ιδιοκτησιών, έκαστη οικογένεια κατέβαλε χωριστά φόρον καπνού (εστίας), δασμόν γάμου, δούλου και δούλης καταλυμάτων, επαρχιακών εξόδων καφτανίων, καρφοπετάλλων και άλλων εκτάκτων. Ενώ δε ούτο βαρείς καθ’ εαυτούς ήσαν οί επιβληθέντες φόροι, έτι βαρυτέρους και αφορήτους καθίστα ο τρόπος της εισπράξεως και η δυναστεία των αποσταλλομένων πρός τούτο υπαλλήλωνη εκμισθωτών.

Φόρος ωσαύτως ετίθετο απί των ραγιάδων (υπόδουλος-τουρκ.raya) εκείνων οίτινες έτρεφον μακράν κόμην». Από το τελευταίο αυτό, έμεινε παροιμιώδης η φράση: «πλήρωσε τα μαλλιά της κεφαλής του»

ΠΡΑΣΣΕΙΝ ΑΛΟΓΑ

Όταν κάποιος σε μία συζήτηση μας λέει πράγματα με τα οποία διαφωνούμε ή μας ακούγονται παράλογα, συνηθίζουμε να λέμε: “Μα τί είναι αυτά που μου λες? Αυτά είναι αηδίες και πράσσειν άλογα!”…Το “πράσσειν άλογα” λοιπόν, δεν είνα πράσινα άλογα όπως πιστεύει πολύς κόσμος, όπως τα μικρά μου πόνυ, αλλά αρχαία ελληνική έκφραση…

Προέρχεται εκ του ενεργητικού απαρέμφατου του ρήματος “πράττω” ή/και “πράσσω” (τα δύο τ, αντικαθίστανται στα αρχαία και από δύο σ), που είναι το “πράττειν” ή/και “πράσσειν” και του “άλογο” που είναι ουσιαστικά το ουσιαστικό “λόγος”=λογική (σε μία από τις έννοιες του) με το α στερητικό μπροστά. Α-λογο=παράλογο =>Πράσσειν άλογα, το να κάνει κανείς παράλογα πράγματα

ΣΑΡΔΑΜ

Η λέξη δεν έχει ετυμολογική ρίζα, αλλά προέρχεται από τον αναγραμματισμό του επιθέτου Μάνδρας. Ο Αχιλλέας Μάνδρας, ηθοποιός – σκηνοθέτης, γεννήθηκε το 1875 στην Κωνσταντινούπολη και ήταν ο πρώτος που γύρισε η ελληνική κινηματογραφική ταινία. Επειδή έκανε πολλά μπερδέματα την ώρα που έπαιζε, σκέφθηκε να τα ονοματίσει. Έτσι αναγραμμάτισε το επώνυμό του και μας έδωσε μια καινούρια λέξη. Την καλλιτεχνική λέξη «Σαρδάμ»

ΕΙΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ

Στην Κόρινθο, που ήταν πλούσια πόλη, γίνονταν δύο πανηγύρια, για εμπόρους απ’ όλο τον κόσμο. Το καθένα είχε διάρκεια ενάμιση μήνα. Όταν την κατέκτησαν οι Φράγκοι, αυτά συνεχίστηκαν. Όσοι συμμετείχαν σ’ αυτά σαν να μην τρέχει τίποτα, έλεγαν, όταν τους ρωτούσαν, που πάνε : « είμαστε για τα πανηγύρια » . Έκφραση που σήμερα επικρατεί για όσους δεν έχουν επίγνωση της σοβαρότητας μιας κατάστασης

ΤΙ ΚΑΠΝΟ ΦΟΥΜΑΡΕΙΣ

Συχνά, για κάποιον που δεν ξέρουμε τι είναι, ρωτάμε συνήθως : « τι καπνό φουμάρει; ». Η φράση αυτή δεν προέρχεται, όπως νομίζουν πολλοί, από τη μάρκα των τσιγάρων που καπνίζει, αλλά κρατάει από τα βυζαντινά ακόμη χρόνια, ίσως και πιο παλιά. Η λέξη « καπνός » έχει εδώ την αρχαία σημασία της εστίας, δηλαδή, του σπιτιού. Ο ιστορικός Π. Καλλιγάς λέει κάπου : «Οι φορατζήδες έμπαιναν εις τας οικίας των εντόπιων και ερωτούν “τι καπνό φουμάρει εδώ; Κατά την απόκριση δε έβανον τον αναλογούντα φόρον». Όταν, λοιπόν, την εποχή εκείνη έλεγαν « καπνό », εννοούσαν σπίτι.

ΕΒΓΑΛΕ ΤΗΝ ΜΠΕΜΠΕΛΗ

Μπέμπελη, είναι η ιλαρά (μεταδοτική, εξανθηματική νόσος). Η λέξη είναι σλαβικής προέλευσης (pepeli=στάχτη).

Η φράση «έβγαλε την μπέμπελη», σημαίνει ότι κάποιος ζεσταίνεται και ιδρώνει υπερβολικά.
Ο συσχετισμός της ζέστης με την ιλαρά, προκύπτει από την πρακτική ιατρική, σύμφωνα με την οποία, κάποιος που νοσεί από ιλαρά θα πρέπει να ντύνεται βαριά, έτσι ώστε να ζεσταθεί και να ιδρώσει και να «βγάλει» ή να «χύσει» έτσι από πάνω την αρρώστια (δηλαδή την μπέμπελη)

ΜΠΑΤΕ ΣΚΥΛΟΙ ΑΛΕΣΤΕ ΚΑΙ ΑΛΕΣΤΙΚΑ ΜΗ ΔΙΝΕΤΕ

Οι Φράγκοι, που είχαν υποδουλώσει άλλοτε την Ελλάδα, έκαναν τόσα μαρτύρια στους κατοίκους, ώστε οι Έλληνες τούς βάφτισαν «Σκυλόφραγκους». Ό,τι είχαν και δεν είχαν, τούς το έπαιρναν, κυρίως όμως ενδιαφερόντουσαν για το αλεύρι, που τούς ήταν απαραίτητο για να φτιάχνουν ψωμί.
Κάποτε σ’ ένα χωριουδάκι της Πάτρας μπήκαν μερικοί στρατιώτες σ’ ένα μύλο και απαίτησαν από τον μυλωνά να τους αλέσει όλο το σιτάρι που υπήρχε εκεί, με την υπόσχεση ότι θα τού πλήρωναν τ’ αλεστικά.

Ο μυλωνάς ονομαζόταν Γιάννης Ζήσιμος, κι ήταν γνωστός για την παλικαριά του και την εξυπνάδα του. Όταν είδε τους Φράγκους να θέλουν να τού αρπάξουν το βιος του με το έτσι το θέλω, φούντωσε ολόκληρος. Συγκρατήθηκε, όμως, και δικαιολογήθηκε ότι δεν μπορεί μόνος του ν’ αλέσει τόσες οκάδες σιτάρι. Οι στρατιώτες τού είπαν τότε ότι θα τον βοηθούσαν αυτοί. Ο Ζήσιμος τούς πέρασε στον μύλο και τούς είπε δήθεν ευγενικά: «Μπάτε σκύλοι αλέστε και αλεστικά μη δώσετε». Ύστερα τούς κλείδωσε μέσα κι έβαλε φωτιά στο μύλο. Εκεί τούς έκαψε όλους σαν ποντίκια κι αυτός εξαφανίστηκε.

ΤΟΥ ΕΨΗΣΕ ΤΟ ΨΑΡΙ ΣΤΑ ΧΕΙΛΗ

Ο λαός του Βυζαντίου γιόρταζε με μεγάλη κατάνυξη και πίστη όλες τις μέρες της Σαρακοστής. Το φαγητό του ήταν μαρουλόφυλλα βουτηγμένα στο ξίδι, μαυρομάτικα φασόλια, φρέσκα κουκιά και θαλασσινά. Στα μοναστήρια, όμως, ήταν ακόμη πιο αυστηρά, αν και πολλοί καλόγεροι, που δεν μπορούσαν να κρατήσουν περισσότερο τη νηστεία, έκαναν πολλές κρυφές…αμαρτίες κι έτρωγαν αβγά ή έπιναν γάλα.

Αν τύχαινε, όμως, κανένας απ’ αυτούς να πέσει στην αντίληψη των άλλων -ότι είχε σπάσει δηλαδή τη νηστεία του- καταγγελλόταν αμέσως στο ηγουμενοσυμβούλιο και καταδικαζόταν στις πιο αυστηρές ποινές.

Κάποτε λοιπόν, ένας καλόγερος, ο Μεθόδιος, πιάστηκε να τηγανίζει ψάρια μέσα σε μια σπηλιά, που ήταν κοντά στο μοναστήρι. Το αμάρτημά του θεωρήθηκε φοβερό. Το ηγουμενο συμβούλιο τον καταδίκασε τότε στην εξής τιμωρία: Διάταξε και του γέμισαν το στόμα με αναμμένα κάρβουνα και κει πάνω έβαλαν ένα ωμό ψάρι, για να…ψηθεί! Το γεγονός αυτό το αναφέρει ο Θεοφάνης.

Φυσικά ο καλόγερος πέθανε έπειτα από λίγο μέσα σε τρομερούς πόνους. Αλλά ωστόσο έμεινε η φράση «Μου έψησε το ψάρι στα χείλη» ή «Του έψησε το ψάρι στα χείλη»

ΜΑΣ ΑΛΛΑΞΑΝ ΤΑ ΦΩΤΑ

Μια παράξενη συνήθεια στην Αγγλία ήταν να κατραμώνουν τους λαθρέμπορους. Τους κρεμούσαν στις ακτές της θάλασσας, τους άλειβαν με πίσσα και τους άφηναν εκεί να αιωρούνται βδομάδες, μήνες και χρόνια, καμιά φορά. Έβαζαν δε τις κρεμάλες σε απόσταση πάνω στους βράχους της παραλίας.

Αυτή η απάνθρωπη συνήθειο κράτησε ως τα τελευταία, σχεδόν, χρόνια. Στα 1822, έβλεπε κανείς στον πύργο του Δούβρου τρεις τέτοιους κρεμασμένους. Η Αγγλία έκανε τα ίδια με τους κλέφτες, τους εμπρηστές και τους δολοφόνους. Ο Τζον Πέιvτερ, που έβαλε φωτιά στα ναυτομάγαζα του Πόρτσμουθ, κρεμάστηκε και κατραμώθηκε στα 1776. Ο αβάς Κόγερ τον ξαναείδε στα 1777.

Ο Πέιντερ ήταν αλυσοδεμένος και κρεμασμένος πάνω από τα ερείπια που είχε προξενήσει ο ίδιος, τον φρεσκοπίσσωναν δε από καιρό σε καιρό, για να διατηρείται. Τέλος, τον αντικατέστησαν ύστερα από τέσσερα χρόνια. Με τον ίδιο τρόπο οι Βυζαντινοί τιμωρούσαν πολλούς εγκληματίες, που έκαναν, όμως και χρέη φαναριών!

Τους έβαζαν, δηλαδή, φωτιά στα πόδια και τους άφηναν να καίγονται σαν λαμπάδες. Και φαίνεται πως οι δολοφόνοι ήταν πολλοί την εποχή εκείνη, αφού για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα φώτιζαν τον Κεράτιο κόλπο. Αργότερα, όμως, τους αντικατέστησαν με αληθινούς πυρσούς.

Αυτοί ωστόσο, που ήθελαν να καίγονται οι εγκληματίες, έλεγαν δυσαρεστημένοι: «Μας άλλαξαν τα φώτα»

ΑΚΟΜΑ ΔΕΝ ΤΟΝ ΕΙΔΑΝΕ, ΓΙΑΝΝΗ ΤΟΝ ΒΑΦΤΙΣΑΝΕ

Ο Τριπολιτσιώτης Αγγελάκης Νικηταράς, παράγγειλε κάποτε του Κολοκοτρώνη -που ήταν στενός του φίλος- να κατέβει στο χωριό, για να βαφτίσει το μωρό του. Ο Νικηταράς τού παράγγειλε ότι το παιδί επρόκειτο να το βγάλουν Γιάννη, αλλά για να τον τιμήσουν, αποφάσισαν να του δώσουν τ’ όνομά του, δηλαδή Θεόδωρο.

Ο θρυλικός Γέρος του Μοριά απάντησε τότε, πως ευχαρίστως θα πήγαινε μόλις θα «έκλεβε λίγον καιρό», γιατί τις μέρες εκείνες έδινε μάχες. Έτσι θα πέρασε ένας ολόκληρος μήνας σχεδόν κι ο Κολοκοτρώνης δεν κατόρθωσε να πραγματοποιήσει την υπόσχεση που είχε δώσει.

Δεύτερη, λοιπόν, παραγγελία του Νικηταρά. Ώσπου ο Γέρος πήρε την απόφαση και με δύο παλικάρια του κατέβηκε στο χωριό. Αλλά μόλις μπήκε στο σπίτι του φίλου του, δεν είδε κανένα μωρό, ούτε καμμιά προετοιμασία για βάφτιση.

Τι είχε συμβεί: Η γυναίκα του Νικηταρά ήταν στις μέρες της να γεννήσει. Επειδή όμως, ο τελευταίος ήξερε πως ο Γέρος ήταν απασχολημένος στα στρατηγικά του καθήκοντα και πως θ’ αργούσε οπωσδήποτε να τους επισκεφτεί -οπότε θα είχε γεννηθεί πια το παιδi- τού παράγγελνε και τού ξαναπαράγγελνε προκαταβολικά για τη βάφτιση.

Όταν ο Κολοκοτρώνης άκουσε την…απολογία του Νικηταρά, ξέσπασε σε δυνατά γέλια και φώναξε:
– Ωχού! Μωρέ, ακόμα δεν τον είδανε και Γιάννη τον βαφτίσανε!

ΑΛΑ ΜΠΟΥΡΝΕΖΙΚΑ

Μπουρνέζικα, λοιπόν, είναι η γλώσσα που θα μιλούσαν σε κάποιο τόπο ή και θα μιλάνε ακόμα, γιατί ο τόπος αυτός πράγματι υπάρχει. Είναι σε μια περιοχή του Σουδάν, όπου ζει η φυλή Μπουρνού.

Η γλώσσα αυτή ήρθε στην Ελλάδα κατά την Επανάσταση του 1821, με την φυλή των Μπουρνού η οποία αποτελούσε τμήμα του εκστρατευτικού σώματος του Αιγύπτιου στρατηγού Ιμπραήμ.
Καθώς η αραβική γλώσσα είναι αρκετά δύσκολη και μάλιστα στις διαλέκτους της, σε μας τους Έλληνες, λοιπόν δίκαια, όσα θ’ ακούγαμε από αυτούς, θα φαίνονταν «αλά μπουρνέζικα», δηλαδή ακατανόητα.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΙΝΕΙ, ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΕΡΝΑΕΙ

Ανάμεσα στα παλικάρια του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ξεχώριζε ένας Τριπολιτσιώτης, ο Γιάννης Θυμιούλας, που είχε καταπληκτικές διαστάσεις: Ήταν δυο μέτρα ψηλός, παχύς και πολύ δυνατός (λέγεται ότι με το ένα του χέρι μπορούσε να σηκώσει και άλογο).

Ο Θυμιούλας έτρωγε στην καθισιά του ολόκληρο αρνί, αλλά και πάλι σηκωνόταν πεινασμένος. Έπινε όμως και πολύ. Παρόλα αυτά ήταν εξαιρετικά ευκίνητος, δε λογάριαζε τον κίνδυνο κι όταν έβγαινε στο πεδίο της μάχης, ο εχθρός μόνο που τον έβλεπε, τρόμαζε στη θέα του. Πολλοί καπεταναίοι, μάλιστα, όταν ήθελαν να κάνουν καμιά τολμηρή επιχείρηση, ζητούσαν από τον Κολοκοτρώνη να τους τον…δανείσει!

Κάποτε ωστόσο, ο Θυμιούλας, μαζί με άλλους πέντε συντρόφους του, πολιορκήθηκαν στη σπηλιά ενός βουνού. Και η πολιορκία κράτησε κάπου τρεις μέρες. Στο διάστημα αυτό, είχαν τελειώσει τα λιγοστά τρόφιμα που είχαν μαζί τους οι αρματολοί και ο Θυμιούλας άρχισε να υποφέρει αφάνταστα. Στο τέλος, βλέποντας ότι θα πέθαινε από την πείνα, αποφάσισε να κάνει μια ηρωική εξόρμηση, που ισοδυναμούσε με αυτοκτονία.

Άρπαξε το χαντζάρι του, βγήκε από τη σπηλιά και με απίστευτη ταχύτητα, άρχισε να τρέχει ανάμεσα στους πολιορκητές, χτυπώντας δεξιά και αριστερά. Ο εχθρός σάστισε, προκλήθηκε πανικός και τελικά τρόμαξε και το ‘βαλε στα πόδια. Έτσι, γλίτωσαν όλοι τους.

Ο Θυμιούλας κατέβηκε τότε σ’ ένα ελληνικό χωριό, έσφαξε τρία αρνιά και τα σούβλισε. Ύστερα παράγγειλε και του έφεραν ένα «εικοσάρικο» βαρελάκι κρασί κι έπεσε με τα μούτρα στο φαγοπότι. Φυσικά, όποιος χριστιανός περνούσε από κει, τον φώναζε, για να τον κεράσει. Πάνω στην ώρα, έφτασε και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ρώτησε να μάθει, τι συμβαίνει. – Γιάννης κερνά και Γιάννης πίνει! απάντησε ο προεστός του χωριού.

Όπως λένε, αυτή η φράση, αν και παλιότερη, έμεινε από αυτό το περιστατικό. Παραπλήσια είναι και η αρχαιότερη έκφραση: «Αυτός αυτόν αυλεί»

ΤΑ ΙΔΙΑ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗ ΜΟΥ, ΤΑ ΙΔΙΑ ΠΑΝΤΕΛΗ ΜΟΥ

Η παροιμιώδης αυτή έκφραση, οφείλεται σε έναν Κρητικό, που ονομάζονταν Παντελής Αστραπογιαννάκης. Όταν οι Ενετοί κυρίευσαν τη Μεγαλόνησο, αυτός πήρε τα βουνά μαζί με μερικούς τολμηρούς συμπατριώτες του. Από εκεί κατέβαιναν τις νύχτες και χτυπούσαν τους κατακτητές μέσα στα κάστρα τους. Για να δίνει, ωστόσο, κουράγιο στους νησιώτες, τους υποσχόταν ότι θα ελευθέρωναν γρήγορα την Κρήτη.

Με το σήμερα, όμως, και με το αύριο, ο καιρός περνούσε και η κατάσταση του νησιού αντί να καλυτερεύει, χειροτέρευε. Οι Κρητικοί άρχισαν ν’ απελπίζονται. Μα ο Αστραπογιαννάκης δεν έχανε το θάρρος του, εξακολουθούσε να τους δίνει ελπίδες για σύντομη απελευθέρωση. Οι συμπατριώτες του, όμως, δεν τα πίστευαν πια. Όταν, λοιπόν, το ασύγκριτο εκείνο παλικάρι πήγαινε να τους μιλήσει, όλοι μαζί του έλεγαν: «Ξέρουμε τι θα πεις. Τα ίδια Παντελάκη μου, τα ίδια Παντελή μoυ!».

ΤΑ ΒΡΗΚΕ ΜΠΑΣΤΟΥΝΙΑ

Η προέλευση της φράσης ανάγεται σε ένα πραγματικό γεγονός, που έλαβε χώρα κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα από μια μονομαχία.

Εκατό χρόνια μετά το πάρσιμο του φρουρίου της Ακροκορίνθου από το Λέοντα το Σγουρό, οι Φράγκοι γιόρτασαν στην Κόρινθο με μεγάλη τελετή αυτή την επέτειο. Οι ευγενείς έκαναν ιππικούς αγώνες κάτω από τα βλέμματα των ωραίων γυναικών. Νικητές ξεχώρισαν δυο: Ο Ελληνογάλλος δούκας των Αθηνών Γουίδος -μόλις 20 χρονών- και ο Νορμανδός Μπουσάρ, φημισμένος καβαλάρης και οπλομάχος.

Εκείνη την ημέρα κάλεσε σε μονομαχία ο «Μπάιλος» του Μορέα, Νικόλαος Ντε Σαιντομέρ, τον παλατίνο της Κεφαλλονιάς Ιωάννη, που φοβήθηκε τη δύναμη του αντιπάλου του κι αρνήθηκε να χτυπηθεί με την πρόφαση ότι το άλογό του ήταν αγύμναστο. Αλλά ο Μπουσάρ τον ντρόπιασε μπροστά σε όλους, γιατί ανέβηκε πάνω σ’ αυτό το ίδιο το άλογο κι έκανε τόσα γυμνάσματα, ώστε να κινήσει το θαυμασμό των θεατών. Ύστερα, καλπάζοντας γύρω από την κονίστρα, φώναξε δυνατά: «Να το άλογο που μας παρέστησαν αγύμναστο».

Αυτό βέβαια, ήταν αρκετό για να προκαλέσει το θανάσιμο μίσος του Ιωάννη, ο οποίος έστειλε κρυφά έναν υπηρέτη του για να αλλάξει τα δυο ξίφη του Μπουσάρ με δυο πανομοιότυπα, αλλά ξύλινα, αυτά δηλαδή που είχαν για να γυμνάζονται οι αρχάριοι. Τα ξύλινα αυτά ξίφη τα ονόμαζαν «μπαστέν» και οι Έλληνες τα έλεγαν «μπαστούνια».

Όταν ο υπηρέτης κατάφερε να τα αλλάξει, ο Ιωάννης κάλεσε τον Μπουσάρ αμέσως σε μονομαχία. Ανύποπτος εκείνος τράβηξε το πρώτο ξίφος του και το βρήκε ξύλινο. Τραβά και το δεύτερο, κι αυτό «μπαστούνι». Και τα δυο τα βρήκε «μπαστούνια». Ο Ιωάννης κατάφερε τότε να τον τραυματίσει θανάσιμα στο στήθος.

Από τότε έμεινε η φράση: «Τα βρήκε μπαστούνια» και φυσικά δεν έχει σχέση με τα τραπουλόχαρτα ή τα μπαστούνια που γνωρίζουμε

ΑΛΛΟΣ ΠΛΗΡΩΣΕ ΤΗ ΝΥΦΗ

Στην παλιά Αθήνα του 1843, επρόκειτο να συγγενέψουν με γάμο δύο αρχοντικές οικογένειες: Του Γιώργη Φλαμή και του Σωτήρη Ταλιάνη. Ο Φλαμής είχε το κορίτσι και ο Ταλιάνης το αγόρι. Η εκκλησία, που θα γινόταν το μυστήριο, ήταν η Αγία Ειρήνη της Πλάκας. Η ώρα του γάμου είχε φτάσει και στην εκκλησία συγκεντρώθηκαν ο γαμπρός, οι συγγενείς και οι φίλοι τους. Μόνο η νύφη έλειπε. Τι είχε συμβεί; Απλούστατα.

Η κοπέλα, που δεν αγαπούσε τον νεαρό Ταλιάνη, προτίμησε ν΄ ακολουθήσει τον εκλεκτό της καρδιάς της, που της πρότεινε να την απαγάγει. Ο γαμπρός άναψε από την προσβολή, κυνήγησε την άπιστη να την σκοτώσει, αλλά δεν κατόρθωσε να την ανακαλύψει. Γύρισε στο σπίτι του παρ΄ ολίγο πεθερού του και του ζήτησε τα δώρα που είχε κάνει στην κόρη του.

Κάποιος όρος όμως στο προικοσύμφωνο έλεγε πως οτιδήποτε κι αν συνέβαινε προ και μετά το γάμο μεταξύ γαμπρού και νύφης «δέ θά ξαναρχούτο τση καντοχή ουδενός οι μπλούσιες πραμάτιες καί τα τζόβαιρα όπου αντάλλαξαν οι αρρεβωνιασμένοι». Φαίνεται δηλαδή, ότι ο πονηρός γερο-Φλαμής είχε κάποιες υποψίες από πριν, για το τι θα μπορούσε να συμβεί, γι’ αυτό έβαλε εκείνο τον όρο. Κι έτσι πλήρωσε ο φουκαράς ο Ταλιάνης τα δώρα του άλλου. Από τότε οι παλαιοί Αθηναίοι, όταν γινόταν καμιά αδικία σε βάρος κάποιου, έλεγαν ότι «άλλος πλήρωσε τη νύφη» κι έμεινε η φράση εώς και σήμερα

ΤΟΥ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗ Ο ΓΑΜΟΣ

«Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος» ή «Έγινε του Κουτρούλη το πανηγύρι» λέμε οι νεότεροι Έλληνες όταν πρόκειται για θορυβώδη συνάθροιση ή μεγάλη ακαταστασία. Ποιος είναι όμως αυτός ο Κουτρούλης και γιατί ο γάμος του να γίνει παροιμιώδης;

Ο καβαλλάριος (ιππότης) Ιωάννης ο Κουτρούλης, που πιθανώς ζούσε στη Μεθώνη, συγκατοίκησε με γυναίκα που είχε φύγει από το συζυγικό σπίτι μετά από σκάνδαλο, όπως φαίνεται. Η μη νόμιμη αυτή συγκατοίκηση τράβηξε την προσοχή της εκκλησίας, η οποία αφόρισε τη γυναίκα.

Πέρασαν εν τω μεταξύ δεκαεφτά χρόνια, και ο Κουτρούλης, μη εννοώντας να απομακρυνθεί από τη γυναίκα, πάντοτε προσπαθούσε να του επιτραπεί να την παντρευτεί νόμιμα.

Πόσο μεγάλο θα ήταν το σκάνδαλο, και επομένως πόσο γνωστό στη μικρή κοινωνία της Μεθώνης, ο καθένας το φαντάζεται.

Ο νόμιμος και πρώτος σύζυγος που αντιδρούσε, για δεκαεφτά χρόνια βασάνιζε τον Κουτρούλη.
Τα πράγματα όμως μεταβλήθηκαν το Μάιο του 1394.

Ο Πατριάρχης Αντώνιος ο Δ’, στον οποίο η αφορισθείσα παρουσίασε διαζύγιο που είχε γίνει επί του εν τω μεταξύ αποθανόντος επισκόπου Μεθώνης Καλογεννήτου, με το οποίο ο γάμος θεωρούνταν νομίμως διαλελυμένος, αναγνώρισε το δίκιο της και με γράμματά του και προς τον μητροπολίτη Μονεμβασίας και τον επίσκοπο Μεθώνης επίτρεψε την με τις ευχές της εκκλησίας τέλεση του γάμου, εάν όμως αποδεικνυόταν ότι ο Κουτρούλης δεν είχε καμιά ιδιαίτερη σχέση με τη γυναίκα, με την οποία συγκατοικούσε, για όσο αυτή ζούσε με τον πρώτο σύζυγό της.

Τι αποδείχτηκε δεν ξέρουμε• φαίνεται όμως ότι η ανάκριση των ιεραρχών πιστοποίησε την αθωότητα του Κουτρούλη και έτσι ο γάμος έγινε. Αν θα γίνει ή όχι ο γάμος, συζητιόταν για δεκαεφτά ολόκληρα χρόνια, και όταν επιτέλους έγινε, έγινε το ζήτημα της ημέρας. Στα στόματα των γυναικών και των περιέργων θα περιφερόταν αναμφίβολα η φράση «’Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος», όπου όλη η σπουδαιότητα έπεφτε στο ρήμα «έγινε».

Κατά το γάμο ωστόσο, που μάλλον πανηγύρι ήταν, είναι φυσικό να έγινε έκτακτο και εξαιρετικό γλέντι, αφενός μεν σε πείσμα του πρώτου συζύγου, αφετέρου δε για ικανοποίηση του πολύπαθου και καταξοδεμένου δεύτερου συζύγου, ο οποίος δεν ήταν κάποιος άγνωστος, ήταν ο εξαιτίας των γεγονότων διαβόητος καβαλλάριος Ιωάννης Κουτρούλης.

Στη φράση κατόπιν «Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος» τονιζόταν όχι πλέον η λέξη «έγινε», αλλά η γενική «του Κουτρούλη», η οποία έγινε συνώνυμη με το «θορυβωδώς» και η οποία είναι σήμερα η ιδιαίτερη λέξη όλης της φράσης.

Η φράση έγινε ευρύτατα γνωστή στα νεότερα χρόνια και μέσα από το ομώνυμο σατιρικό θεατρικό έργο του Αλέξανδρου Ρίζου-Ραγκαβή (1845), με το οποίο σατιρίζει και στηλιτεύει τα πολιτικά ήθη της εποχής του Όθωνα.

 

 

 

---

 

Αστυνομική εγκύκλιος Εν Ματαράγκα τη 8η Δεκεμβρίου 1907 .

Προς απάσας τας αρχάς που διοικούν το χωρίον Ματαράγκα Καρδίτσης: Δήμαρχο, ιερέα του χωρίου, Δάσκαλο και απαντάς τους προύχοντας του χωριού. Ήλθα εις Ματαράγκαν κατόπιν διαταγής του Διοικητού μου μετά ενός χωροφύλακος προς επιβολήν της τάξεως από άκρου εις άκρον του χωρίου άνευ χρονοτριβής και άμεσα.

Διότι προχθές στο σιργιάνη μετά την θίαν και Ιεράν Λιτουργίαν εν το Ναό όταν έπεζαν τα κλαρίνα και τα όργανα ο Κώστας (ας μην αναφέρο το όνομά του) χόρεβ σινέχια μπροστά χορίς να αφίνη και τους άλους να χορέψουν μπροστά με κατά σινέπια παραξιγιθίκατε και πλακοθίκατε στο ξίλο με τα παλούκια και. τα μαχέρια με αποτέλεσμα και κατά σινέπια να τραβματιστούν πολοί άνθροποι.

Πάραφτα να εφαρμόσετε απάσας τας εξής διαταγάς μου:

1) Αν ζανασιμβή τιάφτη πράξης εν τω χωρίο να γνορίζετε ότι θα σας συλλάβω και άνεφ χρονοτριβής άμεσος θα σας κλείσο στη φυλακή. Όταν πέζουν τα κλαρίνα και τα μουσικά όργανα στο σιργιάνη στο πανιγίρη και στο γάμο πρέπη να χορέβουν μπροστά άπαντες που επιθιμούν να χορέψουν και όχι μόνο ο ίδιος άνθροπος. Αφτό είνε γαηδουριά.

2)Μου αναφέρθικε ότι ο γάηδαρος του χαντζόπουλου τον Σεπτέμριο μπίκε στο καλαμπόκ του Βάϊου (ας μην αναγράψο το επίθετο)και ο Βάϊος εκνεβρίστικε και κάρφοσε τον γάηδαρο με τιν αξάλη στο ένα καπούλη. Καταλαβένετε ο γάηδαρος δεν είναι o όνος αλά ο Βάϊος. Άνεφ πολόν σκέψεον καταλαβένη κανής ότι το κεφάλη δεν έχη μιαλό αλά κολοκιθόσπορο. Απαγορεύετε να ξαναγίνη εκ νέου τέτιο απαράδεκτο η παράμιο πράγμα.

3)Πήγα στο μαγαζη για κάφε και από έξο βρομούσε κατρουλιό. Απαγερεύετε να κατουράτε, έξω στον τίχο του μαγαζιού·

4) Απαγορεύετε το βρισίδιν το φονασκίν και εντός του καφενίου το ανεμίζιν διότι είναι χιμόνας, και εσθάνετε τις αποφορά από τι βρόμα. Όστις επιθιμή να ανεμιστή να εξέρχετε έξοθεν του καφενίου.

5) Ίδα πολές γυνέκες να πιάνουν τη σιγγούνα μετά του υποκαμίσου να το τραβούν πρότα έμπροσθεν να ανίγουν τα πόδια και να ουρούν ορθίος. Το τιούτον είναι απαράδεκτο και πρέπη άνεφ χρονοτριβίς να τις βρακόσετε άπαξ και διαπαντός.

6) Όταν λίαν προΐαν πάτε τα γελάδια στο γελαδάρη και γιρίζοντας πρέπη ανιπερθέτος να μαζέβετε τις βονιές των ζώον από το δρόμο, το ίδιο να κάνετε και το βράδη διότι δεν έχη που να πατίση όστις βαδίζη εις τας οδούς του χωρίου. Και έκτος του τιούτου σας χριάζοντε αι βονιές να ζεστένεστε στο μπουχαρί το χιμόνα με τα κρία.

7) Σε. κάθε πανιγίρι αποκριές Πάσχα και γάμους που βαδίζη καλοντιμένος ο κόσμος και πάι στην Εκλισία και μετά χορέβη στο σιργιάνια και στους γάμους πρέπη άπαντα τα σκυλιά να είναι δεμένα δια χονδρόν αλισίδεον και σχινίον προς αποφιγίν ατιχιμάτων εκ τον σκιλοδακομάτων.

Να μίν πίνετε πολί ινοπνευματόδη ποτά τσίπουρα και ίνους και μετά ξερνοβολάτε και κάνετε χαζαμάρες.

9) Να τιρίσετε άνεφ αντιρίσεος και χρονοτριβής την άνοθεν τάφτην διαταγήν μου άνθροπη σκύλη και γινέκες διότι όπιος συληφθή παραβάτις θα τον σιλάβο θα τον κλίσο στο σχολίο και αλίμονο του θα τον ταράξο και θα τον μαβρίσο στο ξίλο

Να με σινχορίτε αν έκανα κάπιο σιντακτικό λάθος καθότι τελίοσα και εγώ την τρίτη του Δημοτικού σχολίου διότι δεν με έστιλε ο πατέρας μου από το χωρίον στιv Λάρισσαν για να μάθο περισότερα γράματα Σαν γκαραγκούνις που είμε και εγώ καταλαβένετε άπαντες τας γραφάς μου τας οπίας θέλετε δεν θέλετε θα τας τίρισετε ανιπερθέτος.

Εν Ματαράγκα τη 8η Δεκεμβρίου 1907. Ο Διοικητής του Χωρίου Νικόλαος Παπακωνσταντίνου Υπονωμοταρχης

 

---

 

Η ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ . ΑΠΟ ΤΑ ΗΜΙΓΥΜΝΑΣΙΑ ΣΤΑ ΟΚΤΑΤΑΞΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ ΠΟΥ ΗΤΑΝ 6 ΧΡΟΝΙΑ !! , ΣΤΑ ΑΝΩΤΕΡΑ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΑ ΑΣΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΘΗΛΕΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ..

Η σημερινή Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση έχει δύο κλάδους, το τριετές γυμνάσιο και το τριετές λύκειο. Η αντίστοιχη εκπαίδευση παλαιότερα λεγόταν Μέση και είχε ένα κλάδο, το οκτατάξιο γυμνάσιο που όμως είχε έξι τάξεις, αφού η πρώτη άρχιζε από την Τρίτη (Γ-Δ- Ε – ΣΤ- Ζ- Η).

Ιστορία της μεταρύθμισης

Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1929 από τον Αλ. Δελμούζο, επί κυβερνήσεως Βενιζέλου, διαμορφώνονται δύο εξαετείς κύκλοι σπουδών, στις μικρές κωμοπόλεις ιδρύονται διτάξια ημιγυμνάσια και κατώτερα επαγγελματικά σχολεία (γεωργικά, εμπορικά, βιομηχανικά, οικοκυρικά). Το 1930 ιδρύεται το Ανώτατον εκπαιδευτικόν συμβούλιον και στις 4 Ιουνίου 1930 ο Γ. Παπανδρέου, ως υπουργός παιδείας της κυβέρνησης Βενιζέλου, κλείνει δάνειο της Ελληνικής κυβέρνησης με Σουηδική εταιρία για τις ανάγκες της παιδείας. Με το δάνειο αυτό μέσα σε δύο χρόνια 1930-32 ανεγέρθηκαν 145 διδακτήρια και αποπερατώθηκαν άλλα 1375. Έτσι προστέθηκαν 7376 αίθουσες διδασκαλίας για τις οποίες δαπανήθηκαν 1476 εκατομμύρια προπολεμικές δραχμές.

Η δημιουργία του οκταταξίου και οι μετέπειτα αλλαγές

Η κυβέρνηση Μεταξά το 1937 τροποποιεί τους τύπους σχολείων της μεταρρύθμισης του Δελμούζου εισάγοντας το οκτατάξιο γυμνάσιο-λύκειο στο οποίο γράφονται οι μαθητές του Δημοτικού μετά την τετάρτη τάξη. Όσοι όμως δεν θέλουν να συνεχίσουν στη μέση εκπαίδευση υποχρεώνονται να συνεχίσουν για άλλα δύο χρόνια στο δημοτικό ώστε να ολοκληρώσουν εξαετή υποχρεωτική στοιχειώδη εκπαίδευση. Τα έξι πρώτα χρόνια απετέλεσαν το εξατάξιο Γυμνάσιο και ακολουθεί το διτάξιο Λύκειο. Το 1944, με τον κατοχικό νόμο 1468 της 27-2-1944 επανέρχεται το εξατάξιο γυμνάσιο. Με την απελευθέρωση για τις χρονιές 1945 έως 1950, γράφονται στο Γυμνάσιο 138.000, 143.000, 165.000, 174.000 και 183.000 μαθητές αντίστοιχα, που αντιστοιχούσαν σε λιγότερους από 4.000 εκπαιδευτικούς. Έτσι, μετά από την έντονη κίνηση των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εκπαιδευτικών λειτουργών, δημιουργήθηκαν και πάλι σοβαρές ανησυχίες και το 1951, κατόπιν πρωτοβουλίας του Γ. Παπανδρέου, εκδόθηκε ο νόμος 1823 που προέβλεπε τον διαχωρισμό της μέσης παιδείας σε τριετές Γυμνάσιο και τριετές Λύκειο, το οποίο διαχωριζόταν σε φιλολογοϊστορικο Λύκειο και φυσικομαθηματικό Λύκειο.

Στο 1ο άρθρο αυτού του νόμου καθορίζεται ότι ο σκοπός της Μέσης εκπαίδευσης είναι “η διάπλασις χρηστών πολιτών εν τω πλαισίω των ιδεωδών του Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού”, ο οποίος και αναγνωρίστηκε αυτούσιος στο σύνταγμα της 1ης Ιανουαρίου 1951 ότι είναι ο σκοπός της μέσης και στοιχειώδους εκπαίδευσης. Ο νόμος αυτός δεν εφαρμόστηκε από την επελθούσα κυβέρνηση Παπάγου και το 1959 η κυβέρνηση Καραμανλή διατηρεί ενιαίο το Γυμνάσιο, αλλά μετά την 3η τάξη οι απόφοιτοι παίρνουν απολυτήριο που τους δίνει το δικαίωμα να εγγραφούν στις μέσες επαγγελματικές σχολές. Επίσης, κατά τα τρία τελευταία έτη το Γυμνάσιο διαχωρίζεται σε κλασσικό, πρακτικό και όχι μόνο.Κατά την διάρκεια της δικτατορίας, υλοποιήθηκε ο νόμος 1823 που προέβλεπε το σημερινό 3τάξιο γυμνάσιο και 3τάξιο λύκειο.Αργότερα, το Λύκειο διαχωρίστηκε σε 3τάξιο ενιαίο λύκειο(ΓΕΛ) για όσους μαθητές είχαν την δυνατότητα να συνεχίσουν κανονικά την εκπαίδευσή τους και το 3τάξιο τεχνικό λύκειο(ΕΠΑΛ) για όσους δεν είχαν δυνατότητες να ανταπεξέλθουν στην δευτερόβαθμια εκπαίδευση , μαθαίνοντας μέσω αυτού κάποια ειδίκευση.

Οι μεταρυθμίσεις χρονολογικά:

1836. Με διάταγμα της  31ης  Δεκεμβρίου 1836 ιδρύθηκαν ως σχολεία Μ.Ε. τα τριτάξια Ελληνικά Σχολεία και τα Τετρατάξια Γυμνάσια.

1919. Με διάταγμα της 19ης Αυγούστου 1919 και  του νόμου 1067 τα σχολεία της Μ.Ε.  των Νέων Χωρών διατηρήθηκαν όπως ήταν κατά την 21ην Αυγούστου του 1914 ,δηλαδή  Εξατάξια Γυμνάσια, ενώ δεν έθιξε την υπάρχουσα κατάσταση και δημιουργία Ημιγυμνασίων, Παρθεναγωγείων και Αστικών Σχολείων που λειτούργησαν  μέχρι το 1928-29.Το 1920 φοιτούσαν 75000 μαθητές στα γυμνάσια, αποφοιτούσαν 5.500 και εισάγονταν στα πανεπιστήμια 2500.

1929. Με το νόμο 4373\1929 καταργείται το  Τετρατάξιο  Δημοτικό, Ελληνικό και         Τετρατάξιο Γυμνάσιο και ιδρύονται το εξατάξιο Δημοτικό, Εξατάξιο Γυμνάσιο. Πρακτικό Λύκειο, Σχολές Μέσης Εκπαίδευσης, Ανώτερα Παρθεναγωγεία  και Τριτάξια Αστικά Σχολεία Θηλέων. Γίνεται η κατάργηση 260 ημιγυμνασίων και ελληνικών σχολείων.  Στον κάμπο της Μεσσηνίας  υπήρχαν τότε 4 γυμνάσια 2 στην Καλαμάτα,1 στη Μεσσήνη και 1 στο Μελιγαλά, μια εμπορική σχολή και 1 λύκειο στην Καλαμάτα, 4 αστικά σχολεία Διαβολιτσίου, Ψαρίου, Θουρίας και Ανδρούσης. Καταργήθηκε το ημιγυμνάσιο Βαρυμπόπης ή Μοναστηρίου με το νόμο 4373\1929, το οποίο αναφέρεται σε μαρμάρινη πλάκα που σώζεται κόμη, καθώς και τα ημιγυμνάσια Μαυροματίου, Βαλύρας, Αρφαρών, Αετού  και Άριος, το 1938.

Τα γεωργικά γυμνάσια και κατώτερα ελληνικά γυμνάσια έμειναν ανενεργά και τα μαθηματικά-φυσιογνωστικά-κοσμογραφία ήταν το 20% των ωρών του προγράμματος. Ο ίδιος νόμος αναφέρεται στη δημιουργία και λειτουργία σχολικών κήπων-βιβλιοθηκών και εργαστηρίων.

1933. Με το νόμο 5874\1933 δημιουργούνται τα Τριτάξια  Αστικά Σχολεία και των 2 φύλων  αντικαθιστώντας τα καταργούμενα Ημιγυμνάσια και Ανώτερα Παρθεναγωγεία.

1937. Με το νόμο770\1937 καταργούνται  όλα τα προηγούμενα και ιδρύονται τα 8τάξια και  5τάξια Γυμνάσια, Πρακτικά Λύκεια και 5τάξια Αστικά Σχολεία. Στην πρώτη τάξη των σχολείων αυτών εγγράφονται κατόπιν εξετάσεων οι κάτοχοι  ενδεικτικού τετάρτης τάξης δημοτικού. Με το νόμο 1800\1937 ιδρύονται τα 3τάξια Αστικά Σχολεία. Η δικτατορία Μεταξά  με το νόμο 952\1937 δημιουργεί τον ΟΕΣΒ, και λειτουργεί το 4χρονο δημοτικό και το 8χρονο γυμνάσιο.

1939. Με το νόμο 1849\1939 δημιουργήθηκαν   τα 6τάξια γυμνάσια και τα 2τάξια λύκεια

1944. Με το νόμο 1468\1944 καταργούνται τα  2τάξια λύκεια και αυτές οι δύο τάξεις προστίθενται στο  εξαετές γυμνάσιο   η 7η και 8η τάξη.

1951. Με το νόμο 1823\1951 θεσμοθετείται το Γυμνάσιο-Λύκειο και το 1952 λειτουργεί η Σχολή Παπαφλέσσα, στην Καλαμάτα.

1959. Με το νόμο 3981\1959, τα  8τάξια Γυμνάσια γίνονται 6τάξια και η οργάνωση της Τεχνικής και Επαγγελματικής  εκπαίδευσης. Νόμος 3971\1959, περί τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης, οργανώσεως της Μ.Ε. και διοικήσεως της παιδείας, με πολλές βασικές καινοτομίες και πολλά νέα τμήματα σπουδών.

1964. Με το νόμο 4379\1964 γίνεται η οργάνωση και διοίκηση της στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης,  και το 1965 γίνονται τα νομοσχέδια για την τεχνική εκπαίδευση και την ίδρυση πανεπιστημίων. 3χρονο γυμνάσιο 3χρονο λύκειο, Ακαδημαϊκό Απολυτήριο, καθιέρωση δημοτικής σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης με εμπνευστή τον Ευάγγελο Παπανούτσο.  Ιδρύεται το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.  Με το νόμο 4379 εισάγεται το μάθημα της πατριδογνωσίας, στο δημοτικό σχολείο.

1967-1974. Επιβάλλεται στην Ελλάδα η Χούντα των συνταγματαρχών. Έτσι επανέρχονται τα πριν του 1964 και γίνεται η εκπαιδευτική αντιμεταρρύθμιση, με το σχολείο είναι ξεκομμένο και αποκομμένο από τις σύγχρονες  ανάγκες της κοινωνίας και οικονομίας.  Ο  ΟΕΣΒ (όταν έχω σχολείο βαριέμαι) μετονομάζεται σο ΟΕΔΒ (όταν έχω διάβασμα βαριέμαι).Σήμα κατατεθέν σε όλα τα σχολικά εγχειρίδια είναι ο στρατιώτης με το πουλί φοίνικα που αναγεννάτε  από τις τέφρες του.

1967. Α.Ν.129. Επανέρχεται η καθαρεύουσα, οι εισαγωγικές εξετάσεις στο γυμνάσιο, εξάχρονο γυμνάσιο, επαναφορά διετούς φοίτησης στις παιδαγωγικές ακαδημίες και γίνεται η δημιουργία συμβουλίου ελέγχου και δραστηριοποίηση των ΤΕΑ.

1970. Νόμοι 580\1970 και 652\1970, Ιδρύονται τα  5 ΚΑΤΕΕ και ΟΑΕΔ.

1976\77. Με το νόμο 309\1976 ρυθμίζονται τα διοικητικά-εποπτικά όργανα της εκπαίδευσης ΠΥΣΜΕ-ΑΠΥΣΜΕ-ΕΚΥΣΜΕ,ΠΥΣΔΕ-ΑΠΥΣΔΕ-ΑΚΥΣΔΕ και η οργάνωση-διοίκηση της γενικής εκπαίδευσης. Με το νόμο 576\1977γίνεται η οργάνωση-διοίκηση της  Τεχνικής-Επαγγελματικής εκπαίδευσης  και δημιουργούνται τα ΤΕΛ-ΤΕΣ. Π.Δ. 503\77. Ο υπουργός παιδείας Βασίλειος Κοντογιαννόπουλος έλεγε ότι η εκπαίδευση αποτελεί επένδυση παγίου κεφαλαίου και δημιουργεί το απαιτούμενο, για την οικονομική, κοινωνική, και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας, ανθρώπινο δυναμικό.

1975. Ψηφίζεται το Νέο Σύνταγμα.Με το νόμο 186\1975 το ΚΕΜΕ επανιδρύεται στη θέση του Π.Ι., που είχε θεσμοθετηθεί με το νόμο 4379\1964.

1982. Π.Δ.297\1982. Ο νόμος 1304\1982 θεσμοθετεί το σχολικό σύμβουλο και τα καθηκοντά του με το Π.Δ.214\84

1983. Νόμος 1404. Γίνεται η μετονομασία των ΚΑΤΕΕ σε ΤΕΙ και δημιουργείται ο κανονισμός των μαθητικών κοινοτήτων.

1985. Με το νόμο 1566\1985 καθιερώνεται η  δημοτική γλώσσα ,δημιουργείται το  ΕΠΛ με κλάδους-κύκλους και το ΣΕΚ. Γίνεται η δημιουργία μεταλυκειακών, γίνεται η κατάργηση  των γενικών διευθυντών και εισαγωγή του σχολικού συμβούλου, , Νόμος 1232.Καταργείται το ΚΕΜΕ, επανιδρύεται το Π.Ι.

1985. Νόμος 1566. Γίνεται η αντικατάσταση της έκθεσης από το σκέφτομαι και γράφω και η  αντικατάσταση της  πατριδογνωσίας από τη μελέτη περιβάλλοντος στις 4 πρώτες τάξεις του δημοτικού που είχε εισαχθεί  με το ΝΔ 4379\64.

1989. Γίνεται η κατάργηση των παιδαγωγικών ακαδημιών και ενσωματωσή τους στα πανεπιστήμια.

1990. Προεδρικά Διατάγματα 390,392,393\1990, για την οργάνωση και λειτουργία δημοτικού-γυμνασίου-λυκείου, μετά από εθνικό διάλογο. Αρχίζουν οι καταλήψεις στα σχολεία και στο τρίτο γυμνάσιο Πατρών γίνεται η δολοφονία του συναδέλφου Νίκου Τεμπονέρα, τον Ιανουάριο το  1991. Με το νόμο 1892 και 1894 γίνεται η κατάργηση των μεταλυκειακών.

1992. Με το νόμο 2009\1992 γίνεται η ίδρυση των ΙΕΚ και με το νόμο 2003 η ίδρυση οργανισμού επεγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.

1993. Με το νόμο 451\1993 εισάγονται τα μαθήματα της Πληροφορικής και Τεχνολογίας στο γυμνάσιο.

1997. Νόμος 2525\1997. Δημιουργείται το ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ, γίνεται η κατάργηση της επετηρίδας των καθηγητών, γίνεται ο πρώτος διαγωνισμός του ΑΣΕΠ, το 1998, με τα γνωστά επεισόδια. Δημιουργούνται τα 5 πεδία για τα ΑΕΙ και το σώμα μονίμων αξιολογητών (ΣΜΑ),το οποίο δεν λειτούργησε. Με το νόμο 2640\1997 η  τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση δημιουργεί τα ΤΕΛ-ΤΕΣ.

1998. Με το νόμο 2640\1998καταργούνται τα ΤΕΛ-ΤΕΣ και δημιουργούνται τα ΤΕΕ.

2006. Με το νόμο 3475\2006 τα ΤΕΕ ονομάζονται ΕΠΑΛ-ΕΠΑΣ.

 

 

 

 

 

 

---

 

Η Μάχη της Κρήτης | Χρονολόγιο ( pics & vids)

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΨΗΦΟΥ. ΑΠΟ ΤΟ ΈΦΑΓΕ ΜΑΥΡΟ ΩΣ ΤΟ ΕΡΙΞΑ ΔΑΓΚΩΤΟ

Ψήφος κυριολεκτικά σημαίνει το μικρό λειασμένο λιθάρι και κατ’ επέκταση κάθε μέσο που χρησιμοποιείται από τις συντεταγμένες πολιτείες, προκειμένου να δηλώσει ο πολίτης – ψηφοφόρος τη βούλησή του, στο πλαίσιο μιας εκλογικής διαδικασίας. Στη χώρας μας, ως μέσα ψηφοφορίας έχουν χρησιμοποιηθεί το ψηφοδέλτιο και το σφαιρίδιο.

Το ψηφοδέλτιο εισήχθη με την έλευση των Βαυαρών του Όθωνα το 1833 και πρωτοχρησιμοποιήθηκε τον Ιούλιο του 1834 στις δημοτικές εκλογές του νομού Αργολιδοκορινθίας. Ήταν λευκό και ο ψηφοφόρος σημείωνε χειρόγραφα τον εκλεκτό του υποψήφιο. Νωρίτερα, επικρατούσε η προφορική και φανερή ψηφοφορία στις συνελεύσεις των δημοτών. Το χειρόγραφο ψηφοδέλτιο καταργήθηκε με το Σύνταγμα του 1864, επειδή οι περισσότεροι Έλληνες ήταν αναλφάβητοι και συνεπώς εύκολα χειραγωγούμενοι από τους κομματάρχες.

Ως μέσο ψηφοφορίας εισήχθη το σφαιρίδιο (μικρός μολυβένιος βώλος), ύστερα από εισήγηση των Επτανησίων βουλευτών, με τη δικαιολογητική βάση ότι ήταν το «καταλληλότερο εις τα αναπτυγμένα έθνη, τα έχοντα ηθικήν καλυτέραν, σέβας προς τους νόμους και την δημοτικήν παιδείαν διακεχυμένην και εις το ευτελέστατον χωρίον». Η ψηφοφορία δια σφαιριδίου εφαρμοζόταν στο Ιόνιο κράτος και είχε τις ρίζες της στην περίοδο της Ενετοκρατίας. Η συνταγματική κατοχύρωση της διά σφαιριδίων ψηφοφορίας είχε σκοπό τη διασφάλιση της μυστικότητας, του «απορρήτου της ψήφου», μετά την εμπειρία των νόθων εκλογών της Οθωνικής περιόδου, κατά τις οποίες χρησιμοποιούνταν ψηφοδέλτια.

Οι πρώτες εθνικές εκλογές με σφαιρίδιο έγιναν το 1865 (14-17 Μαΐου), με νικητή τον μεσσήνιο πολιτικό Αλέξανδρο Κουμουνδούρο. Σε αδρές γραμμές, η ψηφοφορία με σφαιρίδιο γινόταν ως εξής: Σε κάθε εκλογικό τμήμα υπήρχαν τόσες κάλπες όσοι και οι υποψήφιοι. Η κάλπη κάθε υποψηφίου, κατασκευασμένη από λευκοσίδηρο (τσίγκο), ήταν χωρισμένη εσωτερικά σε δύο μέρη, τα οποία εξωτερικά ξεχώριζαν από το διαφορετικό χρώμα τους. Το δεξιό μέρος ήταν λευκό και έγραφε ΝΑΙ και το αριστερό μαύρο και έγραφε ΟΧΙ. Επάνω στην κάλπη υπήρχε κολλημένος ένας σωλήνας υπό γωνία, ο οποίος κατέληγε σε στρογγυλή οπή.

 

Ο ψηφοφόρος έπαιρνε από το σφαιροδότη ένα μολυβένιο σφαιρίδιο, σήκωνε ψηλά το χέρι του για να δουν τα μέλη της εφορευτικής επιτροπής ότι κρατά μόνο ένα σφαιρίδιο και στη συνέχεια πλησίαζε την κάλπη, έβαζε το χέρι του μέσα στην οπή του σωλήνα και έριχνε το σφαιρίδιο στο χώρισμα που αντιστοιχούσε στο «ναι» ή το «όχι». Το «ναι» αντιστοιχούσε στην θετική ψήφο και το «όχι» στην αρνητική. Δηλαδή, ο εκλογέας που ήθελε να καταψηφίσει ένα υποψήφιο έριχνε το σφαιρίδιο στο τμήμα της κάλπης που είχε μαύρο χρώμα, εξ ου και οι εκφράσεις «τον μαύρισαν» ή «θα φάει ή έφαγε μαύρο». Για να μην ακούγεται σε ποια μεριά της κάλπης έπεφτε το σφαιρίδιο, ολόκληρο το εσωτερικό της κάλπης «καλύπτεται δι’ εριούχου υφάσματος». Καμιά φορά οι φανατικοί οπαδοί ενός υποψηφίου δάγκωναν το σφαιρίδιο, ώστε να αφήσουν τα ίχνη των δοντιών τους στην επιφάνειά του και να δείξουν την αφοσίωσή τους στον εκλεκτό τους. Από εκεί προέρχεται η έκφραση «το έριξα δαγκωτό»!

Ο κάθε εκλογέας έπρεπε να περάσει υποχρεωτικά από όλες τις κάλπες των υποψηφίων και να ακολουθήσει την ίδια διαδικασία. Διαφορετικά ετιμωρείτο με πρόστιμο και ποινή φυλάκισης. Είναι φανερό ότι η ψηφοφορία δια σφαιριδίου ήταν ιδιαίτερα χρονοβόρα για τον εκλογέα. Το σφαιρίδιο ως μέσο ψηφοφορίας δεν εξάλειψε τη νοθεία, αφού πάντα εφευρίσκονταν τρόποι για τη νόθευση του εκλογικού αποτελέσματος, αλλά την περιόρισε αισθητά, σε συνδυασμό με τις ποινικές διατάξεις της εκλογικής νομοθεσίας, ιδίως μετά το 1877. Η κυριότερη καλπονοθεία της δια σφαιριδίου ψηφοφορίας ήταν η ανατροπή της κάλπης. Τα σφαιρίδια μπερδεύονταν, οπότε δεν μπορούσε να γίνει καταμέτρηση. Πάντως, το σφαιρίδιο σε συνδυασμό με το καθολικό δικαίωμα του εκλέγειν αναδείκνυε την Ελλάδα πρωτοπόρο στην άμεση εκλογή σε ευρωπαϊκή κλίμακα.

Ύστερα από μισό αιώνα, τα πράγματα άλλαξαν. Ο αναλφαβητισμός είχε υποχωρήσει στο 50%, ο τρόπος ψηφοφορίας δια σφαιριδίου θεωρείτο απαρχαιωμένος, οι μέθοδοι καλπονοθείας είχαν προσαρμοστεί και γενικό ήταν το αίτημα για την επαναφορά του ψηφοδελτίου, έντυπου αυτή τη φορά. Μιλώντας στη Βουλή το 1910, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου τόνισε: «Καθιστά (το ψηφοδέλτιο) περισσότερον ανεπηρέαστον την εκλογήν παρά η δια σφαιριδίου ψηφοφορία, η οποία δια τα μύρια μετερχομένων τεχνάσματα αντιπροσώπων των υποψηφίων, τους οποίους καθιστά αναγκαίους, και δια της δυσκόλου επιβλέψεως όλων των καλπών υπό των δικαστικών αντιπροσώπων, διευκολύνει την νόθευσιν του φρονήματος των εκλογέων…».

Στο Σύνταγμα του 1911, που φέρει τη σφραγίδα του Ελευθερίου Βενιζέλου, δεν συμπεριλήφθηκε η διάταξη του Συντάγματος του 1864 για το σφαιρίδιο και αφέθηκε στον κοινό νομοθέτη η πρωτοβουλία να ορίσει δια νόμου το μέσο ψηφοφορίας. Το (έντυπο) ψηφοδέλτιο επανήλθε στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές του 1914 και από τις βουλευτικές εκλογές της 7ης Νοεμβρίου 1926 είναι το μέσο ψηφοφορίας (μαζί με τον σταυρό προτίμησης) που ισχύει μέχρι σήμερα.

ΤΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ιστορία των λουτρών είναι συνδεδεμένη με την ιστορία του τόπου μας. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν τα λουτρά, καθώς επίσης αρχαίοι Έλληνες γιατροί, φυσικοί, ιστορικοί και γεωγράφοι ήταν οι πρώτοι που ασχολήθηκαν με τις πηγές και τα μεταλλικά νερά. Στα Ασκληπιεία, από τον 13ο π.Χ. αιώνα, χρησιμοποιούσαν τα λουτρά για θεραπευτικούς λόγους. Πρώτος παρατηρητής των ιαματικών νερών ήταν ο ιστορικός Ηρόδοτος, που προηγήθηκε του Ιπποκράτη, περιγράφοντας μάλιστα αρκετές ιαματικές πηγές. Στην Ελλάδα οι θεραπευτικές ιδιότητες ορισμένων πηγών, όπως της Ικαρίας, της Αιδηψού κ. ά., ήταν γνωστές από την αρχαιότητα. Η χώρα μας θεωρείται το μέρος που έχει τις περισσότερες ιαματικές πηγές απ’ όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Οι περισσότερες λουτροπόλεις συνδυάζουν ήρεμες διακοπές με καλό κλίμα και μπάνια στις θερμές πηγές με πολλές θεραπευτικές ιδιότητες. Οι περισσότερες πηγές συνδυάζουν το βουνό με τη θάλασσα και με θερμό κλίμα, τους περισσότερους μήνες του χρόνου. Για τους λόγους αυτούς αποτελούν και μέσο ξεκούρασης, αναζωογόνησης και ανανέωσης για τον επισκέπτη, εκτός από μέσο θεραπείας, συνδυάζοντας και την ανάγκη για διακοπές και θεραπεία. Από την πληθώρα των ιαματικών λουτρών ξεχωρίσαμε 20, που σας τις παρουσιάζουμε, αρχίζοντας με τις 4 πιο διάσημες και συνεχίζοντας με τις υπόλοιπες κατά αλφαβητική σειρά.

Λουτρά Αιδηψού

Σύμφωνα με τη μυθολογία, η θεά Αθηνά ζήτησε από τον Ήφαιστο, τον θεό που δάμαζε τη φωτιά, να δημιουργήσει θερμά λουτρά για να πηγαίνει εκεί ο Ηρακλής για να ξεκουράζεται μετά τους άθλους του. Ο Ήφαιστος, λοιπόν, εκπληρώνοντας την επιθυμία της Αθηνάς, χτύπησε με το σφυρί του τον βράχο της Αιδηψού δημιουργώντας στο σημείο εκείνο μια ιαματική πηγή απ’ όπου ξεπήδησαν θερμά νερά. Κάπως έτσι ξεκίνησε η ιστορία της Αιδηψού, την οποία συναντάμε και αργότερα, μέσα από τα κείμενα του Αριστοτέλη, του Πλούταρχου και του Στράβωνα. Η Αιδηψός, λόγω της ευεργετικής δράσης των ιαματικών πηγών της, υπήρξε σημαντικό θέρετρο από την αρχαιότητα. Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, γνώρισε το αποκορύφωμα της δόξας της κατά τη διάρκεια των Ρωμαϊκών Χρόνων, την εποχή που την επισκεπτόταν ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας. Βρίσκοντας ανακούφιση σε κάποια πάθηση που τον ταλαιπωρούσε, ευεργέτησε την πόλη χτίζοντας εκεί τις πρώτες θέρμες, των οποίων τα ερείπια σώζονται δίπλα από την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Έκτοτε, τα ιαματικά λουτρά τίμησαν πολλοί αυτοκράτορες: Ρωμαίοι, όπως ο Αύγουστος, ο Σέπτιμος Σεβήρος, ο Αδριανός, ο Μάρκος Αυρήλιος, αλλά και Βυζαντινοί, όπως ο Μέγας Κωνσταντίνος και ο Θεοδόσιος. H ευγνωμοσύνη τους απέναντι στα ιαματικά νερά της Αιδηψού φαίνεται από τα γλυπτά και τους ανδριάντες που δώριζαν στην πόλη. Η χρυσή αυτή περίοδος της πόλης δεν κράτησε όμως για πολύ. Το τέλος της πρώτης περιόδου ακμής της επήλθε στα χρόνια του Βυζαντίου, όταν τα ιαματικά της λουτρά εγκαταλείφθηκαν ή καταστράφηκαν μια και θεωρήθηκαν κέντρα παγανιστικής λατρείας. Τον 20ό αιώνα μια καινούργια νεοκλασική πόλη χτίζεται πάνω στη ρωμαϊκή, η οποία είχε χτιστεί πάνω στην αρχαία ελληνική, σηματοδοτώντας μια νέα αρχή. Ξενοδοχεία -πολυτελή και μη- ανεγείρονται και ιδιωτικά υδροθεραπευτήρια εγκαινιάζονται ως αποτέλεσμα της αυξημένης προσέλευσης του κόσμου και της ανάγκης για την παροχή υπηρεσιών. Στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, την Αιδηψό επισκέπτονταν ο Ωνάσης, ο Τσόρτσιλ, η Γκρέτα Γκάρμπο και άλλες επώνυμες προσωπικότητες της εποχής. Δείγματα της μεγάλης ακμής της πόλης αποτελούν τα εξαιρετικά κτίρια που θα δείτε να διατηρούνται μέχρι σήμερα στον παραλιακό δρόμο της Αιδηψού. Το πολυτελές Thermae Sylla Spa Wellness Hotel (λειτουργεί από το 1897) επανατοποθέτησε, κατά κάποιον τρόπο, μέσα από μία πιο σύγχρονη αντιμετώπιση, το θέμα ιαματικός τουρισμός όχι μόνο στην περιοχή, αλλά και στην Ελλάδα. Το Thermae Sylla Spa είναι κτισμένο πάνω σε μια ομάδα από τις φυσικές ιαματικές θερμομεταλλικές πηγές της Αιδηψού, όπου το νερό αναβλύζει μέσα από πετρώματα και από βάθος 3.000 μέτρων, σε θερμοκρασία περίπου 75 βαθμών Κελσίου. Χώρος χαλάρωσης και αναζωογόνησης, τότε και τώρα, παρέχει μια ενδιαφέρουσα πρόταση ευεξίας και εναλλακτικής θεραπείας για όλο το χρόνο στους επισκέπτες, που μέχρι στιγμής δεν έχει βρει αντίστοιχους μιμητές σε άλλες τουριστικές εγκαταστάσεις.

Λουτρά Καμένων Βούρλων

Οι ιαματικές πηγές των Καμένων Βούρλων βρίσκονται στο νομό Φθιώτιδας, στην εθνική οδό Λαμίας-Αθηνών, 38 χλμ. από τη Λαμία και 165 από την Αθήνα, στους πρόποδες του βουνού Κνημίδα, δίπλα στη θάλασσα. Χτισμένα σε μία πανέμορφη τοποθεσία ανάμεσα στο βουνό και τη θάλασσα, τα Καμένα Βούρλα, από τις πιο γνωστές λουτροπόλεις της χώρας, είναι το μεγαλύτερο και πληρέστερο τουριστικό θέρετρο όλης της κεντρικής Ελλάδας και διατηρούν τη γοητεία του κάπως παραμελημένου τουριστικού προορισμού. Η μικρή αυτή πόλη, που βρίσκεται στην περιοχή της αρχαίας πόλης Θρόνιο (κοντά στα ρέματα του Bοάγριου ποταμού), για πολλές δεκαετίες γνώρισε μέρες δόξας, ως ένα από τα πιο κοσμοπολίτικα θέρετρα της Ελλάδας. Ακόμα και σήμερα συγκεντρώνει πολλούς επισκέπτες τόσο για τη φυσική της ομορφιά και την εξαιρετική της τοποθεσία, όσο και για τις ιαματικές πήγες. Αναβλύζουν από τους πρόποδες του βουνού και έχουν την ίδια χημική σύσταση, αλλά διαφορετική θερμοκρασία και ραδιενέργεια. Εκτός από τις ραδιενεργές πηγές, υπάρχει η υδρόθειο-χλωριονατριούχος πηγή, μια σιδηρούχος και η καλλυντική πηγή της Αφροδίτης, που περιέχει κολλοειδές θείον. Οι θεραπευτικές ιδιότητές τους ενδείκνυνται για τη θεραπεία χρονίων ρευματικών παθήσεων, αρθροπαθειών, παραμορφωτικής αρθρίτιδας, ισχιαλγιών, αγγειακών και γυναικολογικών παθήσεων. Σήμερα, η πόλη φαίνεται να έχει ξεπεράσει την εποχή της παρακμής. Διαθέτει ένα σύγχρονο ξενοδοχείο που εκμεταλλεύεται τις ιαματικές πηγές, το Γαλήνη, και δύο ιαματικές πηγές που βρίσκονται λίγο πιο έξω από την πόλη: την πηγή του Μύλου Κονιαβίτη και τα «Καλλυντικά» (τις ανοιχτές πισίνες-γούρνες δίπλα στην Εθνική Οδό). Ο τέλειος  συνδυασμός θάλασσα, βουνό και ιαματικές πηγές, μαζί με την εύκολη πρόσβαση σε κοντινές παραλίες και νησιά τα καλοκαίρια, τις εκδρομές σε αρχαιολογικούς και ιστορικούς τόπους, καθώς και στα γραφικά χωριά της Φθιώτιδας, κάνουν τις διακοπές μια  μοναδική εμπειρία. Από τα σημαντικά αξιοθέατα είναι το μοναστήρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, κτισμένο τον 11ο-12ο αιώνα μ.Χ.,  που αποτελεί ένα ανεκτίμητο ιστορικό μνημείο. Επίσης στα Καμένα βούρλα θα βρείτε τα ερείπια ενός αρχαίου ναού αφιερωμένο στον Ηρακλή. Η κοντινή απόσταση από την Αθήνα κάνει τα Καμένα Βούρλα  μια ιδανική  «απόδραση» για σαββατοκύριακο αλλά και για ολιγοήμερες διακοπές σε όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Λουτρά Λουτρακίου

Το κοσμοπολίτικο Λουτράκι βρίσκεται δυτικά του Ισθμού, στο βόρειο μυχό του Κορινθιακού κόλπου και είναι χτισμένο στους πρόποδες των Γερανείων, στο τμήμα εκείνο της Στερεάς Ελλάδας που ανήκει διοικητικά στην Πελοπόννησο, κατά μήκος μιας μαγευτικής παραλίας 4 χλμ. Βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την Κόρινθο, στη θέση που στην αρχαιότητα βρισκόταν η πόλη Θερμαί. Η κοντινή του απόσταση από την Αθήνα, μόλις 80 χλμ., αλλά και από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ν. Ελλάδας (Επίδαυρο, Μυκήνες, Ακρόπολη, Σούνιο, Ολυμπία, Μυστρά κ.ά.), το εύκρατο μεσογειακό του κλίμα κι οι πανέμορφες παραλίες του συνθέτουν την εικόνα μιας μοναδικής πρότασης διακοπών. Επιπλέον, αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές λουτροπόλεις της Ελλάδα, με μια πληθώρα από ξενοδοχεία, εστιατόρια, καφετέριες, αλλά και το Καζίνο Λουτρακίου, που το καθιστούν ένα κοσμοπολίτικο τουριστικό προορισμό. Την πρώτη γραπτή αναφορά στα νερά του Λουτρακίου τη συναντάμε στον Ξενοφώντα. Η ανάπτυξη του σαν λουτρόπολη οφείλεται βασικά στις θερμές και ιαματικές του πηγές, αλλά και στο ήπιο και ξηρό κλίμα του. Έχει μόνιμο πληθυσμό 11.383 κατοίκους, που τουλάχιστον πενταπλασιάζεται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Το 1928 καταστράφηκε ολοκληρωτικά από σεισμό, ανοικοδομήθηκε όμως αμέσως κι απέκτησε χρώμα ευρωπαϊκού παραθεριστικού κέντρου, με πολλά ξενοδοχεία, εστιατόρια και πανσιόν. Σε αυτήν την παραλιακή ζώνη βρίσκεται ένα από τα ωραιότερα κτίρια της νεότερης Ελλάδας. Το κτίριο της Πηγής (κέντρο ποσιθεραπείας), ένα άριστα συντηρημένο έργο του Πικιώνη. Φιλοτεχνημένο με ψηφιδωτά του Στέφανου Ξενόπουλου, είναι δείγμα μιας πρώιμης (και χωρίς μεγάλη συνέχεια) προσπάθειας δημιουργίας ενός εθνικού στυλ. Το εμβληματικό αυτό οικοδόμημα χτίστηκε μετά το μεγάλο σεισμό της Κορίνθου, όταν ξεπήδησε στο σημείο εκείνο μια ιαματική πηγή. Οι πλήρως ανακαινισμένες εγκαταστάσεις των λουτρών Θέρμαι Λουτράκι διατηρούν ακόμα την αύρα της δεκαετίας του ’30, όταν και χτίστηκαν. Οι θερμές πηγές περιέχουν πολύ χλωριούχο νάτριο κι έτσι απέκτησαν θεραπευτική ικανότητα, κυρίως για παθήσεις των νεφρών, του στομαχιού αλλά και για αρθριτικές, νευραλγικές παθήσεις. Ακόμη και το πόσιμο νερό που βγαίνει από τα πηγάδια της περιοχής έχει μεγάλη σημασία για την υγεία και γι’ αυτό το λόγο εμφιαλώνεται και πουλιέται στην αγορά. Οι θεραπευτικές του ιδιότητες οφείλονται κυρίως στη μικρή ποσότητα μαγνησίου που περιέχει. Σε μικρή απόσταση από την πόλη υπάρχουν μερικές από τις πιο ωραίες τοποθεσίες του σχετικά άγνωστου βόρειου τμήματος του Κορινθιακού: η λίμνη της Βουλιαγμένης (Εσχατιώτις, στην αρχαιότητα) με πρωτοελλαδικούς οικισμούς, το Μελαγκάβι, το ακρωτήριο με το Ηραίο, η περιοχή της Μικρής και Μεγάλης Μυλοκοπής και οι παραλίες της Στέρνας, της Σκαλωσιάς και των Στραβών.

Λουτρά Μεθάνων

Με το πέρασμα από το Στενό, τη λωρίδα γης που ενώνει τη χερσόνησο των Μεθάνων με την Πελοπόννησο, ένας άλλος κόσμος εμφανίζεται μπροστά σας. Τον αποτελούν αρχαιολογικά μνημεία εξαιρετικού ενδιαφέροντος, βυζαντινές εκκλησίες, πανέμορφα χωριά και ένα επιβλητικό «κοιμισμένο» ηφαίστειο. Η εικόνα της λουτρόπολης είναι η πρώτη που αντικρίζει ο επισκέπτης φτάνοντας στα Μέθανα. Το κατάφυτο νησάκι των Αγίων Αναργύρων, η Βρωμολίμνη, με τα ανοιχτόχρωμα νερά και την έντονη μυρωδιά θείου, και το ανακαινισμένο κτίριο του υδροθεραπευτηρίου διατηρούνται από την εποχή που τα Μέθανα ήταν διάσημα για τα ιαματικά λουτρά τους. Μη έχοντας γνωρίσει την τουριστική εισβολή των τελευταίων δεκαετιών, τα Μέθανα, που για τους μυημένους στα μυστικά των λουτροπόλεων είναι ένα πολύ καλά κρατημένο μυστικό, διατηρούν ακόμη την αγνότητα ενός επαρχιακού προορισμού. Με σημαντική ιστορική διαδρομή από τη Νεολιθική Εποχή μέχρι σήμερα, η παραθαλάσσια αυτή πόλη συναντάται στα κείμενα του Παυσανία, του Στράβωνα και του Οβίδιου, με αφορμή την έκρηξη του ηφαιστείου των Μεθάνων που σημειώθηκε το 276 και 239 π.Χ. Αν και η τελευταία φορά που αναφέρθηκε κάποια έκρηξη εκεί (έστω και υποθαλάσσια) ήταν το 1700, το ηφαίστειο παραμένει θεωρητικά ακόμη ενεργό. Οι θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών πηγών των Μεθάνων είναι αποτέλεσμα της ηφαιστειακής δράσης και ήταν γνωστές από τους αρχαίους χρόνους, ενώ συστηματική χρήση τους γινόταν από τους ρωμαϊκούς χρόνους. Ουσιαστικά πρόκειται για ιαματικά νερά, πλούσια σε πολύτιμα ιχνοστοιχεία μετάλλων και ορυκτών, με ευεργετικές ιδιότητες για πολλές παθήσεις: αρθροπάθεια, δισκοπάθεια, ρευματοπάθεια, σπονδυλαρθρίτιδα, κατάγματα, στειρότητα, νευρώσεις, κοπώσεις, δερματοπάθειες κ.ά. Η οργανωμένη χρήση των θειούχων πηγών των Αγίων Αναργύρων άρχισε το 1870 και στις αρχές οι επισκέπτες έμπαιναν στους λάκκους στους οποίους έτρεχε ιαματικό νερό απευθείας από τις πηγές. Το 1930 κτίστηκε το υδροθεραπευτήριο των θειούχων πηγών του Δημοσίου και στο τέλος το 1936 το υδροθεραπευτήριο «Αι Πηγαί» του Διαμαντόπουλου. Σήμερα στα Μέθανα ολοκληρωμένα ιαματικά κέντρα spa και υδροθεραπείας είναι το «Μethana Volcanic Spa», το υδροθεραπευτήριο των Αγίων Αναργύρων «Αι Πηγαί», συν μία πραγματικά μικρή και πολύ γοητευτική πηγή: το λουτρό του Παυσανία, που συναντάει κανείς στο διπλανό χωριό του Αγίου Νικολάου. Στα συν της όμορφης αυτής επαρχιακής πόλης είναι το άριστα διατηρημένο και νεοκλασικού ύφους υδροθεραπευτήριο, ενώ στα μείον της είναι η πλημμελής ξενοδοχειακή υποδομή, αν εξαιρέσει κανείς την Πανσιόν Ακτή. Πολλά είναι, ωστόσο, τα νεοκλασικά και παλιά κτίρια, καθώς και τα εγκαταλελειμμένα κτίρια ξενοδοχείων, με ξεπερασμένη αισθητική, που σώζονται ακόμη ως ενθύμια από τις ένδοξες ημέρες του ιαματικού τουρισμού.

Λουτρά Απολλωνίας

Τα λουτρά του δήμου Απολλωνίας βρίσκονται στη νότια πλευρά της λίμνης Βόλβης και σε απόσταση 55 χλμ. ανατολικά από τη Θεσσαλονίκη, στην εθνική οδό προς Καβάλα. Η παλιά λουτρόπολη θεωρείται από τις καλύτερες στην Ελλάδα. Οι πηγές των ιαματικών νερών κατατάσσονται στις θειούχες αλκαλικές, με θερμοκρασία που κυμαίνεται από 43 έως 58 βαθμούς Κελσίου. Προσφέρει τις καλύτερες συνθήκες χαλάρωσης και ευεξίας, με τις ανακαινισμένες εγκαταστάσεις, υπηρεσίες spa και την καλύτερη θέα στη λίμνη Βόλβη. Τα ιαματικά νερά, με τα μεταλλικά στοιχεία που εμπεριέχουν, ενδείκνυνται για παθήσεις, όπως ρευματισμούς, αρθριτικά, ισχιαλγίες, οσφυαλγίες, επικονδυλίτιδες, παθήσεις κινητικού συστήματος, γυναικολογικές παθήσεις και παθήσεις της ουροδόχου κύστεως, δερματολογικές παθήσεις, οστεοπόρωση, αυχενικό σύνδρομο, ημικρανίες, καθώς και παθήσεις των περιφερειακών νεύρων. Από το 1970 και μετά, με ιδιαίτερη ένταση την τελευταία δεκαετία, έχουν αναπτυχθεί οι εγκαταστάσεις των ιαματικών λουτρών Νέας Απολλωνίας με ξενοδοχειακές μονάδες και αξιόλογη παροχή υπηρεσιών τουρισμού. Στη λουτρόπολη παρέχεται ευρύ φάσμα υπηρεσιών, που εξασφαλίζουν άνετη και ευχάριστη διαμονή. Στους ιδιαίτερα προσεγμένους χώρους των λουτρών λειτουργούν σύγχρονες υδροθεραπευτικές εγκαταστάσεις με ομαδικούς και ατομικούς λουτήρες, πισίνα, σάουνα, χαμάμ, εισπνοθεραπευτήριο, υδρομασάζ και πλήρως εξοπλισμένο ιατρικό κέντρο. Επίσης θα βρείτε ξενοδοχείο, ξενώνες και ενοικιαζόμενα για διαμονή. Σε απόσταση 2 χλμ. από τον χώρο των λουτρών σώζεται ένα μεγάλο κτίριο ιαματικού λουτρού του 16ου αιώνα, εντυπωσιακό σε μέγεθος και αρχιτεκτονική. Από τη Νέα Απολλωνία μην παραλείψετε να βρεθείτε στη μαγευτική λίμνη Βόλβη, η οποία προστατεύεται από τη Διεθνή Συνθήκη Ramsar και φιλοξενεί έναν από τους σημαντικότερους υδροβιότοπους της χώρας. Στο βόρειο τμήμα της λίμνης δεσπόζει και το μοναδικό παραλίμνιο δάσος της Απολλωνίας με τα υπεραιωνόβια δένδρα του, συνολικής έκτασης 300 στρεμμάτων.

Λουτρά Θερμών

Πιο γνωστή για τις θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών λουτρών της και λιγότερο για τη φυσική της ομορφιά, η Ικαρία τα τελευταία χρόνια αναδεικνύεται σ’ έναν ανερχόμενο τουριστικό προορισμό. Συγκαταλέγεται ανάμεσα στις 15 κυριότερες ιαματικές πηγές της χώρας μας και οι πηγές της βρίσκονται στην περιοχή του δήμου Αγίου Κήρυκα. Συγκεκριμένα στα Θερμά υπάρχει το σύγχρονο κέντρο υδροθεραπείας του «Σπηλαίου», που έχει πλήρως ανακαινιστεί. Βρίσκεται στην παραλία των Θερμών μέσα σε μια φυσική σπηλιά και διαθέτει ατμόλουτρο, σάουνα για 15 άτομα και 2 πισίνες με υδρομασάζ για 6-7 άτομα, η κάθε μία, με χλωριονατριούχο νερό που ανανεώνεται. Έχει επίσης 4 ντουζιέρες γλυκού νερού και μια επιπλέον ντουζιέρα για άτομα με ειδικές ανάγκες. Στην πλατεία των Θερμών λειτουργεί και το σύγχρονο υδροθεραπευτήριο «Απόλλων». Το συνθέτουν 26 μεγάλοι λουτήρες (μπανιέρες) από τους οποίους οι δυο καμπίνες φιλοξενούν 2 άτομα (2 μπανιέρες) και οι δυο άλλοι έχουν τη δυνατότητα χρήσης υδρομασάζ, για όσους το επιλέξουν. Υπάρχουν καμπίνες όπου ο λουόμενος μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στο νερό του Σπηλαίου ή του Απόλλωνα. Επίσης υπάρχει η δυνατότητα μίξης των δύο πηγών. Οι εγκαταστάσεις προσφέρονται και για άτομα με ειδικές ανάγκες. Στο μέλλον θα προστεθούν άλλοι 6 λουτήρες και 1 σάουνα. Υπάρχουν και άλλες μικρότερες πηγές, από τις οποίες μερικές είναι κλειστές. Οι θερμοπηγές της Ικαρίας είναι μεταξύ των πιο ραδιενεργών πηγών του κόσμου, ανήκουν στην κατηγορία των υπέρθερμων ραδιενεργών αλιπηγών και διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την ένταση της ραδιενέργειας και τη θερμοκρασία. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι δεν υπάρχει κίνδυνος από τη ραδιενέργεια των πηγών κατά το λούσιμο, γιατί αυτή οφείλεται αποκλειστικά στο ραδόνιο, το οποίο και αποβάλλεται, και όχι στα άλατα ραδίου. Αφετέρου το νερό που καταλήγει στους λουτήρες έχει μειωμένο ποσό ραδιενέργειας, καθώς αναμιγνύεται με το θαλασσινό. Ακόμη ο τρόπος χρήσης των υδάτων μειώνει αισθητά το ποσόν της ραδιενέργειας. Το ραδόνιο εισπνεόμενο ή προσροφόμενο από το δέρμα φθάνει λόγω της διαλυτότητάς του στα λιποειδή των νεύρων επιδρώντας ευεργετικά στις οδυνηρές νευρίτιδες και νευραλγίες. Η παρουσία οιστρογόνων στις πηγές Μουσταφά και Σπηλαίου ωφελούν στις γυναικολογικές παθήσεις. Τα νερά των θερμομεταλλικών πηγών Ικαρίας θεωρούνται κατάλληλα για τη θεραπεία των παρακάτω παθήσεων: Υπόξεις και χρόνιοι ρευματισμοί (διάφορες μορφές αρθρίτιδας), ουρική αρθρίτιδα, νευραλγίες, νευρίτιδες και μυΐτιδες, γυναικολογικές παθήσεις, διαταραχές των ενδοκρινών αδένων, ορισμένες περιπτώσεις ανωμαλιών του κυκλοφορικού συστήματος, διαταραχές του αναπνευστικού συστήματος, δερματικές παθήσεις.

Λουτρά Καϊάφα

Τα λουτρά Καϊάφα βρίσκονται στο νότιο μέρος του νομού Ηλείας, ΝΑ του Πύργου, στους πρόποδες του όρους Λάπιθα, στην ομώνυμη λίμνη Καϊάφα. Οδικά φτάνετε σε τρεις ώρες. Είναι το μέρος όπου ο μύθος θέλει τον κένταυρο Νέσσο να ξέπλυνε την πληγή που του προκλήθηκε μετά από χτύπημα βέλους από τον Ηρακλή. Δίπλα ακριβώς στα λουτρά υπάρχει μία υπαίθρια μικρή λιμνούλα, η οποία κάθε απόγευμα είναι δωρεάν για το κοινό. Στη χερσαία έκταση, στην απέναντι πλευρά της λίμνης, βρίσκονται το μεγάλο και μικρό Σπήλαιο των Ανυγρίδων Νυμφών, που αποτελούν τις ιαματικές πηγές της ιδιοκτησίας, με νερά κατάλληλα για λουτροθεραπεία και τα οποία έχουν διαμορφωθεί σε υδροθεραπευτήριο. Ενδείκνυνται για αρθροπάθειες, δερματικές και γυναικολογικές παθήσεις, σε χολολιθιάσεις και ηπατίτιδες, σε παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος, σε υποτονικές δυσπεψίες και σε ατονικές δυσκοιλιότητες από χολική ανεπάρκεια. Σε απόσταση 200 μ. περίπου, βρίσκεται η ιαματική πηγή του Γερανιού, με νερό ιδανικό για ποσιθεραπεία. Στα λουτρά του Γερανίου, οι καρδιοπαθείς ανταμώνουν στα χαλκοπράσινα νερά μιας μικρότερης σπηλιάς με 32 βαθμούς Κελσίου, αφού η καρδιά τους δεν αντέχει μεγαλύτερη θερμοκρασία.  Σε ένα μικρότερο ακόμη σπήλαιο, οι πάσχοντες πίνουν κρύο θειούχο νερό. Το υδροθεραπευτήριο λουτρών Καϊάφα, που διαχειρίζονται τα Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα, αποτελείται από δύο δεξαμενές μέσα σε φυσική σπηλιά και 20 λουτήρες. Ξενοδοχεία είναι κτισμένα στο νησάκι της λίμνης, μια επιμήκη λωρίδα μήκους 1.300 μ. και πλάτους περίπου 100 μ. που επικοινωνεί με την ξηρά μέσω στενής γέφυρας. Στο νησάκι υπάρχουν ακόμη υπαίθριες ξύλινες εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν τις αθλητικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται στη λίμνη. Η μεταφορά από τα ξενοδοχεία προς το υδροθεραπευτήριο γίνεται με μικρό πλοιάριο.

Λουτρά Κυλλήνης

Τα λουτρά Κυλλήνης, γνωστά και ως Λίτζι, που απέχουν από την Κυλλήνη 9 χλμ., είναι μια δασώδης περιοχή με καταπληκτική ομορφιά, που διακόπτεται από μεγάλα κομμάτια καλλιεργήσιμης γης. Όσο πλησιάζουμε, όμως, στα Λουτρά Κυλλήνης, το δάσος πυκνώνει φτάνοντας μέχρι την αμμουδιά. Εκεί έχουν σχηματιστεί σπάνιες αμμοθήνες με πυκνή βλάστηση από μεγάλα αρμυρίκια, κέδρους και κρινάκια. Τα λουτρά είναι φημισμένα από την αρχαιότητα για τις ιαματικές τους πηγές, που τα νερά τους, οι αναθυμιάσεις και η λάσπη τους θεραπεύουν παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος, άσθμα, χρόνιες βρογχίτιδες, πνευμονικό εμφύσημα, λαρυγγίτιδες, αρθριτικά και δερματικές παθήσεις. Υπάρχουν ερείπια από εγκαταστάσεις ρωμαϊκών λουτρών. Μια ερμηνεία είναι ότι η λέξη Λίτζι σήμαινε λουτρό στα Λατινικά. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι σημαίνει «το στόμα του Άδη», απ’ όπου έβγαιναν οι λιτζέοι, τα δαιμόνια. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας υπήρξε και λήσταρχος με το όνομα Λίτζης, που μάλλον πήρε το όνομά του από τους δαίμονες των πηγών. Το 1880, επί Τρικούπη, τα λουτρά παραχωρήθηκαν στον Οργανισμό Σιδηροδρόμων Πελοποννήσου, που προχώρησε στα πρώτα έργα εκμετάλλευσης των ιαματικών πηγών, φτιάχνοντας ξενοδοχείο και υδροθεραπευτήριο. Το 1951 παραχωρήθηκαν στον ΕΟΤ, αφού πρώτα τα εκμεταλλευόταν ιδιώτης, ο οποίος και τα είχε εγκαταλείψει. Ένα νέο υδροθεραπευτήριο έχει κατασκευαστεί, αλλά δεν έχει δοθεί ακόμα σε χρήση. Είναι ένα σύγχρονο υδροθεραπευτήριο, 40.000 τ. μ. Το μοναδικό σε λειτουργία υδροθεραπευτήριο είναι αυτό του Τρικούπη (1890), που τα τελευταία χρόνια το επισκέπτονται, κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου, 5.000 άτομα. Λόγω της ιδιαιτερότητάς της, στην περιοχή αυτή, μπορεί κάποιος να συνδυάσει θαυμάσια το θεραπευτικό με το θαλάσσιο τουρισμό.

Λουτρά Λαγκαδά

Σε απόσταση 18 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη, μπορείτε να απολαύσετε τα θερμά ιαματικά λουτρά του Λαγκαδά, που είναι κατάλληλα για αρθριτικά και ρευματικά νοσήματα, καθώς και για παθήσεις των περιφερικών νεύρων. Το 900 π.Χ. περίπου, ο βυζαντινός γιατρός Ιουστινιανός κατασκεύασε τον μαρμάρινο ομαδικό λουτήρα και άλλες εγκαταστάσεις λουτροθεραπείας στον Λαγκαδά, δίπλα στη λίμνη που πήρε το όνομα Κορώνεια, από τη μητέρα του Ασκληπιού, θεού της Ιατρικής και της Υγείας. Τα λουτρά του Λαγκαδά αποτελούν αρχαιολογικό μνημείο καθώς διαθέτουν δύο βυζαντινούς ομαδικούς λουτήρες (πλήρως ανακαινισμένους), με θερμοκρασία νερών να κυμαίνεται στους 39-41 βαθμούς Κελσίου, γεγονός που αποκαλύπτει ότι και οι πρόγονοί μας απολάμβαναν τα οφέλη των θερμών πηγών. Ο ένας λουτήρας είναι ο «Ιουστινιανός» (του 900 μ.Χ.) με θόλο και μαρμάρινες βρύσες και ο άλλος η «Μυγδονία» (του 1400 μ.Χ.). Υπάρχει επίσης η «Κορώνεια», ένας σύγχρονος ομαδικός λουτήρας που προσφέρεται για ιδιωτική χρήση σε παρέες και οικογένειες, 25 ατομικοί και ομαδικοί λουτήρες (μικρού μεγέθους), 23 ατομικά και ομαδικά δωμάτια υδρομασάζ, 2 εξωτερικές πισίνες, πλήρες επανδρωμένο ιατρείο, τμήματα για μασάζ και διάφορες θεραπείες και ο ομαδικός λουτήρας «Θερμία Άρτεμις», που έχει διαμορφωθεί ειδικά για θεραπεία παθήσεων. Τα νερά είναι φθοριούχα, θειονατριούχα διττανθρακικά, αλκαλικών γαιών. Τα νερά των λουτρών Λαγκαδά ενδείκνυνται ως ιαματικό μέσο για περιπτώσεις αρθρώσεων και οστών, κυκλοφορικού συστήματος, νευρικού συστήματος, ήπατος και χολής, γυναικολογικές και ρευματικές παθήσεις, καθώς και για παθήσεις πεπτικού, ουροποιητικού και κινητικού συστήματος. Σε ένα κτίριο, που ολοκληρώνεται η ανακαίνισή του, οι επισκέπτες μπορούν σ’ έναν ειδικό διαμορφωμένο χώρο να απολαύσουν τις θεραπευτικές ιδιότητες του αμμόλουτρου, με νερό που προέρχεται από τις ιαματικές πηγές. Στο κτίριο υπάρχουν επίσης σύγχρονα αποδυτήρια με ντουζιέρες, τουαλέτες και αποθηκευτικούς χώρους. Λειτουργούν επίσης εξειδικευμένο φυσιοθεραπευτήριο, πλήρες επανδρωμένο ιατρείο, δυο πισίνες Ολυμπιακών προδιαγραφών, γήπεδα τένις, μπάσκετ, βόλεϊ, ποδοσφαίρου, αναψυκτήριο, ενώ στα «συν» θεωρείται και η κοντινή απόσταση από την πόλη της Θεσσαλονίκης. Υπάρχει επίσης ξενοδοχείο, εστιατόριο, καθώς και ένας δροσερός καλοφυτευμένος κήπος.

Λουτρά Νιγρίτας

Οι ιαματικές πηγές των Θερμών Νιγρίτας είναι πανελλήνια γνωστές και για το περίφημο μεταλλικό νερό τους. Βρίσκονται μόλις 5 χλμ. από τη Νιγρίτα και 22 χλμ. από τις Σέρρες, δίπλα στην κοινότητα Θερμών, μέσα σε χώρο του ΕΟΤ. Η αρχαία Βισαλτία εκτείνονταν μεταξύ του όρους Βερτίσκος, που ήταν το δυτικό της σύνορο και του Στρυμόνα και της λίμνης Κερκίνης, που ήταν το ανατολικό. Βρισκόταν δηλαδή στο σημερινό χώρο της Νιγρίτας και του Σοχού. Στο δημοτικό διαμέρισμα Τερπνής, ανασκαφές το 1965 έφεραν στο φως πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα: Μακεδονικό τάφο του 4ου αιώνα π.Χ., δημόσιο κτήριο με αποθηκευτικά πιθάρια, εστίες, μυλόπετρες, συγκρότημα διπλού ληνού (πατητήρι) και πολλά νομίσματα (εποχής Αμύντα, Φιλίππου, Αλεξάνδρου κι Επιγόνων), αγγεία, όστρακα, πηνία και οστά ζώων. Το υδροθεραπευτήριο διαθέτει ξενοδοχείο δυναμικότητας 64 κλινών και πλήρεις λουτρικές εγκαταστάσεις. H υδροθεραπεία γίνεται σε ατομικούς και ομαδικούς λουτήρες, ενώ οι παθήσεις για τις οποίες ενδείκνυται, είναι ισχιαλγίες, οσφυαλγίες, σπονδυλαρθρίτιδας, ρευματοπάθειες. Οι θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών πηγών είναι για αρθρίτιδες, ρευματοπάθειες, δερματοπάθειες, γυναικολογικές παθήσεις. Το νερό έχει θερμοκρασία 25-56 βαθμών Κελσίου και χαρακτηρίζεται ως υποθερμικό HCO3 – Νa – Mg – K – As – B – CO2 μεταλλικό, υποτονικό. Γίνεται και ποσιθεραπεία που ενδείκνυται ιδιαίτερα για νοσήματα του γαστρεντερικού συστήματος και για χρόνιες ρευματοπάθειες. Εκτός των πηγών, για τα λουτρά υπάρχει και πηγή πόσιμου νερού που ανήκει στην κατηγορία των αλκαλικών οξυπηγών. Το νερό αυτής της πηγής, αφού αναμιχθεί με ανθρακικό οξύ, εμφιαλώνεται στο εργοστάσιο εμφιάλωσης που βρίσκεται στην περιοχή και κυκλοφορούσε μέχρι πρόσφατα στο εμπόριο.

Λουτρά Πόζαρ

Τα Λουτρά Πόζαρ (Λουτρακίου) βρίσκονται στην επαρχία Αλμωπίας, 13 χμ. ΒΔ της Αριδαίας, στο νομό Πέλλας. Απλώνονται στους πρόποδες του όρους Βόρας (πιο γνωστό με το όνομα Καϊμακτσαλάν), λίγα χλμ. από τα Ελληνοσκοπιανά σύνορα. Η περιοχή είναι χτισμένη στις όχθες του Θερμοπόταμου που διασχίζει την περιοχή με την οργιώδη βλάστηση. Τα ιαματικά, θερμά νερά, με σταθερή θερμοκρασία 37οC, αναβλύζουν εδώ και χιλιάδες χρόνια από τις πηγές σε υψόμετρο 360 -390 μ., όπου δημιουργούν ένα εντυπωσιακό τοπίο βουνού και δάσους. Οι πηγές δημιουργούνται από το νερό της βροχής που εισχωρεί στο έδαφος και φτάνει σε μεγάλο βάθος, όπου θερμαίνεται, ανεβαίνει ψηλότερα και στην πορεία του εμπλουτίζεται με μέταλλα και άλλα συστατικά. Τα νερά αυτά έχουν ευεργετικές ιδιότητες, ιαματικές για παθήσεις του κυκλοφορικού και του αναπνευστικού συστήματος, ρευματοπάθειες, γυναικολογικές και δερματικές παθήσεις, παθήσεις ήπατος, νεφρών, χολής, πεπτικού και ουροποιητικού συστήματος  αλλά κυρίως οι ιδιότητές του είναι πολύ χαλαρωτικές. Επισκέπτες καταφθάνουν στα Λουτρά από κάθε γωνιά της Ελλάδας είτε για να δεχθούν τις ευεργετικές ιδιότητες των ιαματικών νερών (θεραπευτικών – χαλαρωτικών), είτε για να αποδράσουν στα πανέμορφα βουνά με τις σπηλιές, είτε και τα δύο. Λειτουργούν όλο το χρόνο και αποτελούνται από δυο ομαδικές πισίνες, δυο χαμάμ, έξι ατομικές πισίνες, μια φυσική πισίνα με καταρράκτες και μια εξωτερική με ιαματικό νερό. Οι εγκαταστάσεις του συγκροτήματος είναι οργανωμένες σε μια μικρή λουτρόπολη με πισίνες, τμήμα μασάζ, αποδυτήρια, εστιατόρια, καφετερία, προσφέροντας κάθε δυνατή εξυπηρέτηση στον λουόμενο. Στα λουτρά λειτουργούν φυσιογραφικό, λαογραφικό μουσείο, ενώ υπάρχουν δωμάτια για διαμονή, καθώς και υπαίθριοι πάγκοι με τοπικά προϊόντα. Σήμερα, βρίσκονται σε εξέλιξη έργα τα οποία αξιοποιούν την ιδιαίτερη φυσική ομορφιά και τα αξιοθέατα της περιοχής όπως: Το φαράγγι των Λουτρών και τη γύρω ορεινή περιοχή, που προσφέρεται για περιπάτους, ορειβασία ή εκδρομές, καθώς και το σπηλαιολογικό πάρκο των Λουτρών.

Λουτρά Πολιχνίτου

Οι θερμές πήγες του Πολιχνίτου ήταν σε χρήση από την τουρκοκρατία. Τα πρώτα κτίσματα πίσω από τα Λουτρά κατασκευάστηκαν το 1892 από έναν ιδιώτη γιατρό. Μετά την απελευθέρωση τα λουτρά τα πήρε ο δήμος Πολιχνίτου και από το 1953 κατασκεύασε τη δεύτερη δεξαμενή που σήμερα λειτουργεί σαν πισίνα γυναικών. Τα λουτρά διαθέτουν δύο ομαδικούς και δύο ατομικούς λουτήρες, δύο χώρους χαλάρωσης και τμήμα μασάζ. Τα νερά, στην έξοδο του Πολιχνίτου προς Βατερά, στις εγκαταστάσεις των θερμοπηγών, αναβλύζουν από πολλές πηγές, μέσα από ηφαιστειογενή πρωτογενή και δευτερογενή πορώδη πετρώματα. Η θερμοκρασία τους είναι μεταξύ 67 και 92 βαθμών Κελσίου (η θερμοκρασία στους λουτήρες είναι μεταξύ 42 και 44 βαθμούς Κελσίου) και θεωρούνται από τις πιο θερμές πηγές στην Ευρώπη. Με Βάση τη φυσικοχημική τους σύσταση, τα ιαματικά νερά Πολιχνίτου κατατάσσονται στην ομάδα των χλωρονατριούχων πηγών και θεωρούνται εφάμιλλες του Βισμπάντεν της Γερμανίας. Το νερό είναι διαυγές, άοσμο και εμπλουτισμένο με φυσική ραδόνιο ακτινοβολία 15–25 μονάδες MACHE με οξυανθρακικά χλωριούχα και θειικά άλατα ασβεστίου, νατρίου με ελεύθερο διοξείδιο του άνθρακα, με ενώσεις σιδήρου, μαγνησίου, μαγγανίου, οξυγόνο και ίχνη ιωδίου, βρώμιου. Πέρα από τις χαλαρωτικές τους ιδιότητες, τα ιαματικά νερά του Πολίχνιτου είναι κατάλληλα για χρόνιες μορφές ρευματοπαθειών, αρθροπάθειες (χρόνιες εκφυλιστικές και παραμορφωτικές), ριζονευρίτιδες, χρόνιες σπονδυλαρθρίτιδες, οσφυαλγίες, δυσμορφίες και μετατραυματικές κακώσεις του σκελετικού συστήματος. Λόγω μάλιστα της ευεργετικής επίδρασης του θερμικού ερεθίσματος (θερμοκρασία νερών) και της άνωσης του σώματος του λουόμενου (ελάττωση σωματικού βάρους με καλύτερη κίνηση «σχεδόν χωρίς» πόνο), επιτυγχάνεται η χημικό-οσμωτική επίδραση των αλάτων και κυρίως του θείου (εμποδίζει τη δράση της υαλουρονιδάσης) η οποία καταστρέφει τα οστά και τις αρθρικές αστεοχονδρικές επιφάνειες). Τα ιαματικά νερά βοηθούν επίσης στην αντιμετώπιση χρόνιων παθήσεων γυναικολογικού κύκλου, όπως φλεγμονώδεις παθήσεις γυναικολογικής προέλευσης, δυσλειτουργία σαλπίγγων – δυσμηνόρροια, γυναικεία στείρωση. Ο κύκλος των θεραπευτικών ιδιοτήτων ωστόσο, δεν κλείνει εδώ, αλλά επεκτείνεται σε ενδοκρινολογικές δυσλειτουργίες (λόγω αναζωογονητικής δράσης του ραδόνιου), στα περιφερειακά αγγεία που σχετίζονται με την κυκλοφοριακή ανεπάρκεια, στην ουρική αρθρίτιδα, σε δευτεροπαθείς δερματικές παθήσεις, εξωπνευμονική φυματίωση, σε χρόνιες φλεγμονώδεις νόσους του ανώτερου αναπνευστικού και στην γαστρίτιδα κυρίως δυσπεψία, η οποία μπορεί να είναι υποχλωριδριακή με υποτονία και γαστρική ατονία.

Λουτρά Σιδηροκάστρου

Σε απόσταση 20 χλμ. από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, στο νομό Σερρών, βρίσκεται το Σιδηρόκαστρο ή Δεμίρ Ισάρ (Σιδερένιο Κάστρο), με πληθυσμό 11.000 κατοίκους, που πήρε το όνομά του από το ιστορικό κάστρο της πόλης. Βόρεια από την πόλη, στο 6ο χλμ. της εθνικής οδού Σιδηροκάστρου-Προμαχώνα, βρίσκεται η Δημοτική Επιχείρηση των Λουτρών Σιδηροκάστρου με δύο ξενοδοχεία, συνολικής δυναμικότητας 200 κλινών, που συμμετέχουν σε προγράμματα ιαματικού τουρισμού. Από την πευκόφυτη βουνοπλαγιά, αγναντεύουν το όρος Μπέλλες και τον ποταμό Στρυμόνα. Χτισμένα πάνω στην πηγή, τα λουτρά είναι από τα πολυτελέστερα της Ελλάδος. Λειτουργούν όλο το χρόνο, δέχονται επισκέπτες από ολόκληρη την Ελλάδα και προσφέρουν κορυφαίας ποιότητας υπηρεσίες, σε άτομα κάθε ηλικίας. Οι ιαματικές αυτές πηγές ήταν γνωστές από τα βυζαντινά χρόνια. Επί τουρκοκρατίας ήταν σε χρήση και τις αναφέρει ο περιηγητής Εβλιά Τσελεμπί, που πέρασε από εκεί το 1667. Το 1886 αναφέρονται στο «ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΗ», του Νικολάου Σχοινά. Από το 1929 έως το 1982 λειτούργησαν από την εταιρεία Μπουκουβάλα. Το 1983 παραχωρήθηκαν στο Δήμο Σιδηροκάστρου για 50 χρόνια. Το 1989 έγινε η σύσταση της Δημοτικής Επιχείρησης Λουτρών Σιδηροκάστρου. Τα λουτρά διαθέτουν ανακαινισμένο υδροθεραπευτήριο με έναν παραδοσιακό ομαδικό λουτήρα τύπου χαμάμ, που ανακαινίσθηκε πρόσφατα (επένδυση όλου του χώρου με γυάλινη ψηφίδα vitro). Η θερμοκρασία του νερού είναι σταθερή στους 40 βαθμούς Κελσίου. Διαθέτουν επίσης 3 πισίνες SPA FORM με ομαδικά υδρομασάζ και αερομασάζ (θερμοκρασία ελεγχόμενη). Τέλος, 15 σύγχρονες ατομικές μπανιέρες (ελεγχόμενη θερμοκρασία), καθώς και ιατρείο πλήρως εξοπλισμένο. Στον ίδιο χώρο λειτουργεί και το τμήμα μασάζ (χαλαρωτικά μασάζ σώματος και προσώπου, αρωματοθεραπεία, φρουτοθεραπεία, λασποθεραπεία και το γνωστό scentao με ηφαιστιογενείς πέτρες. Η πηγή είναι υπέρθερμη αλκαλική και των αλκαλικών γαιών οξυανθρακική (Na – Ca – K – HCO3 F – B) με μεταλλικό υποτονικό νερό. Τα ιαματικά θερμομεταλλικά νερά προτείνονται σαν μέσο θεραπείας για παθήσεις του μυοσκελετικού συστήματος, ρευματοειδή αρθρίτιδα, σπονδυλαρθρίτιδα, οστεοαρθρίτιδα, παραμορφωτική αρθρίτιδα, δισκοπάθεια, μυΐτιδα – μυαλγία, τενοντίτιδα, ισχιαλγία, οσφυαλγία, παλαιά κατάγματα, αυχενικό σύνδρομο και ορισμένες γυναικολογικές παθήσεις. Τα λουτρά Σιδηροκάστρου λειτουργούν όλο το χρόνο και δέχονται επισκέπτες από ολόκληρη την Ελλάδα.

Λουτρά Σμοκόβου

Οι ιαματικές πηγές Σμοκόβου βρίσκονται 35 χλμ. ΝΔ της πόλης της Καρδίτσας, στον οδικό άξονα Καρδίτσας-Καρπενησίου, στον ορεινό όγκο των νοτίων Αγράφων και σε υψόμετρο 400μ. Από την Αθήνα απέχει 290 χλμ. και από τη Θεσσαλονίκη 256 χλμ. Αν και οι θεραπευτικές ιδιότητες των πηγών που αναβλύζουν κοντά στην περιοχή ήταν γνωστές ήδη από την αρχαιότητα, η ανάδειξη και η συστηματική εκμετάλλευσή τους ξεκίνησε το 1662 από δυο εύπορους Σμοκοβίτες εμπόρους που διατηρούσαν σημαντικές εμπορικές δραστηριότητες στις παραδουνάβιες περιοχές. Ο Φράγγος και Μόσχος Στραβοένογλου έστησαν εδώ τους πρώτους μόνιμους λουτήρες. Με την πάροδο του χρόνου τα λουτρά έγιναν γνωστά σε όλη την Ελλάδα για τις ευεργετικές και θεραπευτικές ιδιότητες των θειούχων και αλκαλικών νερών τους. Από τους πιο διάσημους επισκέπτες της εποχής ήταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων και ο Μαχμούτ Πασάς. Μάλιστα δύο από τις ιαματικές πηγές φέρουν τα ονόματά τους. Το 1882, τη διαχείρισή τους αναλαμβάνει το ελληνικό κράτος. Η διάνοιξη του δρόμου Καρδίτσας-Σμοκόβου γίνεται στις αρχές του 20ού αιώνα, οπότε αρχίζουν να εμφανίζονται τα πρώτα ξενοδοχεία, ενώ το 1923 κτίστηκε το πρωτοποριακό για την εποχή υδροθεραπευτήριο. Από τον Ιούνιο του 2009 ξεκίνησε τη λειτουργία του στα λουτρά το νέο σύγχρονο συγκρότημα SPA που, σε συνδυασμό με τις ευεργετικές και θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών πηγών, προσφέρει στους επισκέπτες του χαλάρωση, αναζωογόνηση και ευεξία. Το νέο, άριστα οργανωμένο συγκρότημα διαθέτει πισίνα, ένα πλήρως εξοπλισμένο γυμναστήριο, δυο κλασικές και δυο διαθερμικές σάουνες, δυο αίθουσες χαμάμ και δυο αίθουσες χαλαρωτικού μασάζ. Επίσης, στο σύγχρονο κέντρο υδροθεραπείας ο επισκέπτης θα βρει ατομικούς λουτήρες με υδρομασάζ, αίθουσα ατομικών εισπνοών και αίθουσα ρινοπλύσεων. Τα ευεργετικά συστατικά του νερού τους θεραπεύουν μια μεγάλη γκάμα παθήσεων, με πρώτες τις ρευματοπάθειες και τις παθήσεις των αναπνευστικών οδών. Η πιο θερμή πηγή ανέρχεται στους 41,6 βαθμούς Κελσίου, ενώ η μέση θερμοκρασία του νερού, από το 1662, είναι 40,2 βαθμοί. Το νερό συγκεντρώνεται σε μια δεξαμενή από όπου με θερμομονωτικούς σωλήνες μεταφέρεται στο υδροθεραπευτήριο για το λούσιμο, το τμήμα εισπνοών, ρινοπλύσεων και το ομαδικό χαμάμ. Κάθε μπανιέρα διαθέτει υδρομασάζ και ρυθμιστή θερμοκρασίας για να αντιστοιχεί στη θερμοκρασία που συστήνει ο γιατρός. Με μία γεώτρηση λαμβάνεται κρύο νερό 18 βαθμών Κελσίου της ίδιας σύστασης, που αναμιγνύεται με το ζεστό.

Λουτρά Υπάτης
Τα Λουτρά Υπάτης είναι μια ιστορική λουτρόπολη, γοητευτική και πραγματικά πνιγμένη στο πράσινο όλον το χρόνο. Μια γωνιά που θυμίζει ελβετικό τοπίο και ξεκουράζει σωματικά και πνευματικά τον ταξιδιώτη. Οι ιαματικές πηγές και οι σύγχρονες εγκαταστάσεις του υδροθεραπευτηρίου των λουτρών Υπάτης βρίσκονται μέσα σε ένα πανέμορφο πάρκο, μοναδικό στην περιοχή αλλά και στην Ελλάδα, έκτασης 90 περίπου στρεμμάτων, που αποτελεί χώρο ανάπαυσης, αναψυχής, γαλήνης και ηρεμίας. Μια σύγχρονη λουτρόπολη, χτισμένη στους πρόποδες της Οίτης, με ήπιο και ξηρό κλίμα κάθε χρόνο, τους καλοκαιρινούς μήνες δέχεται ένα μεγάλο αριθμό επισκεπτών από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο, που έρχονται να δεχθούν τις θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών πηγών της που αναβλύζουν από τον 4ο περίπου π.Χ. αιώνα. Η πηγή της Υπάτης αναβλύζει από βάθος 18 μ., μέσα σε μια κατάφυτη περιοχή της πεδιάδας του Σπερχειού. Η φυσικοχημική σύσταση των ιαματικών πηγών της είναι μοναδική στην Ελλάδα και έχει κάποια συγγένεια με τα Λουτρά Royat της Γαλλίας και Nauheim της Γερμανίας. Είναι μια υδροθειοχλωριο-νατριούχος και αλκαλικών γαιών οξυπηγή, με θερμοκρασία 33,5 βαθμών Κελσίου. Μοναδική στον κόσμο, ιδανική για παθήσεις του κυκλοφορικού, υπέρταση, χρόνιες παθήσεις του νευρικού συστήματος, ρευματοπάθειες, αρθροπάθειες, ημικρανίες, μετατραυματικές καταστάσεις, παθήσεις και σύνδρομα αγγείων, ανεπάρκεια στεφανιαίων αρτηριών καρδιάς, ενδαρτηρίτιδα κάτω άκρων, φλεβίτιδες, παθήσεις καρδιάς, διαταραχή νευρικού συστήματος, ταχυκαρδίες, αρρυθμίες, παθήσεις δέρματος, έκζεμα, δερματίτιδα, διαταραχή περιφερειακών νεύρων και μυών, παραλύσεις και ατροφίες μυών. Από άποψη θερμοκρασίας, τα νερά κατατάσσονται μεταξύ των ισόθερμων και ομοιόθερμων, δηλαδή έχουν θερμοκρασία παραπλήσια του ανθρώπινου σώματος. Έτσι επισκέπτες που αντιμετωπίζουν προβλήματα με καρδιοπάθειες και υπέρταση μπορούν άφοβα να δεχθούν τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Για ό,τι χρειαστείτε, τα λουτρά Υπάτης διαθέτουν παντοπωλεία και περίπτερα, ενώ κάθε πρωί στη γραφική παραδοσιακή λαϊκή αγορά μπορείτε να βρείτε φρέσκα φρούτα και λαχανικά. Ακόμη μπορείτε να δοκιμάσετε την τοπική κουζίνα σε κάποια από τα εστιατόρια και ταβέρνες που βρίσκονται στα λουτρά Υπάτης και τα τριγύρω χωριά, να προμηθευτείτε τοπικά γλυκά (κουραμπιέδες κ.α.) και τα φημισμένα σε όλη την Ελλάδα ζυμαρικά στα ζαχαροπλαστεία της περιοχής, και να απολαύσει τον καφέ ή το ποτό του σε ένα από τα καφέ-μπαρ που διαθέτει η περιοχή.

ΑΛΩΑ : Η ”ΠΡΟΣΤΥΧΗ” ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ

Μια γιορτή μόνο για γυναίκες και… γεννητικά όργανα

Στην ελληνική αρχαιότητα, η ζωή ήταν σίγουρα πιο δύσκολη από την σημερινή. Η καθημερινότητα θα έπρεπε να μοιράζεται ανάμεσα σε αρκετά επίμοχθες εργασίες, ενώ φυσικά δεν υπήρχε θεσπισμένη η πενθήμερη εργασία ή το οχτάωρο. Στην κλασική εποχή της Ελλάδας, κάθε πόλη-κράτος τηρούσε το δικό της ημερολόγιο και συνήθως αυτό ήταν παραπάνω από ένα ανάλογα με τις ανάγκες της πόλης (πολιτικό-θρησκευτικό-εποχικό).

Στην Αττική, για την οποία γνωρίζουμε τις περισσότερες πληροφορίες, ξέρουμε ότι ο κάθε μήνας ήταν χωρισμένος σε τρία περίπου δεκαήμερα και φυσικά δεν υπήρχε το Σαββατοκύριακο, η απαραίτητη σήμερα ανάπαυλα από την απαιτητική καθημερινότητα. Έτσι, υπήρχαν αρκετές γιορτές κατά τη διάρκεια κάθε μήνα, ώστε ο κόσμος να διασκεδάζει και να χαλαρώνει. Οι περισσότερες φυσικά αφορούσαν τους άντρες, ενώ σε κάποιες μπορούσαν να συμμετάσχουν τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες. Ωστόσο, μια από αυτές ξεχωρίζει καθώς ήταν αποκλειστικά για γυναίκες και ήταν τόσο… πρόστυχη που σήμερα θα προκαλούσε αντιδράσεις.

Girls only

Τα Αλώα ήταν μια γιορτή που αφορούσε μόνο τις γυναίκες και ήταν αφιερωμένη σε τρεις θεούς , γι’ αυτό θεωρούνταν τρισυπόστατη γιορτή. Ήταν μια αγροτική γιορτή (εορταζόταν στους αγρούς)  και κατά κύριο λόγο ήταν αφιερωμένη στην Θεά Δήμητρα, η οποία ήταν γνωστή ως «Αλωαίης» (θεά των καρπών της γης). Παράλληλα, ήταν αφιερωμένη στον Διόνυσο, τον θεό του αμπελιού, του οίνου και της διασκέδασης αλλά και στον Ποσειδώνα, ο οποίος ως θεός «Φυτάλμιος» προστάτευε την παράλια βλάστηση. Έχει αναφερθεί επίσης, ότι εορτάζονταν και προς τιμή της Περσεφόνης, κόρης της Δήμητρας.

Υπάρχουν δύο εκδοχές για την περίοδο τέλεσης της γιορτής. Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι τα Αλώα τελούνταν τον μήνα Ιούνιο (Εκατομβαιώνα), ώστε να συμπίπτει με τη συγκομιδή των σπαρτών. Ωστόσο, η επικρατέστερη εκδοχή είναι ότι γιορτάζονταν περίπου τον μήνα Δεκέμβριο (Ποσειδεώνα), όταν και ανοίγονταν τα νέα κρασιά της χρονιάς. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μήνες στο αττικό ημερολόγιο ήταν σεληνιακοί (ξεκινούσαν με την ανατολή της νέας σελήνης) και γι’ αυτό το λόγο δεν ήταν σταθερή ούτε η διάρκειά τους ούτε το πότε ξεκινούσαν και τελείωναν. Έτσι, ο Ποσειδεών ξεκινούσε συνήθως στα μέσα Δεκεμβρίου και ολοκληρωνόταν περίπου στα μέσα Ιανουαρίου, αν και φυσικά κάθε χρόνο η ακριβής ημέρα άλλαζε.

Οι μελετητές δεν είναι σίγουροι πώς απέκτησε η γιορτή αυτό το περίεργο όνομά της και υπάρχουν δύο εκδοχές. Η πρώτη αναφέρει ότι τα Αλώα σημαίνουν το αλώνι- κατά τον Φιλόχορο- και η δεύτερη- σύμφωνα με τον σχολιαστή του Λουκιανού- ότι αλωαί σημαίνουν φυτείες αμπελιών. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι γι’ αυτό το λόγο η γιορτή συνδέεται με το αλώνισμα – τον διαχωρισμό του καρπού των δημητριακών, όπως το στάρι, από τα άχυρα- μια εργασία που συμβόλιζε παράλληλα και την γονιμότητα. Ωστόσο, η εκδοχή αυτή δεν μοιάζει τόσο αληθοφανής καθώς αν θεωρήσουμε δεδομένο ότι η γιορτή γινόταν τον Δεκέμβριο, η εποχή αυτή δεν έχει καμία σχέση με τη συγκομιδή των καρπών και την εργασία αυτή. Από την άλλη, υπάρχει η εκδοχή ότι η γιορτή ονομάστηκε έτσι επειδή διεξαγόταν στο αλώνι, στο χωράφι όπου συνήθως γίνονταν τέτοιες εργασίες και εκείνη την εποχή του χρόνου δεν χρησιμοποιούνταν.

Στην πραγματικότητα τα όσα ξέρουμε για την γιορτή είναι περιορισμένα. Αυτό σίγουρα σχετίζεται με το γεγονός ότι στα Αλώα συμμετείχαν αποκλειστικά γυναίκες, οι οποίες στην αρχαία Αθήνα δεν είχαν σχεδόν καμία γνώση γραφής και ανάγνωσης οπότε δεν θα μπορούσαν να καταγράψουν οι ίδιες «εκ των έσω» τα όσα συνέβαιναν σε αυτή. Την ίδια στιγμή, οι άντρες συγγραφείς πολύ λίγο θα ενδιαφέρονταν να καταγράψουν τα όσα συνέβαιναν σε μια γυναικεία γιορτή ακόμα και αν τα μάθαιναν εμμέσως από τις γυναίκες που συμμετείχαν σε αυτήν.

Η γιορτή φαίνεται πως κρατούσε μέρες και άρχιζε από την Αθήνα, ενώ κατέληγε στην Ελευσίνα. Φυσικά, μπορούσε να εορταστεί και κατά τόπους. Ακολουθούσε η Ποσειδώνια Πομπή και τελικά η μύηση στα μυστήρια της Δήμητρας και της Περσεφόνης.

Δεδομένου ότι οι άντρες αποκλείονταν από την γιορτή δεν υπήρχε ιεροφάντης, ο – άντρας- ανώτατος θρησκευτικός άρχοντας των γιορτών. Έτσι,  το γενικό «πρόσταγμα» το είχε η πρώτη ιέρεια (πρωθιέρεια), η οποία είχε το προνόμιο να παρουσιάζει τα δώρα (τάματα) και να μυεί όσες νέες γυναίκες δεν ήταν ακόμα μυημένες.

Η πρόστυχη γιορτή

Από τα όσα μας σώζονται είναι φανερό ότι η γιορτή θα μπορούσε να θεωρηθεί «πρόστυχη», πάντα με τη σημερινή λογική. Πιθανότατα διεξαγόταν βραδινές ώρες και όπως οι περισσότερες γιορτές συνδεόταν με συμπόσιο, δηλαδή την κατανάλωση φαγητού και ποτού, ενώ ως αγροτική γιορτή θα παρείχε πολλές διασκεδάσεις.

Οι γυναίκες που συμμετείχαν σε αυτή έπρεπε να προσέρχονται με ομοιώματα σε σχήμα γενετικών οργάνων – γυναικείων και αντρικών- ενώ ακόμα και τα φαγητά του συμποσίου είχαν σχήματα φαλλών και αιδοίων. Το δείπνο το προετοίμαζαν οι άρχοντες της Ελευσίνας (οι άντρες ιερείς των Ελευσινίων Μυστηρίων), οι οποίοι όταν ολοκλήρωναν την προετοιμασία έφευγαν. Τα φαγητά του συμποσίου αποτελούνταν από αγροτικά προϊόντα και θαλασσινά, από τα οποία τα περισσότερα ήταν διαμορφωμένα σε σχήματα γεννητικών οργάνων. Ωστόσο υπήρχαν ορισμένα προϊόντα τα οποία για κάποιο λόγο που δεν γνωρίζουμε απαγορευόταν να υπάρχουν στο δείπνο όπως αυγά, ρόδια, μήλα, πτηνά και ορισμένα είδη ψαριών. Τα φαγητά αυτά απαγορεύονταν και στα Ελευσίνια Μυστήρια. Επίσης, απαγορεύονταν οι θυσίες ζώων καθώς η θεά Δήμητρα δεχόταν ως θυσίες μόνο φρέσκα φρούτα.

(Στη φωτογραφία: Γυναίκες – πιθανότατα εταίρες- χορεύουν γύρω από έναν γιγάντιο φαλλό από αγγείο του 480πΧ)

Ήταν σχεδόν απαραίτητο οι γυναίκες να μιλούν ελεύθερα και με αισχρολογίες μεταξύ τους, ενώ οι ιέρειες φαίνεται ότι τριγυρνούσαν μεταξύ των γυναικών προτρέποντας τις παντρεμένες να απιστήσουν και να βρουν εραστές. Καθ’ όλη τη διάρκεια της γιορτής, οι γυναίκες έτρωγαν, έπιναν πολύ κρασί και χόρευαν οργιαστικούς χορούς , όπως άλλωστε επέβαλε κάθε γιορτή που ήταν αφιερωμένη στον Διόνυσο.

Σύμφωνα με τις πηγές, από τον 4ο π.Χ. αιώνα στα Αλώα συμμετείχαν εταίρες και οι γυναίκες ξεχύνονταν στους δρόμους χορεύοντας προκλητικά τραγούδια.

Όταν ολοκληρώνονταν το συμπόσιο, οι γυναίκες έθαβαν τα ομοιώματα των γεννητικών οργάνων στη γη, διότι πίστευαν ότι με αυτό τον τρόπο ενισχύονταν η βλάστηση και η γονιμότητα.

Πάντως, οι άντρες φαίνεται ότι δεν ήταν τελείως αμέτοχοι. Σύμφωνα με κάποιες πηγές, όταν οι Άρχοντες ιερείς της Ελευσίνας έφευγαν αφήνοντας μόνες τους τις γυναίκες, πήγαιναν έξω από την Ελευσίνα, όπου τους περίμεναν άντρες και εκεί μιλούσαν για την ιστορία της Ελευσίνας και πώς οι Ελευσίνιοι με την βοήθεια της Δήμητρας ανακάλυψαν τις καλλιέργειες. Είναι πιθανό στη συνέχεια άντρες και γυναίκες να συναντιούνταν.

Οι εορτές αυτές τερματίζονταν με αγώνες που ονομάζονταν «πάτριοι αγώνες» στους οποίους λάμβαναν μέρος μόνο όσοι είχαν δικαίωμα συμμετοχής και στα Ελευσίνια Μυστήρια και όχι όλοι οι Αθηναίοι, όπως συνηθιζόταν στις άλλες γιορτές.

Μπορεί η γιορτή να χαρακτηρίζεται «πρόστυχη» με τη σημερινή λογική, ωστόσο η χρήση ομοιωμάτων γεννητικών οργάνων και αισχρολογιών στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν τόσο θέμα ταμπού. Οι φαλλοί και τα αιδοία ήταν άμεσα συνδεδεμένα με την γονιμότητα και τον θεό Διόνυσο, ενώ συνδέονταν και με τον εορτασμό της Δημήτρας,  η οποία ως θεά της γεωργίας συμβόλιζε επίσης την γονιμότητα. Δεν θα πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι η γονιμότητα ήταν τόσο σημαντική για τους αρχαίους Έλληνες που αποτέλεσε μια από τις πρώτες θεές ήδη από την εποχή του μινωικού πολιτισμού καθώς εξασφάλιζε τόσο την ανθοφορία της φύσης και την αναπαραγωγή των ζώων όσο και την διαιώνιση του ανθρώπινου είδους.

ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ  ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι μέρα απόλυτου πένθους για όλη την Χριστιανοσύνη, απόλυτης αργίας και νηστείας. Η μέρα που κορυφώνεται το Θείο Δράμα των Παθών του Χριστού και γίνεται η σταύρωση του το ξημέρωμα τις ίδιας μέρας.

Κάθε γωνιά της Ελλάδας  τιμά την Μ. Πρασκευή με κατάνυξη αλλά και με τα δικά της ήθη και έθιμα:

• Στην Αθήνα οι νοικοκυρές πριν βγει ο επιτάφιος, πριν πολλά χρόνια, σκούπιζαν τους δρόμους και όταν περνούσε η πομπή, έβγαιναν στις πόρτες με ένα κεραμίδι, που είχε πάνω του αναμμένο καρβουνάκι με λιβάνι.
• Στην Κίο τη Μεγάλη Παρασκευή που γυρίζουν τον Επιτάφιο, σταματούν στις διασταυρώσεις και μνημονεύουν. Επίσης οι πόρτες των σπιτιών τους μένουν ανοιχτές, για να μπει μέσα η Θεία Χάρη.Οι άνθρωποι πηγαίνουν νωρίτερα και τοποθετούν χώμα στα σημεία που θα σταματήσει ο επιτάφιος. Μόλις τελειώσει η λειτουργία, πηγαίνουν και παίρνουν από εκείνο το χώμα και το σκορπούν στο σπίτι για να χαθούν οι κοριοί.
• Στη Σπάρτη όταν γυρίσουν τον Επιτάφιο, τον ξεστολίζει ο καντηλανάφτης, ο οποίος παίρνει τα κεριά και τα φυλάει. Την άλλη μέρα, τα βάζει ο παπάς σε ένα δίσκο με τα σταυρολούλουδα και τα μοιράζει στις γυναίκες. Τα λουλούδια αυτά, οι γυναίκες τα κρατούν ως φυλαχτό και όταν αρρωστήσει ένα παιδάκι βάζουν στα κάρβουνα λίγο νερό και μερικά σταυρολούλουδα και το λιβανίζουν.

• Τη Μεγάλη Παρασκευή πολλοί πίνουν ξύδι, ενώ στην Κρήτη, βράζουν σαλιγκάρια και πίνουν το ζουμί τους, που είναι ιδιαίτερα πικρό.
• Στην Κορώνη δεν βάζουν τίποτα στο στόμα τους. Επίσης, σε πολλά χωριά οι άντρες δεν ασχολούνται με μαστορέματα και ιδιαίτερα με καρφώματα που παραπέμπουν στον τρόπο θανάτου του Χριστού. «Μάστορης-ξεμάστορης καρφί δεν εκάρφωνε», λέει η λαϊκή παροιμία.
• Στη Μυτιλήνη, αν τελειώσει η περιφορά, «αρπάζουν »τα λουλούδια, γιατί πιστεύουν πως κλεμμένα έχουν πιο θαυματουργές ιδιότητες. Τα «Χριστολούλουδα» τα φυλάνε για το καλό. Με αυτά γιατρεύουν τον πονοκέφαλο, τα κάνουν φυλαχτά και με αυτά γαληνεύουν τη θάλασσα όσοι ταξιδεύουν, σύμφωνα με την παράδοση.
• Στην Ύδρα υπάρχει το «έθιμο της δέησης». Ο Επιτάφιος της συνοικίας Καμίνι μπαίνει στη θάλασσα και διαβάζεται η Ακολουθία του Επιταφίου, δημιουργώντας μία ατμόσφαιρα κατανυκτική. Αυτό γίνεται για να ευλογηθούν τα νερά και να γίνει δέηση υπέρ των ναυτικών που ταξιδεύουν, για ήσυχα ταξίδια και καλό γυρισμό.
• Στη Νάξο, δεν φιλάνε τη Μεγάλη Παρασκευή, γιατί με το φιλί του πρόδωσε ο Ιούδας το Χριστό, ενώ δεν σφάζουν, «για το αίμα του Χριστού».

• Στην Αμοργό, τη Μεγάλη Παρασκευή το απόγευμα προσφέρονται ψωμί, ελιές και νηστίσιμα γλυκά σε κατοίκους και επισκέπτες. Το ίδιο βράδυ, κατά την περιφορά του Επιταφίου στα χωριά, οι γυναίκες, από τις πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών, ραίνουν τον κόσμο με κολόνιες και αρώματα.
• Στην Τήνο τη Μεγάλη Παρασκευή, όλοι οι επιτάφιοι μαζί και των καθολικών συναντώνται στην Εξέδρα της Χώρας, ψάλλουν για λίγο μαζί και συνεχίζουν οι καθένας την πένθιμη πορεία του προς τους δρόμους της εκάστοτε ενορίας. Ο Επιτάφιος του Αγίου Νικολάουτης Τήνου μπαίνει επίσης στη θάλασσα και το όλο σκηνικό που δημιουργούν οι πυρσοί, ο φλεγόμενος σταυρός, οι σειρήνες από τα πλοία, οι ψαλμωδίες και οι χιλιάδες πιστοί που παρακολουθούν είναι πολύ όμορφο.
• Δυο θρησκευτικοί κόσμοι, ο ορθόδοξος και ο καθολικός, συναντώνται στην πλατεία της Σύρου, για να γιορτάσουν με κατάνυξη και αμοιβαίο σεβασμό τη Mεγάλη Παρασκευή. Oι Eπιτάφιοι των Kαθολικών στην Aνω Σύρο ξεκινούν από τον Nαό του Aγίου Γεωργίου και στην Eρμούπολη από τον ιερό Nαό Eυαγγελιστών.Oι Eπιτάφιοι των Oρθοδόξων ξεκινούν από τις ενορίες Aγίου Nικολάου, της Kοιμήσεως και τη Mητρόπολη της Mεταμορφώσεως. Mετά την περιφορά καταλήγουν όλοι στην Kεντρική Πλατεία Mιαούλη, όπου γίνεται κατανυκτική δέηση και ψάλλονται τροπάρια της Mεγάλης Παρασκευής από τη χορωδία του Aγίου Nικολάου και Iεροψάλτες.
• Στο Μελιγαλά, τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ, ανάβουν «φουνταρίες». Κάθε νοικοκυρά, όταν σημαίνει η καμπάνα για τον Επιτάφιο, ρίχνει μπροστά στην πόρτα του σπιτιού της δυο – τρία μάτσα κληματόβεργες και τους βάζει φωτιά. Μέχρι να βγει ο Επιτάφιος, οι κληματόβεργες έχουν πλέον γίνει θράκα. Την ώρα που o παπάς περνά έξω από το δρόμο του σπιτιού της, η νοικοκυρά ρίχνει πάνω στη θράκα μια χούφτα μοσχολίβανο.
• Στην Ύδρα, έχουν ένα ξεχωριστό έθιμο την Μεγάλη Παρασκευή. Εκεί στην συνοικία Καμίνι, ο Επιτάφιος μπαίνει στην θάλασσα και διαβάζεται η ακολουθία του. Ξεχωριστή θέση έχουν και τα πολύχρωμα βαρελότα που φωτίζουν στη συνέχεια τον ουρανό.
• Στη Σαντορίνη, ξεκινώντας από νωρίς το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, δεκάδες παιδιά τοποθετούν σε ταράτσες, μπαλκόνια, δρόμους, αλλά και στα τείχη του μεσαιωνικού κάστρου χιλιάδες «τενεκεδάκια». Πρόκειται για αυτοσχέδια λυχνάρια που καίνε παραφινέλαιο και μόλις πέσει το σκοτάδι και λίγο πριν την έναρξη της περιφοράς του Επιταφίου, ανάβουν και προσδίδουν μαγική ατμόσφαιρα στο νησί.
• Στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων, τη Μεγάλη Πέμπτη, μετά το τέλος της ακολουθίας των Παθών, κάτοικοι συγκεντρώνονται στην εκκλησία και στολίζουν τον Επιτάφιο με άνθη και οι ενορίες συναγωνίζονται ποιος θα στολίσει τον καλύτερο Επιτάφιο. Τον στολίζουν κορίτσια κυρίως με βιολέτες.

• Στο νησί της Ζακύνθου, ο Επιτάφιος, γίνεται με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι στην υπόλοιπη Ελλάδα. Εκεί, σύμφωνα με ένα πανάρχαιο έθιμο, η περιφορά του Επιταφίου, γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου, ενώ με την ανατολή του ηλίου, ο Δεσπότης σηκώνει την Ανάσταση.
• Στο Λιτόχωρο το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης στολίζονται οι επιτάφιοι που φτιάχνονται από ανύπαντρες κοπέλες, που όλη την Σαρακοστή φτιάχνουν λουλούδια από ύφασμα. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται στο παζάρι η συνάντηση των Επιταφίων που συνοδεύονται από χορωδίες Λιτοχωριτών, δημιουργώντας έτσι ένα εκπληκτικό θέαμα.

ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Ιταλία 

Οι γείτονες Ιταλοί θεωρούν εξίσου πολύ σημαντική γιορτή το Πάσχα, όμως τα έθιμα τους διαφέρουν αρκετά από τα ελληνικά και ο λόγος δεν είναι οπωσδήποτε η διαφορά στο θρησκευτικό δόγμα.

ΙΣΠΑΝΙΑ

Το Πάσχα στην Ισπανία διαφέρει από ό,τι στα άλλα κράτη της καθολικής εκκλησίας επειδή έχει πολύ πάθος και πόνο.

Η Ισπανική Εβδομάδα των παθών

Το Πάσχα σε πολλές περιοχές της Ισπανίας είναι μία γιορτή που κρατάει σαράντα μέρες, με κορύφωση φυσικά τη Μεγάλη Εβδομάδα. Τη μεγάλη Πέμπτη και Παρασκευή πραγματοποιούνται οι λεγόμενες «πομπές μετάνοιας», ένα πολύ εντυπωσιακό και επιβλητικό έθιμο που έρχεται από τον Μεσαίωνα. Καθολικοί από διάφορες αδελφότητες ντύνονται με χρωματιστές στολές για την περιφορά του αγάλματος του Χριστού, το οποίο είναι σε φυσικό μέγεθος, ενώ την περιφορά ακολουθούν χιλιάδες πιστοί. Για την περιφορά του επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή, στολίζονται στις περισσότερες εκκλησίες δύο επιτάφιοι και η πομπή δεν είναι σπάνιο να συνοδεύεται από drums ή ακόμα και από ρυθμούς φλαμένκο σε κάποιες περιοχές της Ανδαλουσίας.

ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ

Στην Αργεντινή ( χώρα καταγωγής του Πάπα ) την Μ. Παρασκευή οι πιστοί τοποθετούν φωτογραφίες των θανόντων τους στα στασίδια των εκκλησιών και μία λειτουργία αφιερώνεται γι αυτούς χωρίς παρουσία ζώντων

Σε ορισμένες χώρες της Λατινικής Αμερικής, κατασκευάζεται ένα ομοίωμα του μαθητή που πρόδωσε τον Ιησού, το οποίο στη συνέχεια καίγεται με φωτιά ή πυροτεχνήματα. Αν και δεν αποτελεί επίσημο κομμάτι του πασχαλινού λειτουργικού, το έθιμο αυτό αποτελεί μέρος της αναπαράστασης της ιστορίας των Παθών.

ΡΩΣΙΑ

Τα έθιμα του Πάσχα στη Ρωσία, περιλαμβάνουν το τελετουργικό της «ταφής» της Σινδόνης, τη Μεγάλη Παρασκευή. Η Σινδόνη φέρει την απεικόνιση του Χριστού. Βασικά, τοποθετείται στο κέντρο του ναού και μετά την Ακολουθία, μεταφέρεται στο Ιερό Βήμα. Έτσι, συμβολίζεται η «ταφή»

ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ

Οι Φιλιππίνες είναι βαρέως θρησκευόμενη καθολική χώρα . Την Μ. Πέμπτη και Μ. Παρασκευή πολλοί θέλοντας να αναπαραστήσουν το μαρτύριο της σταύρωσης προχωρούν σε σταυρώσεις μικρής διάρκειας με δέσιμο καρπών και αστραγάλων επάνω σε διαμορφωμένους σταυρούς . Στην επαρχία Σάντα Κρουζ στο νησί Μιντόρο όμως πολλοί κυριολεκτικά σταυρώνονται με καρφιά επάνω σε σταυρούς με αποτέλεσμα και θανάτους !

Στις Φιλιππίνες, όπου και υπάρχουν περισσότερα από 7.000 νησιά, το Πάσχα είναι μια σημαντική θρησκευτική γιορτή. Εκεί, γίνονται δύο πομπές κατά τη διάρκεια του Πάσχα – οι άνδρες βρίσκονται σε μια πομπή και ακολουθούν μια εικόνα του Ιησού που αναστήθηκε από τους νεκρούς, ενώ οι γυναίκες κάνουν μια άλλη πομπή και ακολουθούν τη μητέρα του Ιησού, τη Μαρία, η οποία φορά μαύρο πέπλο.

ΟΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ ΤΩΝ ΜΙΝΩΙΤΩΝ

Μια εντυπωσιακή ανακάλυψη που μεταθέτει 1.000 χρόνια νωρίτερα την έναρξη της αστρονομικής ναυσιπλοΐας

Όταν κάποιος σκέφτεται την αρχαιότητα και ειδικά παλαιότερες περιόδους όπως αυτή της εποχής του Χαλκού, συνήθως το μυαλό του πάει σε ανθρώπους ντυμένους με δέρματα ζώων, απλοϊκά εργαλεία και πρωτόγονες καταστάσεις. Η πραγματικότητα ωστόσο είναι πολύ διαφορετική καθώς οι αρχαιολογικές έρευνες μας δίνουν συνεχώς νέα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας σε πολιτισμούς όπως ο Μινωικός ήταν ιδιαίτερα προηγμένη.

Ο Μινωικός Πολιτισμός που αναπτύχθηκε κυρίως στο νησί της Κρήτης και σε άλλα νησιά του Αιγαίου, άνθισε από το 3000 π.Χ. έως 1450 π.Χ., ενώ μετά από μια μακρά περίοδο παρακμής έληξε τελικά περίπου το 1100 π.Χ. Ο πολιτισμός ανακαλύφθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα από τον αρχαιολόγο Άρθουρ Έβανς. Ο όρος «Μινωικός» προέρχεται από τον μυθικό βασιλιά Μίνωα και επινοήθηκε από τον Έβανς, ο οποίος συνέδεσε την Κνωσό με τον λαβύρινθο και τον Μινώταυρο.

Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι ο Μινωικός Πολιτισμός αποτελεί τον πρώτο προηγμένο πολιτισμό της Ευρώπης -ο ιστορικός Γουίλ Ντυράν τον έχει χαρακτηρίσει ως «τον πρώτο κρίκο στην ευρωπαϊκή αλυσίδα»- ο οποίος άφησε πίσω του μεγάλα οικοδομικά συγκροτήματα, εργαλεία, έργα τέχνης, συστήματα γραφής και ένα εκτεταμένο εμπορικό δίκτυο, στοιχεία που συνεχίστηκαν και εξελίχθηκαν ακόμα περισσότερο στον μεταγενέστερο Μυκηναϊκό Πολιτισμό.

Μια νέα έρευνα έρχεται τώρα όχι μόνο να ενισχύει την αντίληψη περί προηγμένου Μινωικού πολιτισμού, αλλά και να δώσει ένα επιπλέον στοιχείο που οδηγεί την κατανόησή μας για την εξέλιξη των Μινωιτών σε νέο επίπεδο.

Με οδηγό τα αστέρια…

Ο αρχαιολόγος Αλεσάντρο Μπέριο από το Πανεπιστήμιο της Ουαλίας σε μια νέα μελέτη του αναφέρει πως ανακάλυψε νέα στοιχεία που αποδεικνύουν σύμφωνα με τον ίδιο ότι ο Μινωικός πολιτισμός είχε αναπτύξει σημαντικές ναυτικές τεχνολογίες που τον βοηθούσαν στο διεθνές θαλάσσιο εμπόριο, το οποίο με τη σειρά του οδήγησε τον πολιτισμό στον πλούτο και στην επέκτασή του σε όλη τη Μεσόγειο. Ο Μπέριο τονίζει ότι για να μπορέσει να δημιουργήσει το διεθνές του εμπόριο, ο Μινωικός πολιτισμός πιθανότατα βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στα μονοπάτια των ουράνιων αστέρων, για να τους βοηθήσουν να πλοηγηθούν στη Μεσόγειο.

Ο Μπέριο εξέτασε τους προσανατολισμούς των μεγάλων μινωικών ανακτόρων σε συνδυασμό με τις κατευθύνσεις της ναυσιπλοΐας. Χαρακτηριστικό αυτών των ανακτόρων είναι οι μεγάλες ορθογώνιες κεντρικές αυλές, οι οποίες συνήθως είναι προσανατολισμένες από τον βορρά στο νότο στον άξονα μήκους και θεωρούνται το καθοριστικό αρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό της μινωικής ανακτορικής κατασκευής. Η μελέτη του Μπέριο έδειξε ότι τα ανάκτορα ήταν χτισμένα με τέτοιο προσανατολισμό που ευθυγραμμίζονταν με την ανατολή και την δύση συγκεκριμένων αστέρων, τους οποίους οι Μινωίτες ναυτικοί τους χρησιμοποιούσαν για να προσανατολίζονται στα ταξίδια τους.

Αυτό σημαίνει, σύμφωνα με τον Μπέριο, ότι οι Μινωίτες  χρησιμοποιούσαν τα λεγόμενα «αστρικά μονοπάτια» ή τους αστερισμούς, ένας τρόπος ναυσιπλοΐας τον οποίο χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι ναυτικοί της Κρήτης για να φτάνουν σε διάφορες παραθαλάσσιες πόλεις. Μέχρι σήμερα, οι ιστορικοί πίστευαν ότι η δυνατότητα αυτή αποκτήθηκε περίπου 1.000 χρόνια αργότερα.

Ο Μπέριο φέρνει μάλιστα ως παράδειγμα «αστρικού μονοπατιού» το αστέρι Στάχυς (ή Spica όπως είναι διεθνώς γνωστό), το οποίο είναι ο φωτεινότερος αστέρας στον αστερισμό της Παρθένου και ο δέκατος πέμπτος πιο φωτεινός σε ολόκληρη την ουράνια σφαίρα. Το αστέρι αυτό, σύμφωνα με τον Μπέριο, συνδέει το ανάκτορο της Κνωσσού με το πολύ σημαντικό φοινικικό εμπορικό κέντρο της Σιδώνας, που βρίσκεται στον σημερινό Λίβανο, καθώς τα δύο κέντρα ήταν τέλεια ευθυγραμμισμένα μεταξύ τους με βάση τον αστέρα.

Αντίστοιχα, ο αρχαίος βραχίονας της Πηλουσίας του Δέλτα του ποταμού Νείλου ήταν ακριβώς παράλληλος με την κεντρική αυλή του μινωικού εμπορικού σταθμού.

«Υποθέτουμε ότι ο προσανατολισμός της ανακτορικής αρχιτεκτονικής προς τα αστρικά μονοπάτια και συγκεκριμένες θαλάσσιες διαδρομές μπορεί να συμβόλιζε τις ιδιαίτερες σχέσεις μεταξύ των ανακτόρων και των διάφορων ξένων εμπορικών κέντρων, ενώ ήταν επίσης πηγή νομιμοποίησης της εξουσίας για την τοπική ελίτ που έλεγχε τα ιδεολογικά και τεχνολογικά πλαίσια της ναυτιλιακής γνώσης», έγραψε ο Μπέριο στην μελέτη του.

Αυτή η ευθυγράμμιση μπορεί να έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην πλοήγηση των Μινωιτών ναυτικών προς σημαντικούς εμπορικούς προορισμούς στην Αίγυπτο και την Ανατολή.

Η έρευνα ανακάλυψε ότι οι Μινωίτες ναυτικοί μπορεί να χρησιμοποίησαν τα μονοπάτια αστεριών ή τους αστερισμούς για να τους οδηγήσουν σε πόλεις της Μεσογείου όπου τα μινωικά τεχνουργήματα και οι τοιχογραφίες που έχουν ανακαλυφθεί σήμερα εκεί αποδεικνύουν τους εμπορικούς δεσμούς μεταξύ τους.

Η έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι κεντρικές αυλές των ανακτόρων ήταν κυρίως ευθυγραμμισμένες προς σημαντικά μονοπάτια αστεριών που στόχευαν σε μακρινές παράκτιες εμπορικές περιοχές όπως η Βύβλος και η Σιδώνα. Αυτό σημαίνει ότι πιθανότατα οι Μινωίτες είχαν ανακαλύψει μεθόδους παρόμοιες με αυτές που έχουμε δει στην Πολυνησία και την Μικρονησία, ώστε να βασίζονται στην αστρονομική ναυσιπλοΐα. Παράλληλα, αυτή η ανακάλυψη ακυρώνει ουσιαστικά την προηγούμενη υπόθεση ότι τα ανάκτορα των Μινωιτών χτίζονταν ώστε να είναι ευθυγραμμισμένα με ιερά βουνά ή σπηλιές.

Αυτές οι αποκαλύψεις δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην ικανότητα των Μινωιτών να προσανατολίζονται στους θαλάσσιους δρόμους και επίσης προκαλούν αμφιβολίες για την υπάρχουσα αντίληψη σχετικά με τα εμπόδια που υπήρχαν στην αρχαία εποχή στη ναυσιπλοΐα. Η ανακάλυψη θα μπορούσε να θέσει υπό αμφισβήτηση την προηγούμενη θεωρία ότι η Οδύσσεια του Ομήρου, η οποία γράφεται περί το 700π.Χ.,  ήταν η πρώτη ιστορική απόδειξη για γνώση της ναυτικής πλοήγησης με βάση τα αστέρια. Αυτό θα σήμαινε ότι πιθανότατα θα έπρεπε να μεταφέρουμε περίπου τουλάχιστον 1.000 χρόνια νωρίτερα την έναρξη της ικανότητας των ανθρώπων της αρχαίας Ελλάδας να πλέουν με βάση τα αστέρια καθώς και της χρήσης των μαθηματικών για τον υπολογισμό μεγάλων αποστάσεων.

Ωστόσο, ο Μπέριο θεωρεί ότι είναι απαραίτητο να υπάρξει περαιτέρω μελέτη για το συγκεκριμένο θέμα, ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τη σύνδεση μεταξύ των διαφόρων μινωικών παλατιών και των πόλεων με τις οποίες οι Μινωίτες είχαν εμπορικές σχέσεις καθώς και τις τεχνικές αστρονομικής ναυσιπλοΐας που προφανώς ο μινωικός πολιτισμός χρησιμοποιούσε με μεγάλη επιτυχία.

ΟΙ ΕΒΡΑΙΚΕΣ ΣΥΝΑΓΩΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η συναγωγή, το πιο γνωστό και ιερό μέρος της εβραϊκής κουλτούρας, είναι ο τόπος λατρείας της ιουδαϊκής θρησκείας. Ό,τι είναι ο ναός για τους Χριστιανούς, είναι η συναγωγή για τους Εβραίους. Είναι ένας τόπος, όπου ο καθένας μπορεί να εισέλθει, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Ο Ραβίνος ή δάσκαλος είναι ο θρησκευτικός ηγέτης των Εβραίων. Η συναγωγή κοιτάζει πάντα ανατολικά, προς την Ιερουσαλήμ. Στην ανατολική πλευρά της υπάρχει η Κιβωτός (Εχάλ), μια ξύλινη ή πέτρινη κατασκευή. Μέσα στην Κιβωτό φυλάσσονται οι περγαμηνές του Νόμου ή Σεφέρ Τορά, που είναι ο νόμος, βιβλίο διδασκαλίας. Είναι πάντα  χειρόγραφο, καλλιγραφημένο και πάντα χωρίς λάθος σε περγαμηνή και περιέχει τους Νομούς του Μωυσή και το διαβάζουν από τα δεξιά προς τα αριστερά. Μπροστά υπάρχει πάντα αναμμένο ένα λυχνάρι (Νερ Ταμίντ). Συμβολίζει την Επτάφωτη Λυχνία (Μενορά ) που υπήρχε στο ναό. Στη δυτική πλευρά υπάρχει ένας μεγάλος ξύλινος Άμβωνας (Βήμα). Μέσα στο ναό υπάρχει και η Χου–πα, που είναι η τέντα για τους γάμους. Οι πιστοί κάθονται αντικριστά, απέναντι κατά πρόσωπο. Για προσευχή φορούν χλαμύδα ή τάλετ.

Οι Εβραίοι για να κάνουν προσευχή πρέπει να είναι τουλάχιστον 10 άντρες. Η προσευχή γίνεται 3 φορές την ημέρα πρωί, απόγευμα βράδυ: Σαγρίθ (η πρωινή θυσία και προσευχή), Μίνχα (η απογευματινή θυσία), Αρβίθ (η βραδινή προσευχή). Το Μικβέ είναι χώρος για βάπτισμα και καθαριότητα πριν την προσευχή (θρησκευτικό μπάνιο). Είναι ένα τελετουργικό λουτρό σε βρόχινο νερό, από χιόνι ή από πηγή, όχι στάσιμο. Το άτομο πρέπει να είναι τελείως γυμνό και γίνεται με τρία βυθίσματα στο νερό. Το Σάββατο (Σαμπάθ) είναι η αργία για τους Εβραίους και ημέρα προσευχής και δεν πρέπει να κάνουν τίποτε άλλο. Στην Ελλάδα υπάρχουν συναγωγές στην Αθήνα (η μία λειτουργεί κανονικά, ενώ η δεύτερη και παλαιότερη, γνωστή ως «Γιαννιώτικη», ανακαινίστηκε και λειτουργεί σε μεγάλες εβραϊκές θρησκευτικές γιορτές), τη Θεσσαλονίκη (υπάρχουν δύο συναγωγές), τη Λάρισα, τον Βόλο, τα Τρίκαλα, την Κέρκυρα, τα Ιωάννινα και τη Χαλκίδα. Στη Ρόδο, επίσης, υπάρχει μια συναγωγή πρόσφατα ανακαινισμένη. Υπάρχουν και άλλες που, όμως, λειτουργούν μόνο όταν υπάρχει εβραϊκός πληθυσμός, όπως εκείνες στη Βέροια και τα Χανιά. Τέλος, υπάρχει και μία στην Κω που λειτουργεί ως Πνευματικό Κέντρο του Δήμου. Όσες συναγωγές υπάρχουν και λειτουργούν ή όχι, σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, σας τις παρουσιάζουμε, μαζί με κάποια ιστορικά στοιχεία που μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε.

Συναγωγές Αθήνας

Σήμερα στην Αθήνα λειτουργούν δύο συναγωγές, η μία απέναντι στην άλλη, στην οδό Μελιδώνη, στο Θησείο. Η παλιότερη από τις δύο είναι η Ρωμανιώτικη που χτίστηκε το 1904, από τους Ρωμανιώτες Εβραίους από τα Ιωάννινα, στο νούμερο 8 της οδού. Σήμερα στεγάζεται πίσω από την Εβραϊκή Κοινότητα της Αθήνας. Το επίσημο όνομά της είναι Ετς Χαγιίμ, όνομα συνηθισμένο για ρωμανιώτικες συναγωγές. Η συναγωγή αυτή που λέγεται ακόμα «η Γιαννιώτικη», από τους πιο ηλικιωμένους, είναι η μικρότερη από τις δύο και σήμερα λειτουργεί κυρίως μόνο στις μεγάλες γιορτές, αλλά μπορεί να την δει κάποιος αν το ζητήσει στα γραφεία της Κοινότητας. Το σχέδιο είναι ρωμανιώτικο παραδοσιακό, με το βήμα στον άπω δυτικό τοίχο, και την κιβωτό στον απέναντι ανατολικό τοίχο. Οι πάπυροι της Τορά (της Πεντατεύχου) βρίσκονται στα tikkim (ξύλινες και μεταλλικές θήκες), ενδεικτικά στους Ρωμανιώτες Εβραίους.  Στο ισόγειο στεγάζονται τα γραφεία της κοινότητας, στους χώρους που αρχικά προορίζονταν για σχολείο.

Ακριβώς απέναντι από αυτήν και από το Μουσείο Παραδοσιακής Κεραμικής, στο νούμερο 5 της οδού Μελιδώνη, βρίσκεται η νεότερη, Σεφαρδίτικη συναγωγή, που χτίστηκε το 1935 και ανακαινίστηκε στη δεκαετία του ’70. Ονομάζεται Μπεθ Σαλόμ, που στα εβραϊκά σημαίνει «Οίκος Ειρήνης», και είναι η μεγαλύτερη από τις δύο και εκείνη που λειτουργεί κανονικά. Η Εβραϊκή Κοινότητα αποφάσισε να αγοράσει αυτήν την έκταση για να χτιστεί η νέα συναγωγή, καθώς η παλαιότερη, που είχε ιδρυθεί στις αρχές του 10ου αιώνα, δεν επαρκούσε για τις ανάγκες της κοινότητας, που αυξήθηκαν με την άφιξη των Εβραίων προσφύγων από τη Μικρά Ασία.

Εξωτερικά έχει στοιχεία νεοκλασικού κτιρίου και επένδυση από Πεντελικό μάρμαρο, ενώ το άνετο εσωτερικό της δεν παρουσιάζει καμία ομοιότητα με τους παραδοσιακούς τύπους των Ελληνικών συναγωγών. Ολοκληρώθηκε λίγο πριν από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλα μέρη της Ευρώπης, πολλοί Εβραίοι εξοντώθηκαν βάρβαρα από τους Ναζί. Η εσωτερική διακόσμηση της συναγωγής ολοκληρώθηκε το 1975. Σήμερα, είναι σε χρήση κυρίως η νεώτερη συναγωγή, ενώ η παλαιότερη λειτουργεί μόνο  στις μεγάλες γιορτές στις οποίες παρευρίσκονται τα γηραιότερα μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας, που είναι συναισθηματικά δεμένοι με το κτίριο.

Συναγωγή Βέροιας

Η εβραϊκή παρουσία στη Βέροια εκτιμάται στο 200 π.Χ. Λέγεται ότι ο εβραϊκός πληθυσμός αποτελείτο τότε από εμπόρους που την επέλεξαν για να αναπτύξουν τις δραστηριότητές τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια μεγάλη οικονομική άνθηση. Η Εβραϊκή συνοικία χρονολογείται στον 19ο αιώνα και αναπτύσσεται από την εξωτερική πλευρά των τειχών της πόλης, μέχρι τον ποταμό Τριπόταμο.

Στην καρδιά της Εβραϊκής συνοικίας της Βέροιας, της Μπαρμπούτας, βρίσκεται το πέτρινο κτίριο της Συναγωγής, με περίτεχνο εσωτερικό διάκοσμο. Πίσω από αυτή διασώζεται ακόμη το Μικβέ (θρησκευτικός λουτρώνας), και σε αντίθεση με τις χριστιανικές συνοικίες που είχαν την εκκλησία στη μέση, στην εβραϊκή συνοικία η Συναγωγή ήταν στην ίδια ευθεία με τα σπίτια. Η υπάρχουσα συναγωγή χτίστηκε πάνω στην παλιά με εντολή του Σουλτάνου το 1850. Σημαντικό στοιχείο του κτιρίου είναι η μοναδική αρχιτεκτονική και το άριστα διατηρημένο εσωτερικό του.

Σήμερα είναι κλειστή και ανοίγει μόνο όταν Εβραίοι από όλο τον κόσμο έρχονται εδώ για να προσευχηθούν και να «ταξιδέψουν» για λίγο στο ένδοξο παρελθόν της συνοικίας. Εδώ κήρυξε ο Απόστολος Παύλος όταν επισκέφθηκε την πόλη το 51 και το 57 μ.Χ. Τα παραδοσιακά σπίτια της εβραϊκής συνοικίας και η συναγωγή αναστηλώθηκαν και αναδείχτηκαν το 1997 στο πλαίσιο ειδικού προγράμματος.

Συναγωγή Βόλου

Αρχαία ιστορικά κείμενα αναφέρουν ότι από τον 1ο αιώνα μ.Χ. ζούσαν Εβραίοι στην περιοχή της Μαγνησίας και συγκεκριμένα στο γειτονικό Αλμυρό. Στην αρχαία Δημητριάδα (σημερινό Βόλο), οι ιστορικοί μαρτυρούν ότι ζούσαν Εβραίοι από τον 2ο αιώνα μ.Χ. Αλλά και στη γειτονική πόλη «Φθιώτιδες Θήβαις ή Αχαϊκές» (σημερινή Ν. Αγχίαλος), ανακαλύφθηκαν αρχαίες επιτύμβιες εβραϊκές πλάκες της περιόδου 325-641 μ.Χ. Τον 12ο αιώνα ο Ισπανός περιηγητής ραβίνος Βενιαμίν μπεν Γιονά, από την Τουδέλα, έγραψε στο «Οδοιπορικό» του ότι «στον Αλμυρό υπήρχε μια ακμάζουσα Κοινότητα 400 Εβραίων με επικεφαλής τον αρχιραβίνο Shiloh Lombardo και τους ραβίνους Ιωσήφ και Σολομών». Η παρουσία των Εβραίων στο Βόλο συνεχίστηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας και διπλωματικά έγγραφα, του 16ου αιώνα, τους αναφέρουν.

Η εβραϊκή συνοικία σχηματίστηκε στη δυτική άκρη της πόλης και το 1860 αριθμούσε 35 οικογένειες. Όταν το 1881 η πόλη απελευθερώθηκε από τους Τούρκους, υπήρχε μια οργανωμένη Εβραϊκή Κοινότητα, όπως μαρτυρούν δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής, που από τότε συνέχισε την έντονη παρουσία της στην εμπορική, κοινωνική και πνευματική ζωή του Βόλου. Η κατασκευή της πρώτης Συναγωγής άρχισε το 1865, με οικονομική συνδρομή των Ε. Ρότσιλντ, Αλλατίνι και Μ. Χιρς, στο κέντρο της εβραϊκής συνοικίας, αντικαθιστώντας μια παλαιότερη πρόχειρη ξύλινη κατασκευή. Άρχισε να λειτουργεί το 1870 στη σημερινή της θέση, ενώ το 1888 λειτούργησε το εβραϊκό δημοτικό σχολείο και το 1894 η Ιερατική Σχολή με διευθυντή τον αρχιραβίνο Μ.Σ. Πέσαχ. Το 1935, στο αποκορύφωμά της, η κοινότητα αριθμούσε 250 οικογένειες, περίπου 1.250 άτομα.

Η πρώτη Συναγωγή ανατινάχθηκε από τους Γερμανούς, το Μάρτιο του 1943. Στη θέση της κτίστηκε το 1948 νέα Συναγωγή, που όμως καταστράφηκε από τους σεισμούς, το 1955. Στην ίδια θέση κτίστηκε το 1960 μια άλλη μικρότερη Συναγωγή, αντισεισμική, που λειτουργεί μέχρι σήμερα στη συμβολή των οδών Ξενοφώντος, Πλάτωνος και Μωϋσέως. Το 1993 η Εβραϊκή Κοινότητα Βόλου αριθμούσε περίπου 120 μέλη.

Συναγωγές Θεσσαλονίκης
Σήμερα, 60 και πλέον χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα, η Εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλονίκης διατηρεί δυο συναγωγές. Η Συναγωγή Μοναστηριωτών ιδρύθηκε με δωρεά της Ίντας Αροέστη και αφιερώθηκε στη μνήμη του συζύγου της Ισαάκ. Στην ανέγερσή της συνέβαλλαν με δωρεές και οι οικογένειες που κατάγονταν από το Μοναστήρι της Γιουγκοσλαβίας και είχαν εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη μετά τους Βαλκανικούς πολέμους (1912-13) και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-18). Η θεμελίωση της Συναγωγής των Μοναστηριωτών έγινε το 1925. Οι εργασίες για την ανοικοδόμησή της κράτησαν δύο χρόνια. Τα εγκαίνιά της έγιναν στις 27 Ελούλ 5687 (1927), από τον τότε τοποτηρητή της Αρχιραβινείας Θεσσαλονίκης Χάιμ Ραφαέλ Χαμπίμπ. Στη διάρκεια της Ναζιστικής κατοχής, η Συναγωγή αυτή ήταν το επίκεντρο του γκέτο που δημιουργήθηκε στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.

Όταν το σύνολο του εβραϊκού πληθυσμού εκτοπίσθηκε στα στρατόπεδα του θανάτου, η Συναγωγή χρησιμοποιήθηκε από τον Ερυθρό Σταυρό, σαν αποθήκη. Γι’ αυτό και δεν καταστράφηκε από τους Ναζί και διατηρήθηκε σε καλή κατάσταση. Αμέσως μετά την απελευθέρωση, το Νοέμβριο του 1944, κατέφυγαν σ’ αυτήν οι ελάχιστοι Εβραίοι που είχαν διασωθεί από φιλικές χριστιανικές οικογένειες ή είχαν ενταχθεί στην Εθνική Αντίσταση. Εκεί συγκάλεσαν συνέλευση, εξέλεξαν το πρώτο, μετά την κατοχή, διοικητικό συμβούλιο και προχώρησαν στην οργάνωση μιας υποτυπώδους κοινοτικής ζωής. Αργότερα, με την επιστροφή και των ελάχιστων επιζώντων από τα στρατόπεδα του θανάτου και την πλήρη επανασύσταση της Κοινότητας, η Συναγωγή των Μοναστηριωτών έγινε η κεντρική Συναγωγή της πόλης.

Τον Ιούνιο του 1978, η Συναγωγή υπέστη σοβαρές καταστροφές από τον μεγάλο σεισμό που έπληξε την πόλη και η λειτουργία της σταμάτησε μέχρι να ολοκληρωθούν οι λεπτές επεμβάσεις της αναστήλωσής της. Σήμερα συνεχίζει τη λειτουργία της εξυπηρετώντας τις θρησκευτικές ανάγκες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Συναγωγή Γιάδ Λεζικαρόν

Η συναγωγή Γιάδ Λεζικαρόν εγκαινιάστηκε το 1984 και είναι αφιερωμένη στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Χτίστηκε στη θέση του μικρού ευκτήριου οίκου «Μπουρλά», γνωστού ως «Καάλ ντε λα Πλάσα» (Συναγωγή της Αγοράς), που λειτουργούσε από το 1921 για την εξυπηρέτηση των λατρευτικών αναγκών των πολυάριθμων Εβραίων που εργάζονταν στην παρακείμενη αγορά.

Συναγωγή Ιωαννίνων

Η πρωτεύουσα της Ηπείρου είναι και «πρωτεύουσα» του ρωμανιώτικου Εβραϊσμού, κέντρο δηλαδή του ελληνόφωνου εβραϊκού κόσμου. Η Εβραϊκή Κοινότητα των Ιωαννίνων είναι σήμερα η μόνη ρωμανιώτικη κοινότητα στην Ελλάδα. Ρωμανιώτες ονομάστηκαν στη βυζαντινή εποχή οι Εβραίοι, που εγκαταστάθηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά την ελληνιστική εποχή. Οι Ρωμανιώτες διαφέρουν ιστορικά, γλωσσικά, αλλά και πολιτιστικά και μέχρι ενός σημείου και λειτουργικά από τους Σεφαρδίτες. Στα Γιάννενα ζούσαν στις αρχές του 20ου αιώνα 4.000 Εβραίοι, ενώ το 1940 η εβραϊκή Κοινότητα της πόλης αριθμούσε 2.000 άτομα.

Οι Γιαννιώτες Εβραίοι μάλιστα αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα της εβραϊκής κοινότητας της Αθήνας, της οποίας άλλωστε η παλιά Συναγωγή ονομάζεται «Γιαννιώτικη». Στις 25 Μαρτίου του 1944 οι ναζί συνέλαβαν 1.850 άτομα που τα μετέφεραν στα στρατόπεδα εξόντωσης του Auschwitz και του Birkenau, από όπου επέστρεψαν μόνο 163. Σήμερα η Κοινότητα αποτελείται από 53 άτομα. Η Εβραϊκή Κοινότητα Ιωαννίνων ανασυστήθηκε μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτελούμενη πια από πολύ μικρότερο αριθμό μελών.

Από ευτυχή συγκυρία διασώθηκε η παλιά Συναγωγή Καάλ Καντός Γιασάν, ή αλλιώς Μέσα Συναγώϊ, που βρίσκεται μέσα στο Κάστρο της πόλης, στην οδό Ιουστινιανού. Η Συναγωγή αυτή, που χτίστηκε στα 1826, είναι το μεγαλύτερο και το ωραιότερο από τα σωζόμενα θρησκευτικά κτίρια των Ελλήνων Εβραίων. Οι πιο ριζικές μεγάλες μεταβολές στην αρχιτεκτονική του κυρίως κτιρίου έγιναν το 1829. Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη από τη Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη. Έτσι διασώθηκε από τη ναζιστική λαίλαπα τόσο το κτίριο όσο και τα ιερά κειμήλια και των υπολοίπων συναγωγών της πόλης. Ελλείψει μόνιμου ραβίνου, η Συναγωγή λειτουργεί μόνο στις μεγάλες γιορτές.

Συναγωγή Κέρκυρας

Η πρώτη παρουσία των Εβραίων στην Κέρκυρα χρονολογείται, σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, τον 12ο αιώνα, όταν ο Γερμανός ιστοριογράφος Γρηγορόβιος αναφέρει ότι την εποχή εκείνη υπήρχε στο νησί μόνον ένας Ιουδαίος, αν και στην Ελλάδα υπήρχε μεγάλο πλήθος Εβραιών. Τον 13ο αιώνα, με την κυριαρχία των Ανδηγαβών, μεταφέρθηκαν στο νησί αρκετοί Εβραίοι. Το 1493 εκδιώκονται από την Ισπανία 200.000 Εβραίοι, μερικοί απ’ τους οποίους καταλήγουν στην Κέρκυρα.

Το 1549 καταφτάνουν οι λεγόμενοι Εβραίοι της Απουλίας. Οι Εβραίοι του νησιού χωρίζονταν σε δυο Κοινότητες, στην Απουλιανή και στη Ρωμανιώτικη, που αποτελούσε και την παλαιότερη στο νησί. Το 1879 ο πληθυσμός τους ξεπερνούσε τους 2.500. Μετά το Ολοκαύτωμα και τον αποδεκατισμό της Εβραϊκής Κοινότητας, μόνο 190 κατάφεραν να επιβιώσουν, από τους οποίους ένας μεγάλος αριθμός μετανάστευσε εκτός νησιού. Σήμερα στην Κέρκυρα, οι Εβραίοι δεν ξεπερνούν τους 100 και οι δύο Κοινότητες (Απουλιανή και Ρωμανιώτικη) έχουν ενωθεί. Από πολύ παλιά, οι αυτόχθονες Εβραίοι (Ρωμανιώτες) ζούσαν στο λόφο Καμπιέλου, που αργότερα ονομάστηκε «Οβρηοβούνι» ή «Ιουδαϊκό Όρος» («Εβραΐδα»), τοπωνύμιο που είναι γνωστό μέχρι σήμερα. Οι μετανάστες ζούσαν μέσα στα τείχη.

Το 1622, ένα διάταγμα του Γενικού Προνοητή υποχρέωσε τους Εβραίους να εγκατασταθούν οριστικά σε μία συνοικία που οριζόταν από τους σημερινούς δρόμους Βελισαρίου, Αγ. Σοφίας και Παλαιολόγου. Σ’ αυτήν την πυκνοκατοικημένη και με πολλά καταστήματα περιοχή άρχισαν να αναπτύσσουν τη θρησκευτική τους ζωή και την επαγγελματική τους δραστηριότητα. Μετά την καταστροφή της πρώτης Συναγωγής των μεταναστών Καάλ Καντός Ιταλιάνο Κορφιάτο ή Πουλιέζα, το 1537, χτίστηκε στην εβραϊκή συνοικία, στην οδό Παλαιολόγου, η Συναγωγή VECCIA ή Μιντράς, που αποτεφρώθηκε και ξανακτίστηκε το 1926, αλλά καταστράφηκε ολοσχερώς με τους βομβαρδισμούς των Γερμανών, το 1943, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Ρωμανιώτες Εβραίοι, αφού εγκατέλειψαν τη Συναγωγή Καάλ Καντός Τοσαβίμ ή Γρέκα, που βρισκόταν στο «Οβρηοβούνι», έκτισαν την εποχή της Αγγλοκρατίας τη Συναγωγή ΝUOVA («Νέα»), που διατηρείται και λειτουργεί μέχρι και σήμερα στην οδό Βελισαρίου 4. Η Συναγωγή αυτή, αν και δέχτηκε και αυτή σοβαρές ζημιές με τους βομβαρδισμούς, κρίθηκε αναγκαία η αναστήλωση της, για να μπορούν οι Κερκυραίοι Εβραίοι να καλύψουν τις θρησκευτικές τους ανάγκες. Το σημερινό κτίριο της εβραϊκής Συναγωγής οικοδομήθηκε τον 19ο αιώνα, πάνω σε παλαιότερο κτίσμα. Πρόκειται για κτίριο ιταλικού τύπου, δηλαδή λειτουργεί σε όροφο, μια τυπολογία που προέκυψε μετά από παπικό διάταγμα, για να μην υπάρχει επαφή των Χριστιανών με τις τελετές των Εβραίων. Γενικά, η εξωτερική όψη, με τα τοξωτά παράθυρα, είναι αρκετά λιτή. Στο ισόγειο στεγάστηκαν τα γραφεία της Κοινότητος και η αίθουσα νεκρώσιμων τελετών. Το υπόγειο, με τα χαρακτηριστικά σταυροθόλια του παλαιότερου κτιρίου, διατηρείται μέχρι και σήμερα.

Συναγωγή της Κω

Το 1747 ο Ελιέζερ Ταρσία έκτισε, με δικά του έξοδα, μία μικρή αλλά εντυπωσιακή Συναγωγή, που συντηρήθηκε και μετά το θάνατό του από τα εισοδήματα που κληροδότησε από ένα γειτονικό σπίτι και δύο καταστήματα. Το 1850 ζούσαν στην Κω 40 οικογένειες, οι οποίες το 1872 μειώθηκαν στις 25. Οι Εβραίοι της Κω ασχολούνταν με την εξαγωγή σταφυλιών και σταφίδων και με το εμπόριο μετάλλων και ρούχων. Το 1901 υπήρχαν μόνο 10 οικογένειες στην Κω, που ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο. Τα μέλη της Κοινότητας ζούσαν αρμονικά και μιλούσαν Ελληνικά, Τουρκικά και Ισπανοεβραϊκά. Το μέγεθος της Κοινότητας αυξήθηκε σημαντικά, στη διάρκεια του Ελληνοτουρκικού Πολέμου (1918-1922), με πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και συγκεκριμένα από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη. Το 1933 η Κως επλήγη από έναν πολύ ισχυρό σεισμό, με αποτέλεσμα να χαθούν πολλές ανθρώπινες ζωές και να καταστραφούν σημαντικά μνημεία, μεταξύ των οποίων και η Συναγωγή. Αμέσως μετά την καταστροφή της παλαιάς Συναγωγής κτίσθηκε, πολύ κοντά στο λιμάνι, μία καινούργια που υπάρχει μέχρι σήμερα, στην οδό Αλέξανδρου Διάκου 4.

Η Συναγωγή εξυπηρετούσε τις θρησκευτικές ανάγκες των 140 μελών της Εβραϊκής Κοινότητας. Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, το 1943, και την κατάληψη των νησιών της Δωδεκανήσου από τους Γερμανούς, τα μέλη της Κοινότητας της Κω συνελήφθησαν και όλη η περιουσία τους κατασχέθηκε. Στις 22 Ιουλίου 1944 οι Εβραίοι της Κω και της Ρόδου στοιβάχτηκαν σε τρία φορτηγά πλοία, με προορισμό το λιμάνι του Πειραιά. Μετά την άφιξη τους στον Πειραιά επιβιβάστηκαν σε τρένα με προορισμό το Άουσβιτς. Στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος χάθηκαν όλα τα μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας της Κω.

Μόνον ένα άτομο επέζησε του Ολοκαυτώματος και επέστρεψε στο νησί. Σήμερα, στο νησί υπάρχει μόνον η Συναγωγή, η οποία μπορεί εύκολα ν’ αναγνωριστεί από το Άστρο του Δαβίδ, που βρίσκεται στα κάγκελα και η οποία χρησιμοποιείται ως Πνευματικό Κέντρο του Δήμου. Υπάρχει επίσης στην Κω ένα μικρό εβραϊκό νεκροταφείο, με ταφόπλακες που χρονολογούνται από τον 17ο μ.Χ. αιώνα.

Συναγωγή Λάρισας

Η εβραϊκή Κοινότητα στη Λάρισα έχει ζωντανή παρουσία, πάνω από 1.900 χρόνια, όπως αναφέρουν πολλοί ιστορικοί και περιηγητές, που επισκέφτηκαν την πόλη και όπως φαίνεται από πολλά αρχαιολογικά ευρήματα, που βρέθηκαν σε ανασκαφές της πόλης με σύμβολα εβραϊκά. Ήταν και είναι η πιο μεγάλη εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλίας και η τρίτη της Ελλάδας. Η εβραϊκή Κοινότητα της Λάρισας δέχτηκε, κατά καιρούς, Εβραίους από την Ουγγαρία, Πολωνία κλπ. (Εσκεναζίμ), από την Ισπανία (Σεφαραδίμ) και από την Πελοπόννησο (τους Μωραΐτι). Με την άφιξη των Ισπανοεβραίων, το 1492, που κατέφυγαν στην Ελλάδα μετά το διωγμό τους από την Ισπανία, η Κοινότητα πήρε την τελική της μορφή. Οι Σεφαραδίμ αναμίχθηκαν με τους ομοθρήσκους τους, τους μετέδωσαν την κουλτούρα, τον πολιτισμό και τη γλώσσα τους και συνέβαλαν όχι μόνο στην εξέλιξη της Κοινότητας, αλλά και στην ανάπτυξη ολόκληρης της πόλης.

Η εβραϊκή Κοινότητα αναπτύχθηκε σημαντικά από τον 15ο ως τον 18ο αιώνα και τότε πήρε τον τίτλο «Μάντρε ντ’ Ισραέλ». Το 1881, όταν η Λάρισα απελευθερώθηκε από τους Τούρκους, στην πόλη ζούσαν 2.200 Εβραίοι. Οι πιο πολλοί έμεναν και μένουν, ακόμα και σήμερα, στη συνοικία «Έξι δρόμοι», γνωστή ως «Εβραίικα», στο κέντρο της πόλης και σε μικρή απόσταση από τη Συναγωγή, το σχολείο και τα άλλα ιδρύματα της Κοινότητας. Η Κοινότητα της πόλης διατηρούσε σε λειτουργία μία Γεσιβά (Ραβινικό Κολλέγιο) και 7 συναγωγές, που είχαν ιδρυθεί σε διάφορες χρονικές περιόδους και υπήρχαν μέχρι λίγα χρόνια, πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Προπολεμικά, η Κοινότητα αριθμούσε 1.120 μέλη, από τα οποία το 36% χάθηκε στα στρατόπεδα εξόντωσης. Σήμερα έχει 330 μέλη και λειτουργεί μόνο μία από τις Συναγωγές της, η Συναγωγή Ετς Χαγιίμ (Δέντρο της Ζωής). Κτίστηκε το 1860 και είναι σε άριστη κατάσταση μετά από τρεις παρεμβάσεις επισκευών και συντήρησης, με πρώτη και κυριότερη αυτή του 1947, μετά τον πόλεμο, αφού οι Γερμανοί την χρησιμοποίησαν για στάβλο. Διατήρησε όμως την αρχική παραδοσιακή, λιτή και επιβλητική μορφή της. Η Συναγωγή λειτουργεί, με τον Σοφολογιότατο Ραβίνο κ. Ηλία Σαμπετάι, κάθε Παρασκευή βράδυ με ενεργό συμμετοχή των παιδιών, κάθε Σάββατο πρωί και φυσικά όλες τις εβραϊκές γιορτές. Γίνονται επίσης γάμοι, Μπαρ ή Μπατ Μιτσβά, Μπερίτ Μιλά, μνημόσυνα και οι επέτειοι του Ολοκαυτώματος, καθώς με νόμο η 27η Ιανουαρίου ορίστηκε ως Εθνική Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος και του Γιόμ-Αατσμαούτ (ημέρα Ανεξαρτησίας του Κράτους του Ισραήλ).

Συναγωγή Ρόδου

Η Kahal Kadosh Shalom ( Ιερή Συναγωγή της Ειρήνης) είναι η πιο παλιά Συναγωγή στην Ελλάδα και η μοναδική σε λειτουργία, που απέμεινε στο νησί της Ρόδου, από τις 6 Συναγωγές που υπήρχαν στην Εβραϊκή συνοικία, «La Juderia» (Εβραϊκή). Η Συναγωγή Σαλόμ βρίσκεται στο τέλος της οδού Δωσιάδου και στην αρχή της οδού Σιμμίου, στη Μεσαιωνική Πόλη του νησιού. Κτίστηκε το 1577 και προς το παρόν χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια των σημαντικότερων εβραϊκών γιορτών, της Πρωτοχρονιάς και της ημέρας του εξιλασμού, οπότε και η Κοινότητα καλεί ραβίνο για την τέλεση των λειτουργιών. Το ίδιο συμβαίνει και όταν πρώην κάτοικοι και απόγονοί τους έρχονται σαν επισκέπτες στη Ρόδο, για να τελέσουν κάποια θρησκευτική τελετή, π.χ. γάμο, ενηλικίωση κλπ. Η Συναγωγή αποτελεί ιστορικό Μνημείο, που το επισκέπτονται εκατοντάδες ξένοι επισκέπτες κατά την τουριστική περίοδο, Εβραίοι της διασποράς αλλά και τουρίστες άλλων θρησκειών.

Το εσωτερικό της Συναγωγής ακολουθεί το παραδοσιακό Σεφαραδίτικο στυλ (Σεφαραδίτικη τεχνοτροπία) και το Τεβά (Ιερή Τράπεζα Προσευχής) βρίσκεται στο κέντρο του ιερού, βλέποντας ΝΑ προς την Ιερουσαλήμ. Το πάτωμα είναι διακοσμημένο με χαριτωμένα σχέδια από μαύρα κι άσπρα βότσαλα θαλάσσης, κάτι που είναι χαρακτηριστικό μοτίβο της αρχιτεκτονικής της τότε εποχής, όχι μόνο της παλιάς Ρόδου, αλλά κι ολόκληρης της Δωδεκανήσου. Υπάρχει ένας εξώστης (γυναικωνίτης), που κατασκευάστηκε το 1930. Πριν την κατασκευή του, οι γυναίκες κάθονταν σε δωμάτια που συνόρευαν με τον νότιο τοίχο της Συναγωγής και έβλεπαν το Ιερό μέσα από καφασωτά παράθυρα. Στην αυλή της ανατολικής πλευράς της Συναγωγής υπάρχει μια πλάκα πάνω από το σημείο όπου υπήρχε κάποτε η βρύση και η επιγραφή με την ένδειξη Kislev 5338 (1577) αποδεικνύει ότι κατασκευάστηκε συγχρόνως με τη Συναγωγή. Υπάρχει μια αυλή στη δυτική πλευρά της Συναγωγής που οδηγούσε στη Βιβλιοθήκη «Yeshiva», που καταστράφηκε στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1943-1944.

Συναγωγή Χαλκίδας

Η Ρωμανιώτικη Εβραϊκή Κοινότητα Χαλκίδας ίσως να μην είναι η αρχαιότερη της Ελλάδας, είναι όμως η μοναδική στην Ευρώπη που ζει στην ίδια πόλη, αδιάκοπα, επί 2.500 χρόνια. Συμμετέχει στη ζωή της πόλης και φυσικό είναι να έχει γράψει τη δική της ιστορία. Η εβραϊκή παρουσία στην Εύβοια και κυρίως στη Χαλκίδα είναι τόσο παλαιά, ώστε πιστεύουμε ότι οι πρώτοι Εβραίοι ήρθαν μετά το 586 π.Χ. Πιθανόν να ακολούθησαν τους Φοίνικες, σαν έμποροι, όταν εκείνοι ήρθαν στην Ελλάδα και κατευθύνθηκαν προς τη Θήβα, περνώντας από την Εύβοια. Οι Εβραίοι, με την άφιξή τους στη Χαλκίδα, εγκαταστάθηκαν μέσα στο Κάστρο, (που κατοικείτο από το 500 π.Χ. και κατεδαφίστηκε το 1890) στη ΒΑ πλευρά του, κοντά στην Άνω Πύλη, που πήρε το όνομα Πύλη των Ιουδαίων. Την Εβραϊκή συνοικία διέσχιζε η οδός Άνω Πύλης, σημερινή Κώτσου, έως τη συμβολή των οδών Παπαναστασίου και Μ. Φριζή. Στην οδό Κώτσου βρίσκεται η Συναγωγή. Είναι άγνωστο πότε κτίστηκε η πρώτη Συναγωγή στη Χαλκίδα.

Η σημερινή Συναγωγή ανακατασκευάστηκε, στις ίδιες διαστάσεις, το 1855, μετά από την πυρκαγιά του 1854, στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, με χρήματα που διέθεσε η Δούκισσα της Πλακεντίας. Στη διάρκεια των αιώνων, κάθε φορά που καιγόταν η Συναγωγή, αναγειρόταν αμέσως μία νέα, στο ίδιο μέρος. Η πυρκαγιά του 1854 κατέστρεψε όλα τα αρχεία της Κοινότητας, τη βιβλιοθήκη, ένα πλήθος χειρογράφων από ποιητικές συλλογές και πολλά κειμήλια από δωρεές ανυπολόγιστης αξίας. Τρεις παλιοί Κύλινδροι είναι οι μόνοι που σώθηκαν μετά από υπεράνθρωπες προσπάθειες. Οι αναθηματικές στήλες, εντοιχισμένες στον τοίχο της Συναγωγής, μας δίνουν πλέον σημαντικές πληροφορίες γι’ αυτήν.

Συναγωγή Χανίων

Μέχρι το τέλος της βυζαντινής περιόδου δεν έχουμε ακριβή στοιχεία για το πόσο παλιά είναι η Εβραϊκή Κοινότητα των Χανίων. Υποθέτουμε ότι τον 1ο αιώνα μ.Χ. υπήρχε Εβραϊκή Κοινότητα στην Κίσσαμο και ότι τον 10ο αιώνα υπήρχε εβραϊκή κοινότητα στο Ηράκλειο (Χάνδαξ) και είναι πιθανό να εξαπλώθηκε και στα Χανιά. Στα τέλη του 15ου αιώνα, επί Ενετοκρατίας, στο Ηράκλειο ζούσαν 400 εβραϊκές οικογένειες. Όταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Κρήτη, πολλοί Εβραίοι είχαν αρχίσει να μεταναστεύουν προς τη Βενετία και το Ιόνιο. Κατά την ενσωμάτωση της Κρήτης στο ελληνικό κράτος, στα Χανιά ζούσαν 364 Εβραίοι και 8 ακόμα ζούσαν στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο. Η Συναγωγή πρέπει να κτίστηκε στο τέλος του 15ου αιώνα με αρχές του 16ου αιώνα και στη νότια αυλή της φιλοξενεί τους τάφους τεσσάρων ραβίνων. Μάλλον ήταν ο καθολικός ναός της Αγίας Αικατερίνης, τον οποίο αναφέρει ένας Ενετός περιηγητής του 19ου αιώνα, ο Τζερόλα. Γύρω στο 1535 με 1540 ο οθωμανικός στόλος βομβάρδισε τα Χανιά κι ο ναός καταστράφηκε. Μετά το 1550 οι Ενετοί έχτισαν καινούργια, μεγάλα τείχη γύρω από τα Χανιά, το Ηράκλειο και το Ρέθυμνο. Έχουμε τα ονόματα 36 Εβραίων, που δούλεψαν εθελοντικά στα τείχη, όπως είχαν βοηθήσει και στην άμυνα. Φαίνεται ότι οι Ενετοί ως ανταπόδοση έδωσαν ή πούλησαν τη γκρεμισμένη εκκλησία στην Εβραϊκή Κοινότητα κι έτσι έγινε η Συναγωγή, γύρω στα 1560.

Η εβραϊκή συναγωγή Ετς Χαγιίμ (Etz Hayiim), που σημαίνει «Δέντρο ζωής», έχει μακραίωνη ιστορία κι αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της πόλης των Χανίων. Σύμφωνα με στοιχεία της Συναγωγής, στα Χανιά υπήρχαν δύο Συναγωγές από την περίοδο του Μεσαίωνα, οι Beth Shalom και Kahal Kadosh Etz Hayyim, που μοιράζονταν μια κοινή αυλή. Το 1941, στη διάρκεια του βομβαρδισμού των Χανίων από τους Γερμανούς, η Beth Shalom καταστράφηκε (έμειναν μόνον κάτι επιγραφές), αφήνοντας μόνο μια συναγωγή για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της Κοινότητας. Το 1944 στα Χανιά ζούσαν 267 Εβραίοι. Τον Μάιο του 1944, ολόκληρη η Κοινότητα συνελήφθη από τους ναζί. Τους κράτησαν στη φυλακή της Αγιάς, περίπου 10 ημέρες, και μετά τους έβαλαν στο πλοίο «Τάναϊς», με Έλληνες και Ιταλούς αιχμαλώτους. Γύρω στο 1950 αποκαλύφθηκε ότι ένα βρετανικό υποβρύχιο παρακολουθούσε το «Τάναϊς» και έξω από τη Μήλο το βύθισε με τρεις τορπίλες μέσα σε 15 λεπτά. Μέχρι το 1995, η εβραϊκή συνοικία και η Συναγωγή των Χανίων βυθίστηκαν αργά στη λήθη. Ωστόσο, λίγο αργότερα, με πρωτοβουλία του τωρινού διευθυντή της Νίκου Σταυρουλάκη και την αρωγή του Ταμείου Παγκόσμιων Μνημείων και του Προγράμματος Εβραϊκής Κληρονομιάς στη Νέα Υόρκη, επιτεύχθηκε η αποκατάσταση της Συναγωγής, η οποία, μετά τον αφανισμό των Εβραίων από τους Γερμανούς, λειτουργούσε ως στάβλος και χωματερή. Μετά από 43 χρόνια αναστολής της λειτουργίας έγιναν τα εγκαίνια στις 10 Οκτωβρίου 1999.

Κουλέδες της Κρήτης

Οι Κουλέδες ήταν μικρά οχυρά που κατασκευάστηκαν από τους Οθωμανούς στην Κρήτη μεταξύ 1867 και 1869, την περίοδο της Κρητικής Επανάστασης 1866-1869. Το δίκτυο το αποτελούσαν περίπου 150 κουλέδες (ίσως μέχρι 200 – δεν είμαστε σίγουροι).
Μερικοί από αυτούς ήταν κεντρικοί κουλέδες (κισλά), σαν μικρά φρούρια, που φιλοξενούσαν μεγάλες μονάδες, ενώ η πλειοψηφία ήταν μικρότερα οχυρά, ακόμα και μικρά φυλάκια. Οι περισσότεροι καταστράφηκαν από τους Κρητικούς μετά την αποχώρηση του τουρκικού στρατού το 1898.

Κατά τη Μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866-1869, η Οθωμανική Αυτοκρατορία αναγκάστηκε να στέλνει συνεχώς πασάδες στην Κρήτη, αλλά οι πολεμικές επιχειρήσεις απέβαιναν άκαρπες. Ο τελευταίος πασάς που στάλθηκε στο νησί ήταν ο Αυνή Πασάς, που αντιλαμβανόμενος την αντίσταση των Κρητικών, αποφάσισε να αλλάξει την έως τότε επιχειρησιακή τακτική και να την αναπροσαρμόσει. Τα μέτρα που πήρε ήταν τα εξής:
• Παρείχε πολιτική προστασία σ’ όσους δήλωναν υποταγή στους «μουφτήδες».
• Ο τουρκικός στόλος απέκλεισε τα βόρεια παράλια της Κρήτης, ώστε να γίνει αδύνατος ο ανεφοδιασμός των επαναστατών από την ελεύθερη Ελλάδα.
• Επικήρυξε τους πρωταγωνιστές με 500 οθωμανικές λίρες τον καθένα.
• Μετέφερε στο νησί Κούρδους και Κιρκάσιους εποίκους, για να ενισχύσει τον μουσουλμανικό πληθυσμό.
• Ανέπτυξε ολόκληρο σύστημα μεγάλων και μικρών πύργων, που οι Τούρκοι τους ονόμασαν Κουλέδες, σε επίκαιρα σημεία της Κρήτης, ώστε να ελέγχεται στρατιωτικά πλήρως το νησί.

Η Κρήτη χωρίστηκε σε 5 νομούς, οι διοικητές των οποίων ανέλαβαν την ανέγερση των Κουλέδων. Οι Κουλέδες κτίστηκαν σε ψηλούς λόφους, σταυροδρόμια, λιμάνια, περάσματα και οι φρουρές τους είχαν σκοπό την κατασκοπεία των επαναστατών, τον έλεγχο των μετακινούμενων Χριστιανών και την επικοινωνία μεταξύ τους (με σαλπίσματα ή φωτιές) σε περιπτώσεις κινδύνου, ώστε να μεταφερθεί το μήνυμα σειριακά στα κεντρικά στρατόπεδα (κισλάδες). Η λειτουργία των Κουλέδων είχε άμεσα και καταστρεπτικά αποτελέσματα για τους Κρητικούς, καθώς απέκοψε την ενδοεπικοινωνία μεταξύ τους. Οι Κρητικοί αντέδρασαν έντονα στην ανέγερση των πύργων, παρενοχλώντας τους κτίστες, χαλώντας τα κτίσματα ή καταστρέφοντας τα ασβεστοκάμινα, απ’ όπου προμηθεύονταν οι Τούρκοι τον ασβέστη για το κτίσιμο. Παρ’ όλα αυτά, ο Αυνή πασάς κατάφερε να υλοποιήσει το σχέδιο του με Βούλγαρους και Αρμένιους τεχνίτες, που ως τον Αύγουστο του 1868 είχαν χτίσει πάνω από 60 Κουλέδες, ενώ σε 2 μήνες αυξήθηκαν σε 150. Οι πύργοι αυτοί, σε συνδυασμό με τους προϋπάρχοντες, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην καταστολή της επανάστασης. Η μόνη διαφορά των Κουλέδων με τους υπόλοιπους πύργους του νησιού, ήταν ότι είχαν χτιστεί από το κράτος και όχι από ιδιώτες άρχοντες και φεουδάρχες (κυρίως Ενετούς). Οι Κρητικοί, προσπαθώντας να απελευθερωθούν, κατέστρεψαν πολλές φορές Κουλέδες, πολλοί από τους οποίους δεν υπάρχουν σήμερα. Ωστόσο, σε δεκάδες περιοχές της Κρήτης υπάρχουν σχετικά τοπωνύμια (πύργος ή κούλες), που μαρτυρούν την ύπαρξη πύργων παλαιότερα. Λόγω του μεγάλου όγκου των πύργων, εδώ δεν θα ασχοληθούμε με όλους, αλλά με μερικούς που υπάρχουν ακόμη.

ΚΟΥΛΕΣ ΑΠΤΕΡΑΣ
Το φρούριο Κουλές βρίσκεται 12 χλμ. ανατολικά των Χανίων, κοντά στη θέση Παλαιόκαστρο, πολύ κοντά στο χωριό Καλάμι και στα ερείπια της Αρχαίας Άπτερας. Το φρούριο χτίστηκε από τους Τούρκους μετά την Κρητική Επανάσταση του 1866, στη διάρκεια ενός προγράμματος για τον επανέλεγχο της Κρήτης μ’ ένα δίκτυο από οχυρωματικά έργα. Χτίστηκε από τον Τούρκο Χουσεΐν Αυνί Πασά και αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα φρουριακής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Το φρούριο χτίστηκε για να ελέγχει την κοιλάδα του Αποκόρωνα, από την οποία διερχόταν το πέρασμα προς τα Χανιά. Μαζί με τους άλλους Κουλέδες, που έχτισαν οι Τούρκοι στον Αποκόρωνα, έλεγχε το λιμάνι της Σούδας και υποστήριζε το κοντινό φρούριο Ιντζεδίν. Ο Κούλες της Άπτερας ή το φρούριο Σούμπασι, όπως αλλιώς ονομάζεται, σώζεται ακόμη και σήμερα, σε πολύ καλή κατάσταση. Είχε εξοπλιστεί με 2 πύργους που ήταν στραμμένοι προς τα δυτικά (ήλεγχε το πέρασμα προς τα Κεραμειά) και τα ανατολικά (προς Καλύβες). Ο πρώτος επικοινωνούσε με το φρούριο της Σούδας, ενώ ο δεύτερος με το φρούριο Ιντζεδίν και τους Κουλέδες των Καλύβων και του Νέου Χωριού. Το φρούριο ήταν το μεγαλύτερο φρουριακό συγκρότημα της εποχής του και περιλαμβάνει χώρους, οι οποίοι αναπτύσσονται συμμετρικά σε σχήμα Π, περιμετρικά σε μια ορθογώνια αυλή. Οι κυκλικοί του πύργοι καταλαμβάνουν τη ΝΔ και ΝΑ γωνία του φρουρίου, ενώ η κεντρική πύλη βρίσκεται στην ανατολική όψη του, προφυλαγμένη κατάλληλα από μια εσοχή (αυτιά). Στις επάλξεις, που ήταν στο δώμα του Κούλε, ανέβαιναν οι στρατιώτες με εσωτερικές ξύλινες σκάλες. Το φρούριο διέθετε όλους τους αναγκαίους χώρους στρατωνισμού, διαμονής αξιωματικών, αποθήκευσης, φυλάκισης, παρασκευής φαγητού, εστίασης, κ.α. Η καλή κατάσταση του φρουρίου οφείλεται στην άριστη ποιότητα κατασκευής των τοίχων του. Ο Κούλες, μετά την αποχώρηση των Τούρκων από την Κρήτη, χρησιμοποιήθηκε ως σχολείο για το χωριό Μεγάλα Χωράφια.

ΚΟΥΛΕΔΕΣ ΣΦΑΚΙΩΝ
Εκτός από τους Κουλέδες του Ασκύφου, αρκετοί Κουλέδες είχαν κατασκευαστεί στη σημερινή επαρχία Σφακίων με στόχο την κατάπνιξη της Επανάστασης και την ακινητοποίηση των Σφακιανών. Το 1868 κτίστηκε ο μικρός Κούλες στο Λουτρό, που βρίσκεται σήμερα δίπλα στο Ναό της Αγίας Αικατερίνης, στα υψώματα προς τη μεριά της Ανώπολης. Αυτός χρησιμοποιήθηκε και ως σχολείο. Άλλοι δύο Κουλέδες βρίσκονταν στον Αϊ Γιάννη και στην Ανώπολη. Στο Λουτρό υπάρχουν ακόμη τα ερείπια του τουρκικού κάστρου, του Κούλε, που κάποτε δέσποζε πάνω από τον σημερινό οικισμό. Το κτίριο έχει ορθογώνιο σχήμα και σώζονται μερικοί από τους τοίχους του. Στη δυτική πλευρά της εξόδου της Σαμαριάς, πάνω από τη σημερινή Αγία Ρούμελη, οι Τούρκοι έκτισαν τον Κούλε της Αγίας Ρούμελης, με σκοπό να αποκλείσουν τους επαναστάτες που κρύβονταν στο φαράγγι. Ο Κούλες βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση. Για να ελέγχεται η διάβαση προς τη Παλαιόχωρα, κατασκευάστηκαν ακόμη 3 Κουλέδες στην ευρύτερη περιοχή της Αγίας Ρούμελης, στις θέσεις Σκοτεινή, Αγγελόκαμπο και Σιδέρη, ενώ ένας τέταρτος βρισκόταν στα απόκρημνα βράχια του φαραγγιού της Τρυπητής. Οι Κουλέδες αυτοί είχαν οπτική επαφή και συνεργάζονταν με τους Κουλέδες του Αϊ Γιάννη και της Ανώπολης.

ΚΟΥΛΕΔΕΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ
Το σημαντικότερο πέρασμα του νομού Ρεθύμνης βρισκόταν στην περιοχή του Αγ. Βασιλείου, απ’ όπου Τούρκοι και Έλληνες μετέβαιναν από τη Μεσαρά στα Σφακιά. Εκεί λοιπόν, κτίστηκαν αρκετοί πύργοι και Κουλέδες. Ένας τέτοιος βρισκόταν κοντά στην είσοδο του Κουρταλιώτικου φαραγγιού, στο χωριό Κοξαρέ. Ο πύργος αυτός κατεδαφίστηκε από τους Επαναστάτες το 1896. Ένας άλλος Κούλες στην περιοχή, που τα χαλάσματά του είναι εμφανέστατα, σώζεται σήμερα στο λόφο που βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Αμάρι και Ασώματοι, δεξιά από τη διασταύρωση που οδηγεί στη μονή Πρέβελη. Είναι κτισμένος πάνω σε ένα βράχο απόκρημνο από την ανατολική και νότια πλευρά, μέσα σε φρουριακό περίβολο. Η θέση δεσπόζει στην περιοχή και ελέγχει νότια τον όρμο του Πλακιά. Ο φρουριακός περίβολος, που πιθανόν ανήκε σε προηγούμενο ενετικό φρούριο, έχει μήκος 60-70 μ. και πλάτος 25-35 μ. Ήταν οχυρωμένος με δυο προμαχώνες, ένα στη νότια πλευρά και ένα στο βόρειο καμπυλωτό τοίχο του. Η κοιλάδα του Αμαρίου αποτελεί ένα εσωτερικό πέρασμα στο Νομό Ρεθύμνης, που είναι συνέχεια της κοιλάδας των Ποταμών, όπου κατοικούσαν οι πιο αιμοβόροι Τούρκοι, οι Αμπαδιώτες. Τη μεγάλη αυτή δίοδο, που με μικρά παρακλάδια της οδηγούσε στη Μεσαρά, οι Τούρκοι είχαν οχυρώσει καλά. Στην κοιλάδα των Ποταμών υπήρχαν οι Κουλέδες των Πρασών, των Ποταμών και της Πατσού. Ο Κούλες των Ποταμών είχε σχήμα ορθογώνιο και περιλάμβανε χώρους διαμονής της φρουράς και του επικεφαλής της, βοηθητικούς χώρους και ένα ύψωμα για τα πυροβόλα του. Στην είσοδο της κοιλάδας του Αμαρίου, στο σημείο που χωρίζεται με την κοιλάδα των Ποταμών, ήταν κτισμένος ο Κούλες Αποστόλων – Μέρωνα.

Στο ανατολικό άκρο της κοιλάδας του Αμαρίου ήταν κτισμένοι δύο Κουλέδες, του Βαθειακού και της Λοχριάς. Ο Κούλες του Βαθειακού, κτισμένος πάνω στον λόφο που βρίσκεται νότια από το χωριό, εξυπηρετούσε διπλό σκοπό. Αφενός έλεγχε την διάβαση Αμαρίου – Μεσαράς από Αποδούλου – Αγία Παρασκευή προς Κόκκινο Πύργο και αφετέρου προστάτευε σθεναρά το τουρκοχώρι Βαθειακό, που ήταν το τουρκικό κέντρο της περιοχής. Ο Κούλες του Βαθειακού σώζεται σήμερα σε καλή σχετικά κατάσταση. Έχει καταρρεύσει ο ανατολικός τοίχος του και το μεγαλύτερο μέρος της στέγης του. Ο δεύτερος Κούλες στην περιοχή, ο Κούλες της Λοχριάς, ήταν κτισμένος σε βραχώδη λόφο ανατολικά από το χωριό, σε μικρή απόσταση απ’ αυτό. Εξυπηρετούσε τη μεταβίβαση μηνυμάτων προς τους Κουλέδες της μικρής κοιλάδας Καμαρών – Γρηγοριάς, που οδηγούσε στη Μεσαρά. Είναι σχεδόν τελείως κατεστραμμένος, σε βαθμό που με δυσκολία διακρίνει κάποιος το περίγραμμα του.

ΚΟΥΛΕΔΕΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Οι Τούρκοι έκτισαν αρκετούς κουλέδες και στο Νομό Ηρακλείου, κυρίως στην πεδιάδα της Μεσαράς, αλλά και στα υπόλοιπα περάσματα του νομού. Η περιοχή της Μεσαράς ήταν επίσης ισχυρά φυλασσόμενη περιοχή. Οι δίοδοι που οδηγούσαν σ’ αυτή ήταν οχυρωμένες με Κουλέδες, για να μη μπορεί να επικοινωνεί με τις γύρω περιοχές. Στη μικρή κοιλάδα των Καμαρών – Γρηγοριάς – Μαγαρικαρίου υπήρχαν οι Κουλέδες της Γραμμένης κι ο Κρεμαστός. Ο πρώτος είχε κτιστεί μεταξύ Γρηγοριάς και Μαγαρικαρίου, κοντά στο δρόμο. Βρίσκεται σε καλή κατάσταση, με σχεδόν ατόφια την οροφή του. Ο Κούλες που ήταν μάλλον κεντρικός (κισλά), είχε διαστάσεις 25×11 μ. και ήταν εφοδιασμένος με 24 πολεμίστρες. Η θέση του είναι οχυρή, αφού προστατεύεται σχεδόν ολόγυρα, εκτός της βόρειας μεριάς του, όπου και γίνεται η πρόσβαση. Ο Κούλες της Γραμμένης φιλοξένησε τους κατοίκους του Μαγαρικαρίου τον Μάιο του 1944, όταν οι Γερμανοί κατέστρεψαν το χωριό. Ο δεύτερος Κούλες, ο Κρεμαστός, βρισκόταν μεταξύ Γρηγοριάς και Καμαρών, πάνω σε ύψωμα ανατολικά του σημερινού δρόμου, για να μεταφέρει μηνύματα στον Κούλε του Ζαρού. Ένας άλλος κούλες εμπόδιζε την επικοινωνία της επαρχίας Μαλεβυζίου και Τεμένους με τη Μεσαρά. Είναι ο μεγάλος Κούλες των Άνω Μουλίων που βρισκόταν ανατολικά του ομώνυμου χωριού και δεσπόζει σε όλη την περιοχή. Σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση, ενώ τμήμα του χρησιμοποιείται ως στάβλος. Άλλος Κούλες υπήρχε στον λόφο βόρεια από την πόλη των Μοιρών, αλλά σήμερα στη θέση του έχουν χτιστεί δημόσιες υπηρεσίες. Από το Ηράκλειο προς το νομό Λασιθίου υπάρχουν από τα νότια τα περάσματα της Βιάννου, ενώ στα βόρεια τα περάσματα της Σελένας. Τα περάσματα προς το οροπέδιο Λασιθίου ήταν δυσπρόσιτα. Ένας Κούλες στο άνοιγμα του Περάσματος Βιάννου – Πεύκου – Καλαμιού ήταν ο Κούλες της Ρίζας. Ερείπια σώζονται και σήμερα ανατολικά της Βιάννου, στη θέση που οι Γερμανοί εκτέλεσαν τους κατοίκους της περιοχής τον Σεπτέμβριο του 1943. Το κύριο σώμα του Κούλε έχει διαστάσεις 14×7 μ. περίπου. Άλλοι κουλέδες υπήρχαν στο Πανόραμα Πεδιάδος και στους Θόλους, ερείπια του οποίου σώζονται.

ΚΟΥΛΕΔΕΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ
Ο ισθμός της Ιεράπετρας, από την Παχειά Άμμο ως την Ιεράπετρα, ήταν μια δίοδος πολύ σπουδαίας σημασίας στο Νομό Λασιθίου. Η οχύρωση επομένως της διόδου αυτής εξασφάλισε την πλήρη αποκοπή των σχέσεων των επαρχιών Μιραμπέλου και Ιεράπετρας, ενώ συγχρόνως απομόνωνε την επαρχία Σητείας. Έτσι οι Τούρκοι έκτισαν Κουλέδες ή Καλέδες στην Παχειά Άμμο, στη Βασιλική, στην Επισκοπή και στο Κεντρί. Ο μικρός Κούλες της Παχειάς Άμμου βρισκόταν στη θέση Χαλέπα, ανατολικά και κοντά από το χωριό, ενώ βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Ο σκοπός του ήταν κυρίως ο έλεγχος του όρμου της Παχειάς Άμμου, αλλά και όλου του Μιραμπέλου, ενώ επικοινωνούσε με τον πύργο της Βασιλικής. Ο Κούλες της Βασιλικής βρισκόταν νότια του χωριού πάνω στο λόφο, δίπλα στον οποίο βρέθηκαν σημαντικές αρχαιότητες, και η πρόσβαση γίνεται με δρόμο που φτάνει ως εκεί. Είναι μικρός (7×7 μ.) και σκοπός του ήταν η μεταφορά των μηνυμάτων του Κούλε της Παχειάς Άμμου στον Κούλε της Επισκοπής. Ο Κούλες της Επισκοπής βρισκόταν σε χαμηλό λόφο κοντά στο ομώνυμο χωριό κι ήταν ο κεντρικός πύργος της επαρχίας (κισλά) και ο μεγαλύτερος (15×4 μ.), ενώ τμήμα του σώζεται σε άσχημη κατάσταση. Στον Κούλε υπήρχε υπόγεια σήραγγα που οδηγούσε έξω από αυτόν σε μεγάλη απόσταση. Κύριος προορισμός του ήταν η άμεση στρατιωτική επέμβαση σε περίπτωση συναγερμού. Τέλος, ο Κούλες του Κεντριού ήταν χτισμένος στη θέση που βρίσκεται το σχολείο του ομώνυμου χωριού, χωρίς να σώζεται κανένα ίχνος του. Στην επαρχία Σητείας δεν κτίστηκαν κουλέδες, αφού είχε ήδη πολλά ενετικά φρούρια και πύργους, που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ανάλογα. Κούλες είχε κτιστεί και στις Μάλλες, που ήλεγχε το βόρειο μέρος του ποταμού Σαραντάπηχου, και έμοιαζε με τον Κούλε της Ρίζας στη Βιάννο.

ΠΙΟ ΕΧΘΡΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΕΧΘΡΟ. ΤΑ ΜΟΥΣΟΥΡΙΚΑ

Ο Κωνσταντίνος Μουσούρος υπήρξε μια, επιεικώς, αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Ήταν Έλληνας το γένος, γόνος μεγάλης φαναριώτικης οικογένειας με κρητικές ρίζες. Γεννήθηκε το 1807 και το 1840 διορίστηκε ως ο πρώτος πρέσβης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην Ελλάδα.

Ο Μουσούρος όμως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί πιο Τούρκος κι από τους Τούρκους στην συμπεριφορά του. Υπερασπίστηκε τα συμφέροντα του σουλτάνου ακόμα κι εις βάρος αυτών του ελληνικού κράτους, του γένους του δηλαδή. Δύο φορές κατά την θητεία του στην Αθήνα έγινε αιτία πρόκλησης διπλωματικού επεισοδίου, σε συνεργασία με τον Βρετανό πρέσβη στην Αθήνα, τον ραδιούργο και εχθρό του Όθωνα Λάιονς.

Ως Μουσουρικά έμειναν γνωστά τα διπλωματικά επεισόδια της περιόδου 1847-1848 μεταξύ του Βασιλείου της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Σύμφωνα με μια άποψη ο Μουσούρος παρουσιάστηκε τόσο εχθρικός έναντι της Ελλάδας για να μην κατηγορηθεί από τους Τούρκους ότι μεροληπτεί υπέρ των ομοεθνών του. Ωστόσο η δικαιολογία αυτή δεν είναι αρκετή για να δικαιολογήσει τις πράξεις του. Σε τελική ανάλυση θα ήταν προτιμότερο να παραιτηθεί αν ερχόταν σε σύγκρουση με την συνείδησή του. Φαίνεται όμως πως κάπου εκεί υπήρχε το έλλειμμα… στην συνείδηση.

Στις 25 Ιανουαρίου 1847 ο αγωνιστής και υπασπιστής του βασιλιά Όθωνα Τσάμης Καρατάσος επισκέφτηκε τον Μουσούρο στην πρεσβεία ζητώντας του διαβατήριο για επισκεφτεί την Κωνσταντινούπολη. Ο Μουσούρος όμως αρνήθηκε με το σκεπτικό ότι ο Καρατάσος είχε συμμετάσχει σε κίνημα κατά των Τούρκων στη Μακεδονία…

Η άρνηση του Μουσούρου αποτελούσε συν τοις άλλοις προσωπική προσβολή στο πρόσωπο του βασιλιά Όθωνα. Έτσι όταν στις 27 Ιανουαρίου ο Μουσούρος κλήθηκε σε δεξίωση στο παλάτι ο Όθωνας του είπε επί λέξει: «Νομίζω, κύριε, ότι ο βασιλιάς της Ελλάδος άξιζε περισσότερο σεβασμό». Κατόπιν ο βασιλιάς επιδεικτικά απομακρύνθηκε.

Το επεισόδιο θα μπορούσε να έχει αγνοηθεί εντελώς από τον Μουσούρο. Αυτός όμως δεν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη για να πλήξει τους ομοεθνείς του. Υπό την καθοδήγηση του Λάιονς αποχώρησε επιδεικτικά από τη δεξίωση προκαλώντας διπλωματικό επεισόδιο αντιστρόφως ανάλογο της βαρύτητάς του και ενημερώνοντας αμέσως τα αφεντικά του τους Τούρκους.

Φυσικά ο σουλτάνος δεν έχασε την ευκαιρία να ταπεινώσει την Ελλάδα, απαιτώντας την έκφραση δημόσιας συγνώμης από την Αθήνα, κάτι που δεν έγινε δεκτό από τον τότε πρωθυπουργό Ιωάννη Κωλέττη. Κατόπιν της ελληνικής άρνησης ο Μουσούρος έφυγε από την Ελλάδα, στις 3 Φεβρουαρίου. Έτσι διακόπηκαν οι διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας και Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Τον Αύγουστο οι Τούρκοι διέκοψαν κάθε σχέση με την Ελλάδα, διπλωματική και κυρίως εμπορική, γεγονός που στοίχισε στην Αθήνα. Τελικά, μετά τον θάνατο του πρωθυπουργού Ιωάννη Κωλέττη βρέθηκε μια λύση που χρύσωνε το πικρό χάπι για την Ελλάδα, με την ελληνική κυβέρνηση να ζητά συγνώμη από τον Μουσούρο προσωπικά και όχι από τους Οθωμανούς, αν και στάλθηκε και επιστολή στον σουλτάνο.

Ο Μουσούρος επέστρεψε στη Αθήνα στις 8 Φεβρουαρίου 1848, αλλά τα προβλήματα της Ελλάδας μαζί του δεν τελείωσαν. Στις 23 Απριλίου 1848 ο υπηρέτης στην τουρκική πρεσβεία Απόστολος Ναδίρης αποπειράθηκε να σκοτώσει τον Μουσούρο διότι, όπως δήλωσε «δεν άντεχε να τον ακούει άλλο να μιλά άσχημα κατά των Ελλήνων»…

Ο Μουσούρος τραυματίσθηκε ελαφρά στο χέρι. Αν και αποδείχθηκε ότι ο Ναδίρης έδρασε αυτοβούλως η άρνηση της Ελλάδας να τον εκδώσει στους Τούρκους προκάλεσε νέο διπλωματικό επεισόδιο και τουρκικά αντίποινα κατά των Ελλήνων στην Πόλη.

Τελικά το επεισόδιο ρυθμίστηκε και ο Μουσούρος μετατέθηκε στην Οθωμανική πρεσβεία στην Βιέννη προς μεγάλη ανακούφιση των Ελλήνων που γλίτωναν από τον «Έλληνα» διπλωμάτη. Ο Μουσούρος υπηρέτησε αργότερα και στο Λονδίνο ενώ οι Τούρκοι του απένειμαν τον τίτλο του πασά. Πέθανε το 1891 στην Πόλη.

Η ΕΙΣΒΟΛΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ . ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΙΤΟ ,ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ

Το 1956 η Τουρκία σχεδίαζε εισβολή στην Κύπρο για τη δημιουργία συνθηκών για συγκρούσεις Ελλήνων και Τούρκων με τη Βρετανία, που ήταν κατοχική δύναμη, να μην αντιδρά. Την πληροφορία έδωσε ο ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας Τίτο στον Έλληνα Πρωθυπουργό, Κωνσταντίνο Καραμανλή. Βεβαίως για την πληροφορία αυτή εγείρονται διάφορα ερωτήματα: Γιατί η Βρετανία, που κατείχε την Κύπρο να δεχθεί εισβολή της Τουρκίας;

Προφανώς και δεν είναι το ίδιο το 1974, που παρακολουθούσε απαθώς την τουρκική εισβολή. Απαντήσεις δεν υπάρχουν στα όσα ειπώθηκαν στη συνομιλία Τίτο-Καραμανλή, που πραγματοποιήθηκε στις 27 Ιουλίου 1956 από τις 17:30 ώς τις 20:30 στη βίλα “Μον Ρεπό” στην Κέρκυρα, παρουσία του βασιλιά Παύλου, του διαδόχου Κωνσταντίνου, του υπουργού Προεδρίας Κωνσταντίνου Τσάτσου και του πρεσβευτή Μίσα Παβίτσεβιτς. Το σημείωμα, που περιέχει τις πληροφορίες, συντάχθηκε από τους Γιουγκοσλάβους.

Από ελλαδικής πλευράς, για τη συνάντηση γίνεται αναφορά στο «Κωνσταντίνος Καραμανλής, αρχείο, γεγονότα και κείμενα», τόμος 2. Η αναφορά που γίνεται αφορά τα όσα ειπώθηκαν δημόσια. Ο στρατάρχης Τίτο, όπως αναφέρεται στο Αρχείο Καραμανλή ( σελίδα 134) ήταν φιλοξενούμενος των βασιλέων στην Κέρκυρα. Ο Καραμανλής στις δηλώσεις του επιβεβαιώνει πως στη συνάντηση συζητήθηκε και το Κυπριακό. «Βεβαίως εθίγη, εφόσον το Κυπριακό επηρεάζει την όλην εξωτερική πολιτική της Ελλάδος».

Το περιεχόμενο της συνάντησης με λεπτομερείς αναφορές και διαλόγους περιλαμβάνονται στο σημείωμα, που βρέθηκε στα γιουγκοσλαβικά αρχεία. Το σημείωμα είναι από τα γιουγκοσλαβικά αρχεία (AJBT, KPR I-2/8, Grčka). Το σημείωμα περιλαμβάνεται στην έκδοση: Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος και η εμπλοκή των βαλκανικών χωρών: Αρχειακές πηγές από Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Αλβανία. Επιμέλεια Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, Σπυρίδων Σφέτας & Ηλίας Σκουλίδας.

Ο Τίτο σε κάποια στιγμή των συζητήσεων και μετά που ανέφερε πως θα μπορούσε να μεσολαβήσει μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας προχώρησε σε αποκαλύψεις. «Θέλω να είστε απολύτως εχέμυθοι με αυτό που θα σας εκθέσω: Διαθέτω αρκετά αξιόπιστα στοιχεία για σχέδια απόβασης Τούρκων κομάντο στην Κύπρο. Εφόσον συμβεί κάτι τέτοιο, θα έδινε τη δυνατότητα στους Άγγλους να παρακολουθούν από απόσταση τη σύγκρουση Τούρκων και Ελλήνων, όπως επίσης και ένα νέο πρόσχημα για να παραμείνουν στο νησί.

Καραμανλής: Δηλαδή οι Άγγλοι δεν σκέφτονται διαφορετική λύση;

Πρόεδρος Τίτο: Φαίνεται πως όχι! Στην ελληνική κυβέρνηση απομένει να διασαφηνίσει τα αιτήματά της και να κινητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη.

Καραμανλής: Ναι, αλλά πως θα είναι η κατάσταση στον ΟΗΕ;

Πρόεδρος Τίτο: Πρέπει να προετοιμαστείτε καλά και να διαλέξετε την κατάλληλη στιγμή.

Καραμανλής: Δυστυχώς, δεν μπορούμε να επιλέξουμε. Η επόμενη σύνοδος της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ είναι τον Νοέμβριο. Θα έχουμε τη δική σας υποστήριξη;

Πρόεδρος Τίτο: Δεν θα παραλείψουμε. Θα κάνουμε ό, τι μπορούμε.

Καραμανλής: Εσείς έχετε αρκετούς φίλους. Θα μπορούσατε να μας βοηθήσετε, επηρεάζοντας τις αραβικές και τις ασιατικές χώρες. Υπάρχει ήδη μία προδιάθεση, αλλά η συμβουλή σας θα είχε μεγάλη επίδραση.

Πρόεδρος Τίτο: Θα το κάνουμε. Κυρίως γιατί ο λαός της Γιουγκοσλαβίας παρακολουθεί με μεγάλη συμπάθεια τις προσπάθειες της Ελλάδας και τον αγώνα του κυπριακού λαού.

Καραμανλής: Αυτό θα είναι σημαντική βοήθεια για μας. Έχουμε πληροφορίες ότι οι ΗΠΑ θα λάβουν ουδέτερη στάση στο Κυπριακό.

(Ο Παβίτσεβιτς παρακαλεί τον Καραμανλή να γίνει πιο ακριβής, διότι η μέχρι στιγμής στάση των ΗΠΑ ήταν φιλοαγγλική, εάν πρόκειται δηλαδή για υπόσχεση των ΗΠΑ ή για προσδοκία της ελληνικής κυβέρνησης) – Ο Καραμανλής εξηγεί ότι υπάρχει η ελπίδα ότι θα αλλάξουν στάση οι ΗΠΑ.

Πρόεδρος Τίτο: Στον ΟΗΕ βρίσκονται τώρα και πέντε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Δεν μπορώ να εγγυηθώ για την ΕΣΣΔ –αυτή ανήκει στις Μεγάλες Δυνάμεις– αλλά ίσως και αυτή. Εμείς θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε την υποστήριξη των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης στο Κυπριακό.

Καραμανλής: Ο Σεπίλωφ μας επιβεβαίωσε ότι η ΕΣΣΔ στηρίζει την αυτοδιάθεση. Ρωτά ποια είναι η στάση της Ινδίας.

Πρόεδρος Τίτο: Αυτό είναι λεπτό ζήτημα. Στο Μπριόνι ο Νεχρού δεν ήταν έτοιμος να αποδεχθεί ούτε το ένα τέταρτο των θέσεών μας για το γερμανικό ζήτημα. Αναφέραμε την Κύπρο. Αλλά αποκόμισα την εντύπωση ότι ο Νεχρού δεν θα ήθελε να καταλήξουμε σε κάτι συγκεκριμένο.

Σε ερώτηση του Καραμανλή, ο Πρόεδρος Τίτο εξηγεί ότι πρόκειται απλά για την εντύπωση που σχημάτισε ο ίδιος και ότι ο Νεχρού δεν είπε κάτι αρνητικό. Ωστόσο, ο Πρόεδρος Τίτο έχει την αίσθηση ότι ο Νεχρού δεν θα ήθελε να χαλάσει τις σχέσεις του με τη Μεγάλη Βρετανία, όσο ακόμα οι σχέσεις με τις ΗΠΑ είναι άσχημες. Η Ινδία είναι πολύ προσεκτική/επιφυλακτική.

«Δεν είναι πλατωνική η σχέση Βρετανίας και Τουρκίας»

Σύμφωνα με τον Τίτο, οι τουρκικές επιδιώξεις συμπίπτουν με τα αγγλικά συμφέροντα. Ο ρόλος της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή συμφέρει την Αγγλία διότι παρέχει υποστήριξη στο βρετανικό σύστημα σε εκείνη την περιοχή (δεν πρόκειται για πλατωνική σχέση). Στον δίκαιο αγώνα της Ελλάδας για το Κυπριακό ζήτημα το πιο σημαντικό είναι ο ηθικός παράγοντας. Θα πρέπει να δράσετε μέσω του ΟΗΕ, αλλά σταδιακά, σε λογικά χρονικά όρια και με την προβολή μικρών λογικών απαιτήσεων να φθάσετε βαθμηδόν στην οριστική λύση.

Η Ελλάδα από τον Β’ Παγκόσμιο στον Ψυχρό Πόλεμο: Διεθνείς Σχέσεις και εσωτερικές εξελίξεις (MIS: 380436) Επιστημονικά υπεύθυνος Καθηγητής Νίκος Μαραντζίδης Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών, και Ανατολικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Ερευνητικό πρόγραμμα ΘΑΛΗΣ ‐ Η Ελλάδα από τον Β’ Παγκόσμιο στον Ψυχρό Πόλεμο: Διεθνείς Σχέσεις και εσωτερικές εξελίξεις).

Επιφυλάξεις Τίτο για τον ένοπλο εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα 1955-59

Για τον ένοπλο αγώνα κατά της αποικιοκρατικής δύναμης, ο Τίτο παρουσιάζεται άκρως επιφυλακτικός. Όσον αφορά τη διεξαγωγή του αγώνα στην Κύπρο εκφέρει την άποψη ότι μία ένοπλη εξέγερση θα ήταν αδύνατη και καταδικασμένη να αποτύχει διότι το νησί μπορεί εύκολα να αποκλεισθεί. Θέτει το ερώτημα εάν θα ήταν εφικτό να αποφευχθεί η ένοπλη δράση και από τις δύο πλευρές προκειμένου να διεξαχθούν διαπραγματεύσεις σε ειρηνική ατμόσφαιρα.

Καραμανλής: Βεβαιώνει τον Πρόεδρο ότι η κυβέρνηση δεν έχει καμία σχέση με τον ένοπλο αγώνα στην Κύπρο, αλλά προσθέτει ότι κανείς δεν θα τολμούσε να δώσει τέτοιες συμβουλές (διακοπή του αγώνα), ούτε να αναλάβει την ευθύνη ότι δεν θα συμβεί τίποτα στους Κύπριους πατριώτες εάν σταματήσει η αντίσταση.

Η Ελλάδα ζήτησε διάλογο για την Κύπρο, αλλά οι Άγγλοι αρνήθηκαν. Τότε οι Κύπριοι άρχισαν την ένοπλη δράση τους. Τώρα είναι δύσκολο να πειστούν ότι οι Άγγλοι θα τους δικαιώσουν. Οι Άγγλοι ζητούν να παραδώσουν τα όπλα, αλλά η Ελλάδα έχει πικρή εμπειρία από τη Μεγάλη Βρετανία και τις υποσχέσεις της. Η ελληνική κυβέρνηση δεν επιθυμεί εμπλοκή στον ένοπλο αγώνα, διότι κατανοεί τη βαρύτητα του προβλήματος και τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να προκαλέσει. Αλλά είναι ηθικά υποχρεωμένη να υποστηρίξει τον αγώνα των Κυπρίων. Η Ελλάδα επιμένει μόνο για δίκαιη και τίμια πρόταση. Δυστυχώς η εμπλοκή της Τουρκίας επιδεινώνει το Κυπριακό πρόβλημα. Η Ελλάδα είναι διατεθειμένη να ικανοποιήσει τρία βασικά αιτήματα της Τουρκίας (στρατηγικό, οικονομικό και το ζήτημα της μειονότητας) με τον εξής τρόπο:

α) η τουρκική μειονότητα: χορήγηση διπλής υπηκοότητας με απαλλαγή από τη στρατιωτική θητεία, αναγνώριση όλων των μειονοτικών δικαιωμάτων με την εγγύηση κάποιου διεθνούς οργανισμού (ΟΗΕ),

β) στρατηγικό: περιορισμός των στρατιωτικών ενεργειών και ελεγχόμενος αφοπλισμός της Κύπρου, (Βασιλιάς Παύλος: Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Κύπρος ήταν αγγλική βάση εναντίον της Τουρκίας. Είναι μικρότερος ο κίνδυνος για την Τουρκία εάν η Κύπρος τεθεί υπό τον έλεγχο της μικρής Ελλάδας, παρά της Μεγάλης Βρετανίας!)

γ) οικονομικό: δημιουργία ελεύθερου λιμένα στην Κύπρο ή τελωνειακή ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και με την Τουρκία.

Πρόεδρος Τίτο: Οι ΗΠΑ αυτή τη στιγμή βρίσκονται στο πλευρό της Μεγάλης Βρετανίας και εμμέσως της Τουρκίας, διότι θέλουν να έχουν την Τουρκία ως ανάχωμα (εάν γενικά το καταφέρουν) εναντίον της ΕΣΣΔ.

Καραμανλής: Αυτό λέω και εγώ στους Αμερικάνους, αλλά αυτοί αποδίδουν μεγάλη σημασία στο Σύμφωνο της Βαγδάτης.

Πρόεδρος Τίτο: Τα πάντα θα εξαρτηθούν από τις σχέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Η Τουρκία θα μπορούσε να βρεθεί απομονωμένη κάποια στιγμή. Το Κυπριακό ζήτημα πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο των διεθνών εξελίξεων και όχι ανεξάρτητα από αυτές. Οι Άγγλοι δεν θα εγκαταλείψουν το ζήτημα και έχουν τα μέσα να το πετύχουν.

Σε αυτό το σημείο ο Τίτο αναφέρεται και στις πληροφορίες του για την εισβολή των Τούρκων κομάντος στην Κύπρο.

ΠΗΓΗ: Το σημείωμα είναι από τα γιουγκοσλαβικά αρχεία AJBT, KPR I-2/8, Grčka. Το σημείωμα περιλαμβάνεται στην έκδοση: Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος και η εμπλοκή των βαλκανικών χωρών: Αρχειακές πηγές από Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Αλβανία.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΛΑΤΙΑ

Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου
Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της πλατείας Σπιανάδα και αποτελεί ένα από τα εντυπωσιακότερα αξιοθέατα της Κέρκυρας. Το κτίριο σχεδιάστηκε από τον Άγγλο Συνταγματάρχη Μηχανικό Sir George Whitmore (1775-1862) και χτίστηκε το χρονικό διάστημα 1819 – 1823, επί του Άγγλου Αρμοστή Θωμά Μαίτλαντ. Είναι αναμφισβήτητα το σπουδαιότερο μνημείο της Αγγλοκρατίας και ένα από τα πρώτα κτίρια νεοκλασικού ρυθμού που κτίστηκαν στην Ελλάδα. Είναι μεγαλοπρεπές αλλά και κομψό, παρά το μεγάλο μέγεθός του. Είναι τα δεύτερα μεγαλύτερα ανάκτορα στην Ελλάδα μετά από τα ανάκτορα του Όθωνα στην Αθήνα, δηλαδή τη σημερινή Βουλή. Είναι κτισμένο από πέτρα Μάλτας. Η είσοδός του κοσμείται από περιστύλιο σε δωρικό ρυθμό που διακόπτεται από δυο μεγαλοπρεπής τοξωτές πύλες, του Αγίου Μιχαήλ στα δεξιά και του Αγίου Γεωργίου στα αριστερά. Το κεντρικό τμήμα πάνω στο γείσο του κτιρίου υπάρχουν ανάγλυφες αλληγορικές παραστάσεις των επτά νησιών του Ιονίου. Ο εσωτερικός διάκοσμος του κτιρίου κοσμείται από γλυπτά και ζωγραφικές παραστάσεις. Τα περισσότερα γλυπτά είναι έργα του Κερκυραίου γλύπτη Προσαλέντη. Το ανάκτορο χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία του Άγγλου Αρμοστή. Το ανάκτορο στο παρελθόν στέγασε την Ιόνιο Γερουσία και το τάγμα των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου, απ’ όπου πήρε και το όνομά του. Μετά την ένωση των Επτανήσων χρησιμοποιήθηκε για μισό αιώνα και ως θερινή κατοικία της πρώην βασιλικής οικογένειας. Από το 1913 ως το 1993 στέγασε το μουσείο Σινοϊαπωνικής τέχνης. Σήμερα στεγάζει το Mουσείο Ασιατικής τέχνης, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη και φιλοξενεί διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις και περιοδικές εκθέσεις.

Αχίλλειο
Είναι μία από τις πιο γνωστές βασιλικές επαύλεις της Ευρώπης και ίσως το πιο σημαντικό αρχιτεκτονικό αξιοθέατο της Κέρκυρας, που βρίσκεται στον οικισμό Γαστούρι, 10 χλμ. από την πόλη της Κέρκυρας. Η έπαυλη σχεδιάστηκε από τους Ιταλούς αρχιτέκτονες Ραφαέλε Καρίττο (Raffaele Caritto) και Αντόνιο Λάνντι (Antonio Landi) με επόπτη τον πρόξενο της Αυστρίας στην Κέρκυρα Αlexander Warssderg στην αρχή και, μετά τον θάνατό του, τον βαρόνο Von Bucowitz, σε πομπηινό ρυθμό και χτίστηκε το 1890 με δαπάνη της αυτοκράτειρας Ελισάβετ της Αυστρίας, που λόγω της ευαίσθητης υγείας της ζήτησε την οικοδόμησή της. Την έπαυλη την αφιέρωσε στον Αχιλλέα, απ’ όπου και το όνομα της, τον περίβολο της οποίας πλούτισε με αγάλματα από την αρχαία ελληνική μυθολογία. Από αυτά τα πιο γνωστά έργα είναι οι «Επτά Μούσες» και ο Αχιλλέας Θνήσκων του Χέρτερ. Στο εσωτερικό του φέρει τοιχογραφίες και διακοσμήσεις σημαντικών καλλιτεχνών της εποχής της ανέγερσής του. Η Ελισάβετ δολοφονήθηκε το 1898. Το 1904 ή 1907 ο αυτοκράτορας («Κάιζερ») της Γερμανίας Γουλιέλμος Β’ αγόρασε το Αχίλλειο, όπου και διέμενε όταν επισκεπτόταν την Κέρκυρα. Τοποθέτησε ένα κολοσσιαίο άγαλμα του Αχιλλέα με την επιγραφή «Στον μέγιστο των Ελλήνων από τον μέγιστο των Γερμανών». Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ιδιοκτησία της έπαυλης πέρασε στο ελληνικό δημόσιο οπότε και ερημώθηκε, μέχρι που το 1962 αποφασίστηκε η εκχώρησή της σε δυτικογερμανική τότε εταιρεία για να λειτουργήσει ως καζίνο, μετά από προτροπή του Βασιλέως Παύλου, για να γίνει εφάμιλλο του Μονακό, με ό,τι θα σήμαινε αυτό για την παράλληλη ανάπτυξη της Κέρκυρας. Τελικά το καζίνο λειτούργησε με κάποιες μικροδιακοπές ως το 1981, όταν οι τότε πολιτικές εξάρσεις το εξανάγκασαν να κλείσει. Λειτούργησε και πάλι, υπό τη διεύθυνση του ΕΟΤ, το 1984. Το Αχίλλειο μπορεί να επισκεφτεί κανείς ορισμένες ώρες της ημέρας.

Μον Ρεπό
Το κτήμα Μον Ρεπό, που έχει έκταση 258 στρέμματα, καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα του λόφου της Ανάληψης όπου βρίσκονταν η Παλαιόπολη, η αρχαία δηλαδή πόλη της Κέρκυρας. Απέχει 3 χλμ. από το ιστορικό κέντρο και το συναντάμε σε μια από τις ωραιότερες τοποθεσίες του νησιού. Στο κέντρο σχεδόν του κτήματος βρίσκεται το επιβλητικό παλάτι που έκτισε το 1824 ο Άγγλος Αρμοστής Frederic Adam, για θερινή κατοικία του. Πρόκειται για μεγαλοπρεπές ανάκτορο αποικιακού τύπου, που στη διάρκεια της Αγγλοκρατίας ήταν η θερινή κατοικία του εκάστοτε αρμοστή. Μετά την ένωση των Ιόνιων νησιών με την Ελλάδα, το Μον Ρεπό παραχωρήθηκε από το δήμο στο βασιλιά Γεώργιο Α’ με σκοπό να είναι η θερινή κατοικία της βασιλικής οικογένειας. Εδώ, το 1921 γεννήθηκε και ο Δούκας του Εδιμβούργου Φίλιππος Μαουνμπάτεν, σύζυγος της βασίλισσας Ελισάβετ Β’. Μετά την κατάργηση της μοναρχίας, το κτήμα του Μον Ρεπό πέρασε στην ιδιοκτησία του δήμου Κερκυραίων και σήμερα λειτουργεί ως μουσείο. Στο κτήμα του Μον Ρεπό, εκτός από το παλάτι, βρίσκονται και τα ερείπια σημαντικών αρχαιοτήτων. Η περιοχή αυτή, σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα αποτελούσε το κέντρο της Παλαιόπολης. Η αρχαία πόλη εκτεινόταν από την περιοχή του Ανεμόμυλου ως το Κανόνι και περιλάμβανε δύο λιμάνια. Το λιμάνι του Αλκίνοου και το Υλλαϊκό λιμάνι. Οι σημαντικότερες αρχαιότητες της Παλαιόπολης που μπορεί να δει ο επισκέπτης είναι: τα ερείπια της πεντάκλιτης βασιλικής της Αγίας Κέρκυρας, που χρονολογούνται από τις αρχές του 5ου αιώνα και λέγεται ότι οικοδομήθηκε πάνω στα θεμέλια του ρωμαϊκού ωδείου. Στην είσοδο σώζονται οι δυο ραβδωτές κολώνες Κορινθιακού ρυθμού. Παρ’ όλες τις καταστροφές που υπέστη ο ναός στο ρου της ιστορίας, σώζονται αρκετά μέρη του και κυρίως πολλά γλυπτά και τα ψηφιδωτά δάπεδα. Στην περιοχή της Παλαιόπολης βρίσκεται και ο καλύτερα σωζόμενος αρχαίος ναός της Κέρκυρας. Είναι ένας μικρός δωρικός ναός που χρονολογείται από τον 6ο π.Χ. και αποτελείται από 11 μονόλιθους κίονες. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ο ναός αυτός ήταν αφιερωμένος στον Ποσειδώνα. Οι αρχαιολόγοι όμως, πιστεύουν ότι ήταν αφιερωμένος στον Ασκληπιό ή στον Απόλλωνα. Ο μεγαλύτερος ναός της αρχαίας Κέρκυρας, όπως φαίνεται από τα ερείπιά του ήταν αυτός της Ήρας που βρίσκεται στα δεξιά του ανακτόρου. Δυστυχώς όμως έχει υποστεί μεγάλες φθορές.

Νέα Ανάκτορα (Προεδρικό Μέγαρο)
Το σημερινό Προεδρικό Μέγαρο είναι ένα τριώροφο νεοκλασικό κτίριο με λιτή και αυστηρή συμμετρική πρόσοψη που ακολουθεί τους νόμους της συμμετρίας, άρχισε να χτίζεται το 1891 με σχέδια του αρχιτέκτονα Ερνστ Τσίλλερ (1837-1923) ως ιδιαίτερο ανάκτορο του διαδόχου (τότε) Κωνσταντίνου, με δωρεά του Ελληνικού Δημοσίου. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 1897. Στο δεύτερο όροφο μία σειρά από διπλά παράθυρα αφήνουν ενδιάμεσα κενά όπου διακρίνονται ανάγλυφα εραλδικά σύμβολα, παραστάσεις των τεσσάρων εποχών, τα μονογράμματα Κ και Σ [Κωνσταντίνος και Σοφία (Χόεντζολερν)], καθώς και πρόσωπα της ελληνικής μυθολογίας. Στη στέψη του κτιρίου ο Τσίλλερ είχε τοποθετήσει αγάλματα. Στο αρχικό κτίριο προστέθηκαν το 1909 η αίθουσα χορού (μονώροφη επέκταση προς βορρά του κυρίως κτιρίου, σημερινής αίθουσας διαπιστευτηρίων) και στις αρχές του 1960 η πίσω πτέρυγα (σημερινή αίθουσα δεξιώσεων). Μετά τη μεταπολίτευση του 1974, το κτίριο χρησιμοποιείται πλέον ως Προεδρικό Μέγαρο και ως κατοικία των εκάστοτε Προέδρων. Η συνολική έκταση που καταλαμβάνει το Προεδρικό Μέγαρο ανέρχεται σε 27 στρέμματα ενώ το μεγαλύτερο μέρος καταλαμβάνει ο πανέμορφος κήπος. 140 διαφορετικά είδη και ποικιλίες καλλωπιστικών δένδρων, θάμνων, αναρριχώμενων φυτών στολίζουν τον κήπο με μερικά από τα φυτά αυτά να είναι σπάνια, ενώ πολλά από τα δέντρα (π.χ. αριές και κυπαρίσσια) ξεπερνούν έναν αιώνα ζωής. Τον κήπο στολίζουν όμορφα γλυπτά όπως αίγαγροι, κούροι, γυναικείες μορφές και ένας λαϊκός οργανοπαίκτης που παίζει τσαμπούνα. Η έκταση βρίσκεται στην καρδιά της Αθήνας και περικυκλώνεται από τις πολύβουες αρτηρίες που σχεδόν πάντα είναι φορτωμένες με αυτοκίνητα, μηχανάκια, ταξί, λεωφορεία.

Παλαιά Ανάκτορα
Πρόκειται για νεοκλασικό κτήριο, σχεδιασμένο από τον Βαυαρό αρχιτέκτονα της Βασιλικής Αυλής της Βαυαρίας Φρειδερίκο φον Γκέρτνερ (Gärtner) και βρίσκεται στην Πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα. Χρησιμοποιήθηκε ως ανάκτορα από τον Όθωνα και στη συνέχεια από τον Γεώργιο Α’ μέχρι το 1910, όπου εγκαταστάθηκε σε νεότερα, στην οδό Ηρώδου του Αττικού, γι’ αυτό και η ονομασία τους Παλαιά Ανάκτορα. Στη δυτική πλευρά του κτιρίου διαμορφώθηκε ο χώρος σε Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, ενώ οι εξωτερικοί χώροι τόσο της ανατολικής όσο και της νότιας πλευράς από την αρχή διαμορφώθηκαν σε μεγάλο ενιαίο εθνικό κήπο, που υπάρχει μέχρι και σήμερα. Το κτίριο κατασκευάστηκε στο διάστημα 1836-1847, για να γίνει ανάκτορο του Όθωνα, μετά την μεταφορά της πρωτεύουσας του κράτους από το Ναύπλιο στην Αθήνα το 1834. Τα Παλαιά Ανάκτορα σταμάτησαν να χρησιμοποιούνται ως ανάκτορα και παράλληλα επίσημη κατοικία της βασιλικής οικογένειας το 1910, αφού είχε υποστεί και αρκετές ζημιές από δυο πυρκαγιές, το 1884 και το 1909. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1922, χρησιμοποιήθηκε σαν κέντρο υποδοχής και περίθαλψης των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής. Το 1929 έγινε έδρα του Ελληνικού Κοινοβουλίου, που προηγουμένως στεγαζόταν στο Βουλευτήριο της οδού Σταδίου (σήμερα γνωστό σαν Παλιά Βουλή), και της Γερουσίας. Η μετατροπή του κτιρίου σε Κοινοβούλιο έγινε από τον αρχιτέκτονα Ανδρέα Κριεζή. Στις 25 Μαρτίου 1932 έγιναν και τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη, που άρχισε να κατασκευάζεται το 1929. Σήμερα είναι έδρα του ελληνικού κοινοβουλίου, της Βουλής των Ελλήνων. Στεγάζει την αίθουσα του Κοινοβουλίου, της Γερουσίας και των Επιτροπών, τα Γραφεία του Προέδρου της Βουλής και των Αντιπροέδρων, μέρος του Αρχείου της Βουλής, γραφεία των κοινοβουλευτικών ομάδων των κομμάτων, το τηλεοπτικό κανάλι της Βουλής των Ελλήνων, καθώς και διοικητικές υπηρεσίες.

Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου
Είναι κτίσμα του 14ου αιώνα που κατασκευάστηκε από τους Ιωαννίτες ιππότες ,οι οποίοι κατείχαν τη Ρόδο από το 1309 έως το 1522, στη θέση παλαιότερης βυζαντινής ακρόπολης του 7ου μ.Χ αιώνα. Το παλάτι εκτός από διοικητικό κέντρο των Ιπποτών και κατοικία του Μεγάλου Μαγίστρου ήταν επίσης έδρα της άρχουσας κοινωνικής και πνευματικής τάξης της Ρόδου. Όταν κατέλαβαν το νησί οι Οθωμανοί χρησιμοποίησαν το μισοκατεστραμμένο από την πολιορκία παλάτι ως φυλακές ενώ το τελειωτικό χτύπημα δόθηκε το 1856 όταν μετά από έκρηξη πυρομαχικών που φυλάσσονταν στα υπόγειά του το μεγαλύτερο μέρος του καταστράφηκε.

Τατόι
Βρίσκεται 15 χλμ. βόρεια της Αθήνας. Στο κτήμα βρίσκεται το θερινό ανάκτορο της πρώην ελληνικής βασιλικής οικογένειας. Το 1898, μετά την παραχώρηση στον Βασιλέα από τη Βουλή ως ιδιωτική περιουσία του, το Τατόι απέκτησε τη μέγιστη έκτασή του: 47.427 στρέμματα. Παράλληλα προχωράει δραστήρια η οργάνωση της διαχείρισής του και η ανάπτυξη της υποδομής του. Στα έργα αυτά προΐσταται ο Λουδοβίκος Μύντερ (1873-1892), Δανός δασολόγος και φιλέλληνας, καθώς και, στη συνέχεια, ο διάδοχός του στη διεύθυνση του κτήματος Ότο Βάισμαν (1893-1914). Πρώτα από όλα, όμως, το Τατόι είναι το προσωπικό δημιούργημα του Γεωργίου Α’, που το σχεδίασε ως ένα κτήμα αναψυχής όπου τον κυρίαρχο λόγο θα έχει το δάσος και δευτερεύοντα τα οικοδομήματα. Το 1884, άρχισε να οικοδομείται από τον αρχιτέκτονα Σάββα Μπούκη το κυρίως ανάκτορο, μιμούμενο μια έπαυλη του συγκροτήματος των ανακτόρων του Πέτερχοφ, στην Αγία Πετρούπολη, που ανήκε στον τσάρο Αλέξανδρο Β’, θείο της βασίλισσας Όλγας. Πρωτοκατοικήθηκε από τον Γεώργιο το 1889, αμέσως μετά το γάμο του Διαδόχου Κωνσταντίνου, στον οποίον αφέθηκε η χρήση του παλιού σπιτιού. Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα το Τατόι έχει αποκτήσει δύο ναούς, ένα υπασπιστήριο, δυο τρεις οικίες για αυλικούς υπηρεσίας, ένα τηλεγραφείο, την κατοικία του διευθυντή, τρία συγκροτήματα εργατόσπιτων, ένα οινοποιείο, ένα βουτυροκομείο, τρεις στάβλους, αποθήκες, εργαστήρια και καταλύματα για τη Φρουρά. Ο παλιός ανεμόμυλος μετετράπη σε πύργο, μέσα στον οποίο διαρρυθμίστηκε ένα αρχαιολογικό μουσείο με τα ευρήματα των μικροανασκαφών στην περιοχή. Η μεγάλη πυρκαγιά του 1916 σηματοδοτεί το τέλος της χρυσής εποχής. Καίγεται το μεγαλύτερο μέρος του δάσους, τα ελάφια που ο Γεώργιος είχε εισαγάγει από την Ουγγαρία, οι ανακτορικοί στάβλοι, ο ναός του Προφήτη Ηλία, το μουσείο, το παλιό ανάκτορο. Το καλοκαίρι του 1945 το κτήμα καίγεται ξανά. Το 1946, το Τατόι ξεκινάει και πάλι από το σημείο μηδέν. Από το τέλος του 1948 εγκαθίσταται στην έπαυλη μόνιμα η βασιλική οικογένεια, που θα την κατοικήσει αδιάλειπτα ως στις 13 Δεκεμβρίου 1967. Ως χώρος αυστηρά ιδιωτικός, το Τατόι κατάφερε σε γενικές γραμμές να παραμείνει έξω από τη μεγάλη Ιστορία. Όμως, προσωπικότητες στην εποχή τους, όπως ο τσάρος Νικόλαος Β’ της Ρωσίας, η Ελισάβετ της Αυστροουγγαρίας, οι βασιλείς του Ηνωμένου Βασιλείου Εδουάρδος Ζ’ και Αλεξάνδρα, τα τελευταία χρόνια η βασίλισσα Ελισάβετ Β’ του Ηνωμένου Βασιλείου, η Τζάκυ Κέννεντυ και άλλοι το επισκέφθηκαν ή φιλοξενήθηκαν σ’ αυτό. Τον Μάρτιο του 2003, το Τατόι περιήλθε στην κυριότητα του κράτους και τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους κηρύχθηκε διατηρητέο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, ύστερα από εισήγηση της Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Τον Ιούνιο του 2007 η ελληνική κυβέρνηση δήλωσε ότι σκοπεύει να μετατρέψει το κτήμα σε μουσείο.

Παλάτι Κατακουζηνών και Παλαιολόγων (Μυστράς)

Κάτω από το κάστρο του μυστρά, στο πλάτωμα της Άνω Πόλης, σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση τα εντυπωσιακά παλάτια των Κατακουζηνών και των Παλαιολόγων, των δυο οικογενειών ποι διοικούσαν τον Μυστρά ως δεσπότες. Τα ογκώδη κτίρια, χαρακτηριστικά δείγματα μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής, έχουν δύο πτέρυγες και είναι χτιρμένα κάθετα το ένα από το άλλο σε σχήμα ορθής γωνίας.

Το πρώτο κτίριο της ΒΔ πτέρυγας ανήκει στην πρώτη περίοδο (1250-1350), με οξυκόρυφα γοτθικά παράθυρα και με ένα μικρό (αναστηλωμένο) εξώστη, επηρεασμένο από τη δυτική αρχιτεκτονική. Αποκαλείται Ανάκτορο των Κατακουζηνών, που κάποια τμήματά του πρέπει να χτίστηκαν από τους πρώτους Φράγκους κυρίαρχους του Μυστρά. Πίσω από αυτό υπάρχει ένα συνεχόμενο κτίριο που ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1350-1400) και πρόκειται για το πιο σημαντικό διώροφο κτίριο του Μυστρά που χρησίμευε ως κατοικία των δεσποτών.

Κάθετο στο κτιριακό αυτό συγκρότημα υπάρχει ένα άλλο κτίριο που ανήκει στην τρίτη περίοδο (1400-1460) και είναι το παλάτι των Παλαιολόγων. Χτισμένο σε ενιαίο σχέδιο, είναι το τελευταίο κτίριο των παλατιών και καταλαμβάνει όλη τη νότια πτέρυγα. Είναι ένα μεγάλο ορθογώνιο παραλληλόγραμμο οικοδόμημα, μήκους 38 μ. και πλάτους 12 μ., με ημιυπόγειο, δύο ορόφους και διώροφη στοά μπροστά. Η πρόσοψή του μοιάζει με το παλάτι του Πορφυρογέννητου στην Κωνσταντινούπολη και με τα ανάκτορα της πρώιμης Αναγέννησης στην Ιταλία. Στα 8 διαμερίσματα του πρώτου ορόφου ήταν εγκαταστημένοι οι σωματοφύλακες και οι κρατικές υπηρεσίες. Όλος ο δεύτερος όροφος αποτελούσε μια μεγαλοπρεπή αίθουσα του θρόνου, τον χρυσοτρίκλινο των Βυζαντινών. Στην ανατολική πλευρά του έχει μια σειρά από 8 μεγάλα γοτθικά παράθυρα και μια δεύτερη από 6 κυκλικά ανοίγματα (φεγγίτες). Η αίθουσα αυτή θερμαινόταν με τζάκια που οι καμινάδες τους περνούσαν μέσα από τον δυτικό τοίχο. Το παλάτι αυτό πυρπολήθηκε το 1464 κατά την επιδρομή του Μαλατέστα.

Ανάκτορα Κνωσού

Το Μινωικό ανάκτορο της Κνωσού βρίσκεται 5 χλμ. ΝΑ του Ηρακλείου και καλύπτει μια έκταση περίπου 15 τ. χλμ. Η Κνωσός είναι το πρώτο σημαντικό Μινωικό παλάτι της Κρήτης, χτισμένο στο λόφο Κεφαλά. Η περιοχή επιλέχτηκε για τη στρατηγική της θέση και για τα φυσικά της πλεονεκτήματα. Πρόκειται για το πιο σημαντικό δείγμα Μινωικού πολιτισμού, που έζησε την ακμή του από το 1700 π.Χ. έως το 1450 π.Χ. Εκεί, σύμφωνα με την παράδοση, έζησε ο βασιλιάς Μίνωας. Σπουδαίοι μύθοι συνδέονται με το ανάκτορο της Κνωσού, όπως ο Λαβύρινθος του Μινώταυρου και η ιστορία του Δαίδαλου και του Ίκαρου. Η Κνωσός κατοικείτο από τα νεολιθικά χρόνια έως περίπου το 1350 π.Χ., όπου και καταστράφηκε οριστικά. Το πρώτο παλάτι χτίστηκε το 2000 π.Χ., αλλά ένας μεγάλος σεισμός στα τέλη του 1600 π.Χ. προκάλεσε την ολική του καταστροφή. Οι μινωίτες το έχτισαν και πάλι κάπου μεταξύ 1600-1550 π.Χ. και παράλληλα χτίστηκαν και άλλα κτίρια. Όμως, ένας νέος σεισμός που πιθανόν προκλήθηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, κατέστρεψε το παλάτι και πάλι το 1500 π.Χ. Αποκαταστάθηκε πάλι και χρησιμοποιήθηκε από τους Αχαιούς περίπου το 1450-1400 π.Χ. Το 1300 π.Χ. περίπου το παλάτι καταστράφηκε, αυτή τη φορά από πυρκαγιά που άρχισε από τις αποθήκες εμπορευμάτων. Μετά από αυτό, το παλάτι δεν αποκαταστάθηκε ξανά και έπαψε να κατοικείται, μέχρι που το ανακάλυψε το 1900 μ.Χ. ο Άρθουρ Έβανς. Οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν τα βασιλικά δωμάτια και την αίθουσα του θρόνου.

 

 

 

 

 

 

 

---

 

ΒΟΛΤΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ 1850-1920 

Aριστερά σταθμευμένες σούστες και κάρο και δεξιά δύο ιππήλατα τραμ στην πλατεία Συντάγματος, τις αρχές του 20ου αιώνα. H πλατεία πιο μεγάλη, με στενότερο τον δρόμο απ’ όπου δύο γραμμές κατευθύνονταν προς τις οδούς Mητροπόλεως και Φιλελλήνων. Πολλοί Αθηναίοι, επειδή οι αποστάσεις στην Αθήνα ήταν μικρές «το έκοβαν με τα πόδια», όπως συνήθιζαν να λένε. Και επειδή όταν έβρεχε κόλλαγε στα παπούτσια τους λάσπη, έλεγαν «έκοψα λάσπη». Από τότε καθιερώθηκε η έκφραση που λέμε μέχρι σήμερα, όταν θέλουμε να πούμε ότι απομακρυνόμαστε γρήγορα από κάτι.

Ένα ιππήλατο αμαξάκι (λαντό) σταθμευμένο στην οδό Πανεπιστημίου. Ο κάθε επαγγελματίας είχε και το δικό του μεταφορικό μέσο. Ο μανάβης της γειτονιάς ξεκινούσε για το παζάρι τα ξημερώματα με τη σούστα του. Ο γαλατάς μοίραζε το γάλα και τα γιαούρτια με το αμαξάκι του. Ο εμποράκος είχε φορτωμένη κι αυτός όλη την πραμάτειά του πάνω σε μια κλειστή άμαξα και γυρόφερνε τις γειτονιές. Ο νερουλάς, επίσης, πουλούσε το πόσιμο νερό στα χρόνια που οι Αθηναίοι κόντευαν να «κορακιάσουν», γυρίζοντας από γειτονιά σε γειτονιά με το δικό του κάρο, που είχε μετατρέψει σε βυτιοφόρο. Τα σκουπιδιάρικα ήταν κι αυτά ειδικά κατασκευασμένα κάρα με πλαϊνά υψωμένα, από πρόσθετες σανίδες στην καρότσα, για να χωράνε περισσότερα σκουπίδια. Στην υπηρεσία του Δήμου μπήκανε κάποτε και τα κάρα-καταβρεχτήρια. Με αυτά βρέχονταν οι χωμάτινοι δρόμοι το καλοκαίρι, έτσι ώστε να σηκώνεται όσο το δυνατόν λιγότερη σκόνη από το φύσημα του αέρα και από τις άμαξες.

Σπάνια φωτογραφία (1870) που δείχνει την Ιερά οδό να είναι καρόδρομος. Η φωτογραφία είναι σπάνια γιατί ελάχιστες φωτογραφίες υπάρχουν για τα περίχωρα της Αθήνας, καθώς οι φωτογράφοι της εποχής επικέντρωναν τη θεματολογία τους στο ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας.

Στην κορυφή του λόφου του Κολωνού, βρίσκονται δύο μνημεία φιλελλήνων αρχαιολόγων. Το ένα είναι πάνω στον τάφο του Γερμανού αρχαιολόγου Κάρολου Μίλερ (1797-1840), που εργάστηκε και πέθανε στην Αθήνα. Είναι έργο του Δανού αρχιτέκτονα Κρίστιαν Χάνσεν (1803-1883). Πρόκειται για μια επιτύμβια στήλη, που καταλήγει σε διακόσμηση με άνθη. Δίπλα στο μνημείο του Μίλερ, υπάρχει και το μνημείο του Γάλλου αρχαιολόγου Σαρλ Λενορμάν (1802-1859), που επίσης πέθανε στην Αθήνα. Πρόκειται για μια μαρμάρινη λουτροφόρο υδρία, στο εσωτερικό της οποίας έχει ταφεί η καρδιά του. Ο Δανός συγγραφέας Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, που επισκέφτηκε τον Κολωνό σ’ ένα ταξίδι του στην Ελλάδα το 1841, περιγράφει τις εντυπώσεις του από το φυσικό περιβάλλον του Κολωνού: «Η ροή στον Κολωνό… Εδώ είναι θαμμένος ο Γερμανός Κάρολος Μίλερ, που πέθανε πριν λίγο καιρό και που τόσα χρωστά σ’ αυτόν η επιστήμη… Ακούμπησα στον υγρό τάφο… Ο βουνήσιος αέρας κατέβαινε κρύος και τσουχτερός… Σε ολόκληρη τη φύση υπήρχε ένα μεγαλείο που ούτε η Ελβετία μπορεί να σου προσφέρει».

Η οδός Συγγρού (1890) προς τιμή του πάμπλουτου Κωνσταντινουπολίτη τραπεζίτη και πολιτικού Ανδρέα Συγγρού. Έχει χαρακτηριστεί μέγας εθνικός ευεργέτης. Θεωρήθηκε ότι υπήρξε ο ισχυρότερος άντρας της εποχής του, πιο πάνω και από τον βασιλιά Γεώργιο Α’. Στον αντίποδα, αμφισβητήθηκε έντονα λόγω των Λαυρεωτικών. Ο κόσμος, δε, τον αποκάλεσε «Λαυριοφάγο», γιατί αγόρασε τα ορυχεία Λαυρίου και έντεχνα διέρρευσε μέσω του τύπου ότι βρέθηκαν σ’ αυτά κοιτάσματα χρυσού. Ο Συγγρός μετοχοποίησε τα ορυχεία και χιλιάδες Αθηναίοι έσπευσαν να αγοράσουν μετοχές. Η συνέχεια είναι γνωστή, αφού αποδείχθηκε «άνθρακας ο θησαυρός» (από τότε βγήκε η παροιμία) και χιλιάδες Αθηναίοι έχασαν τις περιουσίες τους. Άλλοι χαρακτηρίζουν τον Α. Συγγρό μηχανορράφο και επιδέξιο πολιτικάντη, άλλοι ως λωποδύτη φιλάνθρωπο, ενώ ο τύπος της εποχής χρυσοκάνθαρο! Κατηγορήθηκε ότι παρίστανε μετά τον εθνικό ευεργέτη για να εξαγνίσει τις αμαρτίες του.

Η επονομαζόμενη villa Marguerite, «ο πύργος της Μαργαρίτας», που έλεγαν οι παλιοί Αθηναίοι. Παραμυθένιο κτίσμα στη συμβολή Β. Σοφίας και Μεσογείων, ήταν μια αρχιτεκτονική φαντασία με κόκκινη πελεκητή πέτρα, κωνικό τρούλο και στέγες καλυμμένες από μολυβδόφυλλα. Ο κήπος της ήταν κατάφυτος. Την είχε σχεδιάσει Άγγλος αρχιτέκτονας κατά παραγγελία Ελληνοαμερικανού επιχειρηματία. Το σπίτι όμως το αγόρασε ο Ευστάθιος Λάμψας, πλούσιος επιχειρηματίας κι ιδιοκτήτης του κεντρικού ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία». Παντρεμένος με τη Γαλλίδα Παλμύρας Παλφρουά, το ζευγάρι είχε μια θετή κόρη, τη Μαργαρίτα. Από εκεί προήλθε και το όνομα της βίλας, η οποία κατεδαφίστηκε λίγο πριν το 1970.

Το 1903, ο τραπεζίτης Ι. Πεσμαζόγλου εγκαινίασε το θαυμάσιο ξενοδοχείο Ακταίο, στο Π. Φάληρο. Το ξενοδοχείο κτίστηκε με σχέδιο των αρχιτεκτόνων Ερνέστου Τσίλερ και Καραθανασόπουλου, κατά τα πρότυπα των «Palace» των ευρωπαϊκών λουτροπόλεων. Ήταν ένα από τα πιο εντυπωσιακά κτίρια της εποχής, με 160 υπνοδωμάτια και μεγάλες πολυτελέστατες αίθουσες υποδοχής και δεξιώσεων. Για την ανέγερση, την εσωτερική διακόσμηση και τον εξοπλισμό του δαπανήθηκε το τεράστιο για την εποχή ποσό των 2.000.000 δραχμών. Υπήρξε για αρκετά χρόνια το επίκεντρο της κοινωνικής και κοσμικής ζωής της Αθήνας και του Πειραιά. Εκεί δίνονταν επίσημοι χοροί όλο τον χρόνο. Στη διάρκεια του πολέμου εγκαταλείφθηκε, για να ακολουθήσει η κατεδάφισή του, που ολοκληρώθηκε τα τελευταία χρόνια με την εξαφάνιση και του μικρού τμήματος του κτιρίου που είχε διασωθεί κι άξιζε να διατηρηθεί σαν «τεκμήριο» μιας εποχής που χάθηκε οριστικά.

Φωτογραφία από card postal της εποχής 1905. Τότε, σύμφωνα με τα πρώτα δημογραφικά στοιχεία, η Αθήνα στις αρχές του 20ου αιώνα αριθμούσε 123.000 κατοίκους.

Η οδός Αθηνάς (1905), όπου διακρίνουμε τις κλειστού τύπου άμαξες, αγγλικού τύπου (τις «Βικτώριες»). Μερικά από τα κτίρια που διακρίνουμε, κατά μήκος του δρόμου προς το Μοναστηράκι, σώζονται μέχρι σήμερα.

Η κοίτη του Ιλισού ποταμού (1895) ξεκίνησε να καλύπτεται επί Μεταξά, στα τέλη της δεκαετίας του ’30, από το ύψος της παλαιάς Σχολής Χωροφυλακής μέχρι την άλλοτε γέφυρα του Σταδίου, για να δημιουργηθεί η σημερινή οδός Μιχαλακοπούλου. Αργότερα, το 1960, οι εργασίες επικάλυψης συνεχίστηκαν για να δημιουργηθεί η οδός Καλλιρόης.

Ο ποταμός Κηφισός, το 1870, τότε που στις όχθες του η περιοχή Ρέντη (Κολοκυνθού) ήταν γεωργικό προάστιο της Αθήνας. Είχε κι αυτός την τύχη του Ιλισού. Οι ιθύνοντες, αφού έστρωσαν κακόγουστα με πέτρα και σκυρόδεμα τις κοίτες του, στη συνέχεια στη δεκαετία του 1990-2000 επικαλύφθηκε πλήρως για να διαπλατυνθεί η Εθνική οδός.

Το 1869, η ελληνική κυβέρνηση οριοθέτησε 80 στρέμματα δημόσιας γης για το κτίριο του Ζαππείου, στο χώρο μεταξύ των κήπων του Παλατιού και του αρχαίου ναού του Ολυμπίου Διός. Η Βουλή των Ελλήνων πέρασε επίσης νόμο στις 30 Νοεμβρίου του 1869 ειδικά για τις κατασκευές των κτιρίων των Ολυμπιακών αγώνων του 1896, αφού το Ζάππειο ήταν το πρώτο κτίριο παγκοσμίως που κτίστηκε αποκλειστικά για τους Ολυμπιακούς αγώνες. Το πρώτο σχέδιο του κτιρίου εκπονήθηκε από τον αρχιτέκτονα Φ. Μπουλανζέ, το οποίο στη συνέχεια τροποποιήθηκε από τον Αναστάσιο Θεοφιλά και τελικά εγκαταλείφτηκε. Ο Κ. Ζάππας αναθέτει τελικά τον σχεδιασμό του κτιρίου στον Δανό αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν. Μετά από πολλές καθυστερήσεις το κτίριο θεμελιώθηκε στις 20 Νοεμβρίου του 1874. Τα επίσημα εγκαίνια έγιναν με πανηγυρικό τρόπο στις 20 Οκτωβρίου του 1888. Η αρχιτεκτονική του κτιρίου ακολουθεί τον νεοκλασικό ρυθμό, με πρόπυλο κορινθιακού ρυθμού. Το κτίριο σε συνδυασμό με την πέτρινη γέφυρα του Ιλισού (είχε κατασκευαστεί με χορηγία του Ε. Ζάππα) και τους γύρω κήπους, αποτέλεσαν την εικόνα της Αθήνας στις αρχές του 20ου αιώνα. Δυστυχώς, ο Ε. Ζάππας δεν έζησε αρκετά για να δει το κτίριο στην τελική του μορφή.

Το Ολυμπιακό Ποδηλατοδρόμιο στο Παλαιό Φάληρο. Κατασκευάστηκε το 1895 για τους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη κατά τη διάρκεια των αγώνων. Στο βάθος διακρίνονται στον κάμπο τα πρώτα καπνεργοστάσια. Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου και έπειτα χρησιμοποιείτο ως γήπεδο ποδοσφαίρου. Το 1964, στη θέση του κατασκευάστηκε το στάδιο Γ. Καραϊσκάκης.

Στη θέση του κεντρικού κτιρίου της Εθνικής Τράπεζας, στην οδό Αιόλου, υπήρχαν τον 19ο αιώνα δυο χωριστά διώροφα κτίρια, χτισμένα τη δεκαετία του 1840. Αριστερά βρισκόταν η οικία Δομνάνδου, που αγοράστηκε το 1845 από τον τραπεζίτη Γεώργιο Σταύρου και στέγασε το πρώτο τραπεζικό κατάστημα της ελεύθερης Ελλάδας. Δεξιά βρισκόταν το ξενοδοχείο «Αγγλία» του επιχειρηματία Φραγκίσκου Φεράλδη, που αγοράστηκε με τη σειρά του μια δεκαετία αργότερα, με την επέκταση των εργασιών της τράπεζας. Τα δυο κτίρια διέθεταν τον ίδιο αριθμό ορόφων και το ίδιο ύψος, ώστε το 1899-1900 ενοποιήθηκαν με σχετική ευκολία, για να αποτελέσουν, ανακαινισμένα και με νέα εξωτερική διαμόρφωση σε νεοκλασικό ύφος, το ενιαίο μέγαρο που ξέρουμε σήμερα και το οποίο ευτυχώς διασώθηκε.

Ο αρχικός πυρήνας του κτιριακού συγκροτήματος του Νοσοκομείου Ευαγγελισμός οικοδομήθηκε μεταξύ 1881-1884, με βάση τα σχέδια του στρατιωτικού μηχανικού Αναστασίου Θεοφιλά. Το 1888 προστέθηκε το Α’ Χειρουργείο, ενώ το 1897-1898 κτίστηκε ο οίκος των αδελφών νοσοκόμων. Το Νοσοκομείο ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της βασίλισσας Όλγας, ενώ στην ανέγερση και στη συμπλήρωση των διαφόρων πτερύγων, συνεισέφεραν οικονομικά ο τσάρος Αλέξανδρος Β’, η Μονή Ασωμάτων (Πετράκη) και γνωστοί Έλληνες επιχειρηματίες, όπως ο Αντρέας Συγγρός, ο Γεώργιος Δρομοκαΐτης, ο Μ. Κοργιολένιος, ο Δ. Θεοδωρίδης κα. Για πάνω από μισό αιώνα, παρέμεινε το μεγαλύτερο Νοσοκομείο της πρωτεύουσας, με 425 κλίνες.

Η οδός Ερμού, το 1904. Διακρίνουμε τα καινούργια ηλεκτρικά φανάρια στο δρόμο. Η Αθήνα άρχισε να ηλεκτροδοτείται σιγά-σιγά από το 1889. Πριν, αντί για ηλεκτρικό ρεύμα, υπήρχε το φωταέριο. Οι πρώτες εγκαταστάσεις του εργοστασίου παραγωγής φωταερίου, στην οδό Πειραιώς («το γκάζι», όπως αποκαλείτο) το οποίο υπάρχει αναπαλαιωμένο σήμερα, οικοδομήθηκε το 1860, με βάση γαλλική μελέτη, για λογαριασμό του επιχειρηματία Φραγκίσκου Φεράλδη, που το 1857 είχε αποκτήσει το σχετικό αποκλειστικό προνόμιο εκμετάλλευσης για 50 χρόνια, που στη συνέχεια μεταβιβάστηκε στην Εταιρεία Αεριόφωτος και ανανεώθηκε διαδοχικά μέχρι το 1938, οπότε και περιήλθε στον Δήμο Αθηναίων.

Ο καθεδρικός ναός της Αθήνας (φωτογραφία του 1890), αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, βρίσκεται στην πλατεία Μητροπόλεως. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1842 και ολοκληρώθηκε το 1862. Ο τύπος του ναού είναι σταυροειδής τρίκλιτη βασιλική με τρούλο. Το κόστος κατασκευής ξεπέρασε τον προϋπολογισμό. Η διαφορά καλύφθηκε μερικώς από την πώληση εκκλησιαστικής περιουσίας και από δωρεές της πλούσιας οικογένειας του εθνικού ευεργέτη Σίνα που ζούσε στη Βιέννη. Ο ναός χτίστηκε σε 4 φάσεις. Ο αρχιτέκτονας Θ. Χάνσεν ετοίμασε τα πρώτα σχέδια, στα οποία βασίστηκε το μέρος του κτιρίου μέχρι το ύψος της πρώτης σειράς των παραθύρων. Έπειτα, το 1843, οι εργασίες διακόπηκαν λόγω οικονομικών προβλημάτων. Το 1846, ανέλαβε ο Δημήτριος Ζέζος, εισάγοντας το ελληνοβυζαντινό στοιχείο. Μετά το θάνατό του, το 1857, ο Δήμος Αθηναίων ζήτησε από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Francois Boulanger να συνεχίσει την κατασκευή. Αυτός εργάστηκε μαζί με τον Παναγιώτη Κάλκο, που ήταν υπεύθυνος για την εκτέλεση των εργασιών κατασκευής. Για το χτίσιμο του ναού χρησιμοποιήθηκε υλικό από ερειπωμένες βυζαντινές εκκλησίες. Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό, που είναι έργα του Σπυρίδωνα Γιαλλινά και του Alexander Seitz, ακολουθούν τη βυζαντινή παράδοση, ενώ η διακόσμηση ανήκει στον ζωγράφο Κωνσταντίνο Φανέλλη, από τη Σμύρνη. Τα γλυπτικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, τα κιονόκρανα και ο άμβωνας σχεδιάστηκαν από τον γλύπτη Γεώργιο Φιτάλη. Οι πολυάριθμες αρχιτεκτονικές διαφοροποιήσεις κατά την κατασκευή οδήγησαν σ’ έναν απροσδιόριστο αρχιτεκτονικό ρυθμό, που είναι ιδιαίτερα ορατός.

Η οδός Πατησίων (εδώ βλέπουμε το τέρμα), από τους ωραιότερους δρόμους της παλιάς Αθήνας. Η οδός αυτή συνέδεε το κέντρο της πόλης με το κοσμοπολίτικο προάστιο των Πατησίων. Κατά μήκος του δρόμου αυτού είχαν τις επαύλεις τους για αρκετές δεκαετίες οι οικονομικοί παράγοντες της εποχής. Σήμερα, από τις παλιές επαύλεις σώζεται μόνο η παλιά κατοικία του βιομήχανου Ιωάννη Σοφιανόπουλου (απέναντι από το σταθμό του Ηλεκτρικού).

Τα Πατήσια (από κάρτα της εποχής), από τα ωραιότερα και κοσμοπολίτικα προάστια της παλιάς Αθήνας (1904).

Η οδός Ερμού, ήδη από το 1835, ως κύρια οδός της νέας πρωτεύουσας, σταδιακά διαπλατύνεται, αποκτά αρχοντικές οικίες που στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες και υπουργεία, καλλωπίζεται, πλημμυρίζει με άμαξες κάθε είδους και αναδεικνύεται σε εμπορικό δρόμο με καταστήματα τροφίμων, σιδεράδικα, ραφτάδικα και τσαρουχάδικα. Έκτοτε και μέχρι σήμερα ανελλιπώς η οδός Ερμού παραμένει η καρδιά της εμπορικής κίνησης της Αθήνας.

Φωτογραφία τραβηγμένη από το ύψος του Αγ. Σώστη (1905). Η λεωφόρος Συγγρού έχει πλέον δεντροφυτευτεί κατά μήκος της. Βλέπουμε τα πρώτα σπίτια των συνοικιών του Κουκακίου και του Μακρυγιάννη. Η Αθήνα στις αρχές του 20ου αιώνα έχει πλέον αρχίσει να οικοδομείται.

Η οδός Αθηνάς, στις αρχές του 20ου αιώνα (1906), εμπορικός δρόμος από τότε. Διακρίνουμε τα μαγαζιά κιόσκια της εποχής και τους μικροπωλητές κατά μήκος του δρόμου. Για τους παλιούς Αθηναίους ο δυτικός τρόπος ντυσίματος έχει πλέον καθιερωθεί. Ο φουστανελοφόρος πωλητής της φωτογραφίας είναι πιθανότατα από τα γύρω χωριά, από όπου κατέβαινε καθημερινά με το γαϊδουράκι στην Αθήνα για το μεροκάματο.

Τα «Αναφιώτικα» είναι οικισμός της Πλάκας που βρίσκεται ακριβώς κάτω από τη βόρεια πλευρά της Ακρόπολης. Δημιουργήθηκε από τους ονομαστούς πετράδες χτίστες που ήρθαν από το νησί της Ανάφης για να δουλέψουν στην οικοδόμηση των ανακτόρων και των μεγάλων επιβλητικών κτιρίων της βαυαρικής αρχιτεκτονικής. Ήταν περιζήτητοι μάστορες και δούλεψαν αργότερα και στην οικοδόμηση των νεοκλασικών. Τους παραχωρήθηκε ο χώρος κάτω από την Ακρόπολη και έχτισαν μόνοι τους τα σπιτικά τους, ακολουθώντας την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική. Πέτυχαν να «δέσουν» τα σπίτια τους αρχιτεκτονικά με τα υπόλοιπα της Πλάκας, χωρίς να αφαιρούν μέρος του μεγαλείου των αρχαίων μνημείων. Ευτυχώς σώζονται μέχρι σήμερα (φωτογραφία του 1903).

Τα ανάκτορα της Αθήνας περιστοιχισμένα από νεοκλασικά κτίρια (1880).

Από τα πρώτα κοσμικά καφεζαχαροπλαστεία του Βάρσου, στη γωνιά Πανεπιστημίου και Σανταρόζα, στις αρχές του 20ου αιώνα.

Φωτογραφία από τον Λυκαβηττό, με την περιοχή του Κολωνακίου. Δέστε τα υπέροχα επιβλητικά νεοκλασικά κτίρια βαυαρικής αρχιτεκτονικής. Σήμερα στην περιοχή δεν σώζεται κανένα.

Η λεωφόρος Κηφισίας στο ύψος της Μεσογείων, «πατημένος» χωματόδρομος, το 1907. Μεταπολεμικά θα διαπλατυνθεί. Βλέπουμε τις ξύλινες κολώνες στήριξης των ηλεκτρικών καλωδίων και τους μεταλλικούς πυλώνες. Η ηλεκτροδότηση της Αθήνας είναι γεγονός ότι έχει σχεδόν ολοκληρωθεί.

Ο χωματόδρομος της σημερινής οδού Πλουτάρχου στο Κολωνάκι, στις αρχές του 20ου αιώνα (1908). Στο βάθος διακρίνεται ο Λυκαβηττός.

Φωτογραφία (1908) τραβηγμένη από την περιοχή του Κεραμεικού, τότε που το Θησείο ήταν ακόμα χωριό (φωτογραφικό αρχείο Μουσείου Μπενάκη).

Φωτογραφία (1910) τραβηγμένη από την Ακρόπολη. Βλέπουμε την πύλη του Αδριανού, το λόφο του Μετς, αριστερά το Παναθηναϊκό στάδιο, πιο πίσω αριστερά τα πρώτα σπίτια του Παγκρατίου. Στο βάθος ο Υμηττός, που τον καιρό εκείνο ήταν «φαλακρός», δασώθηκε αργότερα.

Η βίλα Θων ήταν μια από τις πολλές επαύλεις που υπήρχαν περί τα τέλη του 19ου αιώνα και αργότερα στο καταπράσινο προάστιο των Αμπελοκήπων. Οι Αμπελόκηποι μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα ήταν αμπελώνες. Το όνομά τους, λοιπόν, δεν είναι συμπτωματικό. Οι παλιότεροι γνώριζαν τη βίλα Θων. Τελικά και το κτίριο αυτό δεν είχε καλύτερη τύχη. Το κράτος το άφησε στον βωμό των επιχειρηματικών συμφερόντων να κατεδαφιστεί και να γίνει ο σημερινός ουρανοξύστης. Κάποιος κροίσος Σαουδάραβας αγόρασε τα μπάζα από την κατεδάφιση και με αυτά έφτιαξε στην πατρίδα του ακριβώς τον ίδιο «Πύργο της Σταχτοπούτας», όπως ονόμαζαν τη βίλα. Στη φωτογραφία, μπροστά στο κτίριο, πιθανότατα «ποζάρουν» τα μέλη της οικογένειας.

Η οικία Ράλλη-Σκαραμαγκά (κτίριο αριστερά) ήταν από τα τελευταία μέγαρα που χτίστηκαν στη Β. Σοφίας, γύρω στο 1920 (κατεδαφίστηκε το 1955). Στη θέση του σήμερα υπάρχει το υπουργείο Εσωτερικών. Δεξιά, το σημερινό Μουσείο Μπενάκη.

Αθηναϊκός τυπικός καφενές από πρώην Αιγυπτιώτες. Έτσι αποκαλούνταν οι Έλληνες στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Παρατηρείστε τη νεοεισερχόμενη, μοντέρνα για την εποχή, επιγραφή «ΚΑΦΕ-ΜΠΑΡ» (Φωτογραφία γύρω στο 1920, από άγνωστη φωτογραφική πηγή).

Βοτάνια και κομπογιαννίτες ή Βικογιατροί του Ζαγορίου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Εμπειρικοί γιατροί και γιατροσόφια καταγράφονται στη λαογραφική παράδοση όλης της Ελλάδας. Φαίνεται όμως ότι η γη της Ηπείρου με την πλούσια και καλά προστατευμένη χλωρίδα της λειτούργησε ως κοιτίδα της εμπειρικής «ιατρικής». Σε συνδυασμό, πάντα, με την ευφυή παρατήρηση και την, ανεξάντλητη μέσα στο χρόνο, ζήτηση για «ίαση», «γιατρειά» και λιγότερο πόνο.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ
«Καλός γιατρός πουλώ ζωή, ποιος θέλει, ποιος θα πάρει; Ήρθε ο μέγας γιατρός. Ήρθε ο εξοχότατος, ο μέγας χειρουργός». Με αυτό το πάνδημο και πανηγυρικό καλωσόρισμα, μέσα σε χαλασμό από τυμπανοκρουσίες, ζουρνάδες και χλιμιντρίσματα, έμπαιναν στα χωριά οι βικογιατροί, ή αλλιώς ματσουκάδες, ή σακουλαραίοι ή (στην πιο διάσημη ονομασία τους) κομπογιαννίτες. Οι εμπειρικοί αυτοί «γιατροί» μαρτυρούνται για πρώτη φορά στην Ελλάδα γύρω στα 1670. Από τον θαυμασμό των πρώτων περιηγητών για τις ικανότητές τους οι κομπογιαννίτες και οι πρακτικές τους άρχισαν σταδιακά να περιέρχονται στη λαϊκή χλεύη. Όμως τα «μαγικά» τους βοτάνια επιβίωσαν στην ελληνική γη, χρησιμοποιούμενα άλλοτε ως παραϊατρικά σκευάσματα και καμιά φορά ακόμα και ως συστατικά της φαρμακευτικής βιομηχανίας.
Τους βικογιατρούς ή κομπογιαννίτες του Ζαγοριού εντοπίζει στις περιηγήσεις του ο Πουκεβίλ, στα τέλη του 18ου αιώνα. Τον εντυπωσιάζουν οι ικανότητές τους, καθώς και ο τρόπος που μπολιάζουν την τέχνη τους από γενιά σε γενιά: «Οι πατέρες μεταβιβάζουν στα παιδιά τους ή και σε μαθητές που προσκολλώνται σε αυτούς ως υπηρέτες, την πρακτική μερικών χειρουργικών εργασιών… με τέτοια επιτυχία και επιδεξιότητα, ώστε μπορούν να εκπλήξουν και τους πιο ικανούς χειρουργούς. Διακρίνονται προ πάντων στις περισφιγμένες κήλες ή στις κήλες που έγιναν ενοχλητικές εξαιτίας του βάρους των. Άλλοι ξέρουν να χειρουργούν τον καταρράκτη δια πιέσεως και οι πιο ικανοί χρησιμοποιούν λιθοτομία. Αναφέρω πράγματα που είδα.

Οι αμαθείς χειρουργοί του Ζαγοριού δεν δημι9ουργούν περισσότερα θύματα από όσα πολλοί σημερινοί πτυχιούχοι επιστήμονες».
Εξίσου τολμηρός, ο Γάλλος αρχαιολόγος Αλμπέρ Ντιμάν, αρκετά χρόνια αργότερα, καταγράφει με ισχυρή δόση συμπάθειας τους βικογιατρούς. Στο βιβλίο του «Οι Βούλγαροι» (1811) αναφέρει: «Μεταξύ των Ελλήνων της Ηπείρου, οι καλοί ιατροί είναι άξιοι ιδιαίτερης μνείας. Όλοι ανήκουν στο διαμέρισμα του Ζαγοριού. Η βαθιά αυτή κοιλάδα, που χάνεται στους απότομους κρημνούς της Πίνδου, ξέφυγε από τις εισβολές. Εκεί ζει, διεσπαρμένη σε 20 περίπου χωριά, μια πολύ αμιγής κοινότητα που αξιώνει ότι διατηρεί από πολλούς αιώνες τη γνώση ιατρικών βοτάνων. Οι δόκτορες αυτοί αποτελούν κάποιο είδος αδελφότητας… στην οποία ο γιος διαδέχεται τον πατέρα. Όλη τους η επιστήμη μεταβιβάζεται προφορικά. Διέρχονται την Τουρκία, όπου τιμούνται πολύ και συλλέγουν εκεί ικανές ποσότητες χρημάτων. Πάντοτε ως αίσιο συμβάν εκλαμβάνεται όταν σε κάποιο χωριό ακούεται το πρωί στους δρόμους, ξένη φωνή που αναφωνεί: ‘Προσέλθετε πάντες οι νοσούντες, ιδού έχετε μεταξύ σας τον περίφημο ιατρόν του Ζαγορίου’». Σε υποσημείωση του βιβλίου του προχωρεί μάλιστα και στην εξής σύσταση: «Οι ιστορικοί της ιατρικής των Ελλήνων θα έκαναν καλά να σπουδάζουν τις συνταγές των εμπειρικών»!

ΜΑΚΡΙΑ ΜΑΛΛΙΑ, ΟΜΠΡΕΛΕΣ, ΡΑΒΔΙΑ, ΑΛΟΓΑ ΚΙ ΕΠΩΜΙΔΕΣ
Οι κομπογιαννίτες της εποχής φορούσαν «μαύρη μαλλιαρή σεγκούνα, περιέδεναν δε με πράσινη ταινία την εις δασείς πλοκάμους κυμαίνουσα χαίτη τους επί της οποίας έθεταν σαμουροκάλπακο και επί του βραχίονα έθεταν οζώδη ράβδο εξ ου και αποκλήθηκαν ματσουκάδες». Σύμφωνα με άλλες πηγές (Κωσταλέξης) στους βικογιατρούς «επιτρεπόταν να φορούν ποικιλόχρωμα φορέματα να φέρουν αλεξιβρόχιο (ομπρέλα) και να εισέρχονται έφιπποι στα χωριά»!
Μακριά μαλλιά δεμένα σε κόμπο, ομπρέλες, ραβδιά, έφιππη πανηγυρική είσοδος και βεβαίως σακούλες ανά χείρας. Γι’ αυτό άλλωστε οι βικογιατροί απαντώνται και ως σακουλαραίοι. Τα βότανα που μάζευαν (από τη χαράδρα του Βίκου) τα κουβαλούσαν μέσα σε σάκους. Με αυτούς περιφέρονταν στα χωριά, σ’ αυτούς τους σάκους επίσης, πάλι κατά τον Πουκεβίλ, κρατούσαν έπειτα την κήλη που αφαιρούσαν από κάποιον ασθενή. Φούσκωναν μετά τους σάκους και τους ανέμιζαν κρεμασμένους σ’ ένα καλάμι για επίδειξη. «Να ο μεγάλος γιατρός, ο μεγάλος κηλοθεραπευτής, ο εξοχότατος σπασογιατρός (ορθοπεδικός) που έχει τόσους σάκους από κήλες, περίφημα χειρουργημένες», αναφωνούσαν κατόπιν αυτοδιαφημιζόμενοι.
Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες για την ετυμολογία του ονόματός τους. Η ονομασία «κομπογιαννίτης» μπορεί να προήλθε είτε γιατί χρησιμοποιούσαν κόμβους (ρίζες βοτάνων) για θεραπευτικούς σκοπούς: κόμπος + έγιανα= Κομπογιαννίτης, είτε γιατί οι γιατροί από τα Γιάννενα μετέφεραν τα βότανα δεμένα σε κόμπους στο μαντήλι τους. Σύμφωνα με άλλη άποψη, η ονομασία ενδέχεται να προήλθε είτε από την κορδέλα που έδεναν κόμπο στα μαλλιά τους είτε κι από το ρήμα «κομπώνω», δηλαδή εξαπατώ. Στην περίπτωση αυτή, το δεύτερο συνθετικό (-γιαννίτης) δηλώνει απλώς την καταγωγή (τα Γιάννενα) ή προέρχεται από το υγιαίνω και γράφεται με ένα ν (-γιανίτης). Θεράπευαν επίσης με άνθη, φύλλα και κοτσάνια από βότανα, που μάζευαν κατά προτίμηση από το φαράγγι του Βίκου. Από εκεί το δεύτερο όνομά τους: Βίκος + γιατρός = Βικογιατρός. Φαίνεται πάντως ότι ακόμα και στον περίεργο κόσμο των κομπογιαννιτών υπήρχαν διαβαθμίσεις αξιοπιστίας. Οι «καλογιατροί», σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, ήταν εντελώς απατεώνες. Γράφει ο ιστορικός Κωνσταντίνος Σάθας σε άρθρο του (1883) με τίτλο «Η ιατρική εν Ελλάδι»: «Οι αρειμάνιοι ούτοι αγύρτες είναι ως επί το πλείστον Ιταλοί ή Επτανήσιοι». Ο Σάθας περιγράφει ότι φορούν (α) επωμίδες, οι οποίες «ανεμιζόμεναι κροταλίζουν επί των δίκην παρασήμων επικείμενων μεταλλικών κομβίων», (β) μικρά υποδήματα «περισφιγγόμενα δια θεατρικών κροσσιών και στενών παντελονιών ποικιλμένων δια σιριτιών» έτσι που μοιάζουν «προς Ισπανούς ταυρομάχους»! Αλλά το χαρακτηριστικό γνώρισμα ενός καλογιατρού ήταν «το αριστοτεχνικώς ξυρισμένο αυτού πρόσωπον, το οποίον κωμικώς μορφάζον ανεδύετο εντός περιλαιμίου ως κεφαλής χελώνας εξερχόμενης και εισερχόμενης εν των οστράκων αυτής».

ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΥΜΑΣΜΟ…
Τα «κατορθώματα» των κομπογιαννιτών πέρασαν γρήγορα στη λογοτεχνία και το ιστορικό διήγημα: Σ’ ένα τέτοιο[1] αναφέρεται η περίπτωση ήρωα της Επανάστασης που τραυματίζεται στην προσπάθειά του να ανατινάξει μια τουρκική φρεγάτα στη Μεθώνη. Ο παθών εμφανίζεται κατόπιν να ζητάει απεγνωσμένα τον «Γιαννιώτη του» (δηλαδή τον κομπογιαννίτη του) και να απορρίπτει κάθε άλλη ιατρική φροντίδα. Διηγείται ο τραυματίας πυρπολητής:
«Ο καπετάν Κριεζής είπε και με άλειψαν με σπίρτο. Την άλλη μέρα το ποδάρι μου νταβούλι. Κάναμε πανιά για την Ύδρα, με έβγαλαν έξω σ’ ένα σπίτι, με έριξαν στο κρεβάτι. Την ίδια μέρα ένας Εγγλέζος ήρθε και είδε το ποδάρι μου. Σε λίγο τον βλέπω και έρχεται με μια κασετίνα και μέσα ένα πριόνι.
-Βρε σκυλί αθεόφοβο, να μου κόψεις το ποδάρι μου ήρθες; Και παίρνω κάτω από το προσκέφαλό μου δυο πιστόλες που είχα και τον σημαδεύω τον Εγγλέζο,… άφησε κασετίνες και πριόνια και φευγιό!…
-Βρε Στρατή, θα πεθάνεις βρε, σαν δεν αφήσεις να σου κόψουν το ποδάρι.
Κάλλιο να πεθάνω, καπετάνιο μου, παρά να ζω μισός πριονισμένος, ανώφελος. Για ολάκερος, για καθόλου. Δεν τον θέλω τον Εγγλέζο. Ένας Γιαννιώτης είναι εδώ, μακάρι ας πεθάνω στα χέρια του, αυτόν θέλω.
Ήρθε, Χριστάκη τον έλεγαν, έτσι σαν αυτό το κρασί να χυθεί το αίμα μου και μου λέγει:
-Σε 17 μέρες θα σε σηκώσω.
Μ’ έβανε κάτι αλοιφές κάτι πράγματα. Στις 17 είπε, στις 18 σηκώθηκα και κατέβηκα με τα δεκανίκια ως κάτω στην πόρτα!».
Η πίστη στις ικανότητες του κομπογιαννίτη θα επιβιώσει έως και τη μεταπολεμική Ελλάδα. Αλιεύουμε από άρθρο του Ευάγγελου Μπόγκα στην «Καθημερινή» (1947): «Προ 30 ετών ο ανεψιός ενός πολιτευτή των Ιωαννίνων έπασχε από χρόνια πάθηση των νεφρών και επί χρόνια πολλά ταλαιπωρείτο από την επιστήμη της εποχής χωρίς αποτέλεσμα, έως ότου κατέφυγε εις μία γιάτρισσα από τα Ζαγόρια της Ηπείρου. Η γιάτρισσα λοιπόν, η οποία ήτο απόγονος οικογενείας εμπειρικών ιατρών, με μακρά παράδοση, συμβούλευσε τον άρρωστο να πάει να βρει βορεινό τοίχο, που να μην τον βλέπει ο ήλιος καθόλου και να ξύσει με τον σουγιά την πράσινη μούχλα, την οποίαν να διαλύσει έπειτα σε νερό και να πίνει 3 φορές την ημέρα επί 4-5 ημέρας και θα γίνει καλά».

…ΣΤΗ ΛΑΪΚΗ ΧΛΕΥΗ ΚΑΙ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ
Η σατιρική ποίηση παρέλαβε με το παραπάνω τους κομπογιαννίτες. Πρώτος ο Ζακυνθινός Αβόγιας Ρούσμελης, το 1745 με την «Κωμωδία των Ψευτογιατρών». «Εν πρώτοις θα μαζέψουμε λάδια πολλών λογιών, κρινόλαδα, δαφνόλαδα, λάδια των μυγδαλιών, ροδέλαιο, ατζιφόλαδο, σκινόλαδο και άλλα χορτάρια να βράσουν με το γάλα». Και ο Βηλαράς έπειτα με την καυστική του σάτιρα θα τους περιλάβει κι αυτός στο ποίημα του «Ο Ματσούκας ή ο αυτοδίδαχτος γιατρός»: «…Τα παχιά κορμιά αχαμναίνει, τ’ αχαμνά σου τα παχαίνει, δίνει μάτια των στραβών, τους ψηλούς ευθύς χαμηλώνει, τους κοντούς κι αυτούς ψηλώνει, βάνει γλώσσα των βουβών!». Αλλά και σε πεζό λόγο οι κομπογιαννίτες δεν άκουσαν λίγα, κυρίως από μορφωμένους Ηπειρώτες, ανάμεσα στους οποίους και ο Παναγιώτης Αραβαντινός, ο οποίος γράφοντας για το Ζαγόρι παρατηρεί: «Ομολογητέον δε ότι εκηλιδούτο το Ζαγοριανόν όνομα ένεκεν της εκφυήσεως των αυτοδίδακτων ιατρών των καλουμένων ματσουκάδων, οίτινες περιφερόμενοι εις πόλεις, κώμας και χωριά, πωλούντες υγείαν και ζωήν, εν αναιδεία και ασυνειδησία κατέτρωγαν το βαλάντιον των ευπατήτων». Ο Γ. Χασιώτης επίσης στη Χρυσαλίδα (1865) αναφερόμενος στο Ζαγόρι γράφει: «Υπήρξαν πρότερον πλήθος αυτοδιδάκτων ιατρών, οίτινες περιήρχοντο τας πόλεις και κώμας Θεσσαλίας και Μακεδονίας και δι’ επιτηδείων μέσων ηπάτουν τους απλούς και αμαθείς».

Ο ΗΧΟΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Οι εμπειρικοί ιατροί του Ζαγορίου είχαν αναπτύξει μεταξύ τους μια συνθηματική γλώσσα, που αντλούσε ονόματα, ρηματικούς τύπους και εκφράσεις από τη μεγάλη δεξαμενή του ηπειρωτικού ιδιώματος. Όμως, ο χαρακτήρας της ήταν και επαγγελματικός. Οι κομπογιαννίτες ανέπτυξαν δηλαδή το δικό τους γλωσσάρι για να συνεννοούνται καλύτερα μεταξύ τους, αλλά και για να δυσχεραίνουν, ίσως, την πρόσβαση άλλων στη «γνώση» τους. Ακολουθούν, ενδεικτικά, μερικές «κομπογιαννίτικες» λέξεις, όπως καταγράφονται στο βιβλίο του Δ.Π. Σάρρου «Περί των εν Ηπείρω, Μακεδονία και Θράκη συνθηματικών γλωσσών».
• αγιατούφα ή αγιότουφα: εκκλησία
• άγια χώματα: Ελλάδα
• αίμα του Χριστού: το κρασί
• δάκρυ της Παναγιάς: η ρακή
• αλοιφή: το βούτυρο
• δέξιους: ο Χριστιανός, ο Έλληνας
• ζέρβιους ή ζέρβικους: ο Τούρκος
• θουδώρου: η φακή
• καυτηρά: τα κρεμμύδια
• κούκκους: ο σουλτάνος
• κουτόρους: το χρήμα, τα λεφτά
• λαχανάς: ο κατής (ιεροδικαστής)
• λιφός: ιερέας

ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ
Πολλά από τα βότανα που χρησιμοποιούσαν οι βικογιατροί έχουν πράγματι θεραπευτικές ιδιότητες. «Στουμπίσου τα φύλλα του κορακόχορτου και πάρε τον ζουμόν και ήπιε τον και η καρδιά σου θε να γιάνει», αναφέρει ο λαϊκός ποιητής.

ΤΟ ΚΟΡΑΚΟΧΟΡΤΟ (Digitalis grandiflora)
Το κορακόχορτο είναι ένα από τα τρία είδη (τα άλλα δύο είναι η Digitalis lavata και η Digitalis laevicata) του δηλητηριώδους φυτού Digitalis, που φυτρώνουν στο φαράγγι του Βίκου. Με το φυτό αυτό οι βικογιατροί θεράπευαν τις αρρώστιες της καρδιάς. Το φυτό αυτό περιέχει 63 γλυκοσίδια, όπως η διγιταλίνη, η διγιτοξίνη και η γιτοξίνη, καθώς επίσης σαπωνίνες και το ένζυμο διγιταλονιδάση. Το ένζυμο αυτό με το όνομα «Δακτυλίτης» χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα στην φαρμακευτική βιομηχανία, αφού σκόνη από ξεραμένα φύλλα του κυκλοφορεί σε χάπια, υπόθετα κλπ. για τη θεραπεία καρδιακών νοσημάτων. Οι καρδιοτονωτικές του ιδιότητες περιγράφηκαν πρώτη φορά το 1775.

ΤΟ ΣΚΟΡΠΙΔΙ (Ceterach officinarum)
Το σκορπίδι ή χρυσόχορτο των βικογιατρών είναι μια ποώδης πολυετής φτέρη που χρησιμοποιούσαν για να «ρίχνουν» τις πέτρες των νεφρών. Η τανίνη και τα οργανικά οξέα που περιέχει βοηθούσαν σε αυτό. Το σιρόπι του χρησιμοποιείται από τη φαρμακοποιία μέχρι σήμερα σαν αποχρεμπτικό για την καταπολέμηση πνευμονικών παθήσεων. Στην Κεντρική Ευρώπη είναι προστατευόμενο φυτό.

ΤΟ ΑΓΡΙΟΤΡΙΦΥΛΛΙ (Psoralea bituminosa)
Σε κάποιες συνταγές οι βικογιατροί συνιστούν το αγριοτριφύλλι για την καταπολέμηση της ψωρίασης, της λεύκης και της φαλάκρας. Το φυτό περιέχει φουκομαρίνες και στην Κίνα οι ουσίες αυτές, όπως οι psoralen, χρησιμοποιούνται σήμερα με επιτυχία για τη θεραπεία της φαλάκρας και της λεύκης, ενώ υπάρχουν σύγχρονα φάρμακα, που περιέχουν φουκομαρίνες, χρησιμοποιούνται από τις φαρμακοβιομηχανίες για τη συμπτωματική θεραπεία της ψωρίασης.

ΤΟ ΚΟΥΤΣΟΥΛΟΧΟΡΤΟ (Nigela damascena)
Ένα από τα πιο σημαντικά βοτάνια των βικογιατρών ήταν και το κουτσουλόχορτο ή μαυροκούκι. Το έδιναν στις λεχώνες για να κατεβάσουν γάλα και στους υπερτασικούς. Το φυτό χρησιμοποιήθηκε σε πολλά ιατρικά πειράματα. Περιέχει σαπωνίνη, ένα αιθέριο έλαιο και ένα αλκαλοειδές, τη δαμασκελίνη, η οποία επειδή προκαλεί χαλάρωση του μυϊκού τοιχώματος των αγγείων, ρίχνει την πίεση. Τα τελευταία χρόνια δύο ουσίες που περιέχει το φυτό, η θμοκινόνη και η νιγγελόνη, αποδείχθηκε ότι έχουν πολλαπλές θεραπευτικές ιδιότητες, ακόμα και αντικαρκινικές.

ΤΟ ΣΠΑΘΟΧΟΡΤΟ (Hypericum perforatum)
Το βότανο που χρησιμοποιούσαν πιο πολύ από κάθε άλλο οι βικογιατροί ήταν το σπαθόχορτο ή βαλσαμόχορτο, με το οποίο επούλωναν τις πληγές. Λογικά, το σπαθόχορτο πρέπει να είναι το «Χερώνειον πάνακες» του Διοσκουρίδη, το υποείδος του Hypericum olympicum, με το οποίο θεράπευε τα δαγκώματα των φιδιών. Ακόμα και σήμερα σε όλη την Ελλάδα το χρησιμοποιούν σαν λάδι για την επούλωση των τραυμάτων. Το φυτό περιέχει ένα αιθέριο έλαιο, ένα γλυκοσίδιο, την υπερικίνη, που είναι κόκκινη χρωστική και ένα φλαβονικό, πολυφαινολικό παράγωγο την υπεροσίδη.

ΤΟ ΠΟΛΥΚΟΜΠΙ (Equisetum telmateia)
Το πολυκόμπι είναι ένα ποώδες φυτό που παράγει στείρα και γόνιμα στελέχη. Οι βικογιατροί το χρησιμοποιούσαν για να καταπολεμήσουν τις φλεγμονές του ουροποιητικού συστήματος, τη φυματίωση και τις έντονες έμμηνες αιμορραγίες. Το φυτό χρησιμοποιείται σαν φαρμακευτικό από τον 16ο αιώνα. Επειδή είναι πλούσιο σε πυρίτιο και κάλιο χρησιμοποιήθηκε σαν πηγή αλάτων για τον οργανισμό. Περιέχει τα γλυκοσίδια λουτεονίνη και καιμπφερόλη, καθώς και το σαπωνοσίδιο ισοκερσιτρίνη. Οι θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού ήταν γνωστές και στους Αιγύπτιους. Το είδος περιέχει ένζυμα που είναι πολύ επικίνδυνα, αν καταναλωθούν.

ΤΟ «ΜΕΓΑ ΚΕΝΤΑΥΡΙΟ» (Centaurea cyanus)
Για να καταπολεμήσουν τη δυσπεψία οι βικογιατροί χρησιμοποιούσαν τη χερώνεια. Αυτό το φυτό πιθανόν να είναι το «μέγα κενταύριο» του Χείρωνα, δασκάλου του Ασκληπιού, για τις ιδιότητες των φαρμακευτικών φυτών και παιδαγωγού του Αχιλλέα. Σύμφωνα με τη μυθολογία, με το βότανο αυτό ο Χείρων προσπάθησε να θεραπεύσει μια πληγή στο πόδι του Ηρακλή. Επειδή όμως η πληγή δεν έκλεινε, ο Χείρων αναγκάστηκε να παραιτηθεί από την αθανασία, σε όφελος του Προμηθέα και να δώσει έτσι τέλος στους πόνους του. Το φυτό περιέχει μια πικρή ουσία, την κενταυρίνη ή κνικίνη, και τα άνθη του περιέχουν ένα γλυκοσίδιο, την κυανιδίνη. Οι χημικές αυτές ουσίες, εκτός του ότι χρησιμοποιούνται σαν φυσικά χρωστικά σε μερικά αναψυκτικά, αυξάνουν και την παραγωγή γαστρικών υγρών και σάλιου, βοηθώντας έτσι την πέψη.

Ο ΑΜΑΡΑΝΤΟΣ (Sedum hispanicum ή Sedum acze)
Για να διακόψουν τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, οι βικογιατροί χρησιμοποιούσαν τον αμάραντο. Το φυτό αυτό περιέχει μια πολύ τοξική ουσία, που ακόμα δεν έχει μελετηθεί, ένα αλκαλοειδές, τη σεμαδίνη, ένα γλυκοσίδιο, τη ρουτίνη, τανίνη και πολλά οργανικά οξέα. Είναι τόσο ερεθιστικό που όταν έρθει σε επαφή με το δέρμα δημιουργεί φλύκταινες. Άλλα βότανα που χρησιμοποιούσαν είναι και τα εξής:

Ο ΛΥΚΟΣ ΤΗΣ ΛΑΔΑΝΙΑΣ (Cutinus hypocistis)
Τον «λύκο της λαδανιάς» τον χρησιμοποιούσε ο Διοσκουρίδης για να θεραπεύει τις στομαχικές παθήσεις, ενώ οι Ιπποκράτειοι τον χρησιμοποιούσαν στη λοχεία. Οι βικογιατροί έστυβαν τον χυμό του και τον έδιναν σε όσους είχαν δυσεντερία.

Η ΔΗΛΗΤΗΡΙΩΔΗΣ ΚΟΛΟΜΠΙΝΑ (Aquilegia vulgaris)
Είναι ένα από τα πιο όμορφα και σπάνια αγριολούλουδα της Ελλάδας που φυτρώνει και στο φαράγγι του Βίκου. Οι βικογιατροί του χρησιμοποιούσαν σε καταπλάσματα με τα οποία θεράπευαν τις κακοφορμισμένες πληγές. Οι ουσίες που περιέχει, σύμφωνα με κάποιες πρόσφατες χημικές αναλύσεις, «δικαιώνουν» τους κομπογιαννίτες. Τη συναντάμε με το κοινό όνομα «κολομπίνα».

ΤΑ ΜΗΛΑ ΤΗΣ ΦΑΣΚΟΜΗΛΙΑΣ (Salvia pomifera)
Όταν την επισκεφθεί ένα έντομο, η φασκομηλιά παράγει ένα εξόγκωμα που μοιάζει με μικροσκοπικό μήλο. Τα μικρά αυτά μήλα μάζευαν οι βικογιατροί και τα χρησιμοποιούσαν σε αφυδατωμένους, από διάρροιες, αρρώστους.

Ο ΚΡΙΝΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ (Lilium candicum)
Ο κρίνος αυτός περιέχει ένα αιθέριο έλαιο με το οποίο οι βικογιατροί θεράπευαν, σε συνδυασμό με σπαθόχορτο, τα εγκαύματα. Επίσης, αφήνοντας τα λουλούδια του κρίνου σε νερό για κάποιες μέρες, τα χρησιμοποιούσαν μετά για να θεραπεύσουν το κριθαράκι και το χαλαζία των ματιών.

ΤΟ ΕΛΕΝΙΟ
Το ελένιο ίσως είναι το «πάνακες χειρώνιο» του Θεόφραστου, ένα από τα αγαπημένα βότανα του Χείρωνα. Οι βικογιατροί χρησιμοποιούσαν τις ρίζες του για να θεραπεύουν τη βρογχίτιδα, τις πυελονεφρίτιδες και άλλες παθήσεις. Το φυτό χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα στη φαρμακευτική βιομηχανία.

Ο ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΚΡΙΝΟΣ (Lilium martagon)
Έχει παρατηρηθεί ότι οι ελαφίνες για να έρθουν σε οίστρο τρώνε τα φύλλα του κόκκινου κρίνου. Οι βικογιατροί που γνώριζαν τις διεγερτικές του ιδιότητες το χρησιμοποιούσαν σε ανάλογες περιπτώσεις, όταν βέβαια το έβρισκαν, γιατί το πανέμορφο αυτό φυτό είναι πολύ σπάνιο.

Η ΔΡΑΚΟΝΤΙΑ (Dracunculus vulgaris)
Τον χυμό της δρακοντιάς σε συνδυασμό με αυτόν του κοχυλόχορτου (Sedum acrel), δηλαδή ένα κοκτέιλ από τα δύο πιο δηλητηριώδη φυτά της Ελλάδας χρησιμοποιούσαν οι βικογιατροί για να προκαλέσουν αποβολή σε ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες.

Η ΙΡΙΔΑ (Iris unguicularis)
Η αγγελιαφόρος των θεών, Ίρις, που συνόδευε τις ψυχές στους τόπους της αιώνιας ειρήνης μέσα από το ουράνιο τόξο (σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία), έδωσε το όνομά της στο φυτό αυτό. Οι αρχαίοι αρωμάτιζαν το κρασί με τη ρίζα της και με το αιθέριο έλαιό της καταπολεμούσαν την κακοσμία του στόματος. Οι βικογιατροί έδιναν στα παιδιά ένα ξερό κομμάτι ρίζας που μασώντας το διευκόλυνε την οδοντοφυΐα. Επίσης έφτιαχναν με αυτό μαλακτικά για το στήθος. Στις ρίζες, εκτός από άμυλο και βλεννώδεις ουσίες, περιέχεται και ένα αιθέριο έλαιο με έντονη μυρωδιά μενεξέ.

ΤΟ ΣΤΡΟΓΓΥΛΟΦΥΛΛΟ (Smyrnium rotundifolium)
Οι ρίζες και οι καρποί του φυτού χρησίμευαν για τη θεραπεία του άσθματος και του σκορβούτου.

ΤΟ ΑΡΣΕΝΙΚΟΒΟΤΑΝΟ (Dactylorhiza sambucina)
Είναι η πιο κοινή ορχιδέα των βουνών γύρω από το φαράγγι του Βίκου. Ιδιαίτερα οι πλαγιές κοντά στο χωριό Βραδέτο την άνοιξη γεμίζουν από τα πανέμορφο αυτό φυτό. Αποξηραμένοι, οι κόνδυλοί του έδιναν ένα μαλακτικό ρόφημα (σαλέπι), που μαλάκωνε τον λαιμό και καταπολεμούσε τη βραχνάδα.

«ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΑΠΟΡΡΟΦΑΕΙ ΤΟ ΑΙΜΑ» (Poterium verrucosum)
Οι ρίζες του φυτού μαζί με ρίγανη βρασμένες έδιναν ένα πικρό ποτό, με το οποίο οι βικογιατροί σταματούσαν τη διάρροια και την απώλεια του αίματος από το έντερο. Το καινούργιο επιστημονικό όνομα του φυτού, sanquisorba (που στα λατινικά σημαίνει «αυτό που απορροφάει το αίμα»), συνηγορεί με τις ιδιότητες που του προσέδιδαν οι κομπογιαννίτες. Το φυτό πάντως είναι φαγώσιμο και πολλοί το προσθέτουν στις σαλάτες.

ΤΟ ΣΦΟΝΔΥΛΙ (Heracleum sphondulium)
Το σφονδύλι των βικογιατρών είναι πολυετές ποώδες φυτό που ανήκει στα Σκιαδανθή. Το χρησιμοποιούσαν σαν τονωτικό στους βαριά αρρώστους, που ο οργανισμός τους είχε καταπέσει. Οι θεραπευτικές του ιδιότητες οφείλονται σ’ ένα αιθέριο έλαιο. Όταν όμως έρθει σε επαφή με το δέρμα μπορεί να προκαλέσει έντονο ερεθισμό. Σε κάποιες χώρες της ανατολικής Ευρώπης φτιάχνουν και ένα είδος μπίρας από τα φύλλα του.